I plurisecolari contatti del clero di Gniezno con l’Italia. Scelta di testimonianze librarie

• Authors: Michał Sołomieniuk

Title variants

EN

Centuries-old Connections between the Clergy of Gniezno and Italy. A Selection of the Librarian Examples

Abstracts

EN

The paper gives a general view of the handwritten books and of the old printed books of Italian provenance, stored in the Gniezno Archdiocese archives (Poland). Gniezno is the seat of the Primates of Poland and its archbishop was through centuries a very important person in the Kingdom of Poland (than in the Polish-Lithuanian Commonwealth), right after the king. The ecclesiastical and political significance of this archbishopric explains the centuries-old connections of the Gniezno clergy to Italy as a destination of the peregrinations, of the journeys to the Papal Curia and of the academic studies. The paper emphasizes, among the manuscript books, the Latin codices containing the university course books (in this number they are four codices from Padova), the lecture notes made by the students and a travel journal written in the Polish language during a trip to Rome in the 18th century. The incunabula of the Italian provenance, due to their amount, should be an object of a separate study and are not considered in this paper. Among the old prints from the 16th century the author presents the books considered both “italica” and “polonica.” Regarding the posterior printed books of the Italian provenance stored at Gniezno, the paper refers to the private library of a chapter canon, which in the years 1834–1835 undertook a study trip in Italy. At the end the author makes a mention of some “librarian trace” of the Polish-Italian relationships concerning the Protestant Reformation.

IT

L’articolo offre una visione generale dei libri manoscritti e degli antichi libri stampati di provennienza italiana, conservati nell’Archivio dell’Arcidiocesi di Gniezno. Gniezno è la sede del Primate di Polonia e per secoli il suo arcivescovo è stato una personalità assai importante nel Regno di Polonia (allora Confederazione Polacco-Lituana), subito dopo il re. Il significato ecclesiastico e politico di questo arcivescovado spiega i secolari legami del clero di Gniezno con l’Italia come meta dei pellegrinaggi, dei viaggi alla curia pontificia e degli studi universitari. L’articolo mette in evidenza, tra i libri manoscritti, i codici latini contenenti i libri dei corsi universitari (in questo numero vi sono quattro codici provenienti da Padova), gli appunti delle lezioni presi dagli studenti e un giornale di viaggio scritto in polacco durante un viaggio a Roma nel XVIII secolo. Gli incunaboli di provenienza italiana, per la loro quantità, dovrebbero costituire un oggetto di studio separato e non sono presi in considerazione in questo contributo. Tra le antiche stampe del XVI secolo, l’autore presenta i libri considerati sia “italica” sia “polonica”. Per quanto riguarda i libri stampati successivamente di provenienza italiana conservati a Gniezno, l’articolo si riferisce alla biblioteca privata di un canonico capitolare, che negli anni 1834–1835 intraprese un viaggio di studio in Italia. Infine, l’Autore menziona alcune “tracce bibliotecarie” delle relazioni polacco-italiane riguardanti la Riforma protestante.

Keywords

EN

The Gniezno Archdiocese archives; Cathedral Library of Gniezno; Italian manuscripts in Poland; Italian printed old books in Poland; Polish students in Italy

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2023
• Volume: 41
• Issue: 2/1
• Pages: 199-226

Dates

published

2023

Contributors

author

Michał Sołomieniuk

• Archivio dell’Arcidiocesi di Gniezno

• https://orcid.org/0000000237028096

References

• Gniezno, Archiwum Archidiecezjalne – Biblioteka katedralna
• BK Ms 76: Decretum Gratiani cum commentario; Discordantium canonum concordia (fine 13. sec.).
• BK Ms 77: Speculum iudiciale Guilhelmi Duranti (2. metà del 12. sec.).
• BK Ms 79: Lectura Francisci Zabarellis super Clementinis (1417–1418).
• BK Ms 86: Allegaciones abbreviatae in iure canonico Antonii de Butrio; Repertorium [iuris canonici] domini Petro de Braco (1418).
• BK Ms 101: [Prediche di Francisco de Toledo Herrera] (fine 16 sec.).
• BK Ms 152: Pontificale di Jan Rzeszowski (fine 13. sec.).
• BK Ms 180: Allegaciones Lapi de Castilione abbreviatae per Antonium de Butro; Statuta academiae Paduanae (14/15 sec.).
• BK Ms 189: Medicina practica. Praelectiones academicae in Bologna (1749–1750).
• BK Ms 209: Institutiones medicae (lezioni di Jacopo Bartolomeo Beccari; 1749).
• BK Ms 210: Expositio primae sectionis aphorismorum Hippocratis (lezioni di Jacopo Bartolomeo Beccari; 1750).
• BK Ms 211: Tractatus de febribus Beccari (lezioni di Jacopo Bartolomeo Beccari; 1750 ca.).
• BK Ms 214: Institutionum medicalium liber 5-tus therapeuticam continens (lezioni di Jacopo Bartolomeo Beccari; 1752).
• BK Ms 227 e 228: Itinerarium Jacobi Lanhaus (1768–1769).
• BK Ms 1173: Gramatyka włoska, dawniey francuzkim ięzykiem przez P. Veneroniego wydana, teraz na polski przetłumaczona przez X. Ludwi-ka Baczyńskiego Franciszkana (inizio 18. sec.).
• BK Pl. 9: Reszka Stanisław, D. Stanislai Hosii s.r.e. cardinalis maioris. poe-niten. & episcopi Varmiensis vita…, Romae 1587.
• BK Pl. 219 f adl.: Dominik di Secemin, Declaratio vtilissima constitutionis fe. re. Martini quinti ro. pont. in Concilio Constantien. facte…, Romae 1516.
• BL Pl. 493: Bohier Nicolas, Consilia, Lugduni 1554.
• BK Pl. 231: Reszka Stanisław, De atheismis et phalarismis euangelico-rum…, Neapoli 1596.
• BK Pl. 323 b adl.: Cavalieri Giovanni Battista, [Ecclesiae militantis trium-phi]
• BK 621: Pansa Mutio, Della Libraria Vaticana Ragionamenti Di Mvtio Pansa Divisi In Qvattro Parti…, Roma 1590.
• BK 4334: Durandus Gulielmus, Rationale Divinorvm Offi-ciorvm A Guglielmo Dvrando, Mimatensi Episcopo…, Venetiis 1609.
• BK 11097: Fanensis Fortunatus, Sacrorvm Bibliorvm [Ex] Vulgata Editione, [et] alijs pluribus Translationibus…, Venetiis 1609.
• BK 4974: Antonius de Padua, S. Antonii De Padva Concordantiae Moralis Sacrorvm Bibliorvm Miro ingenio…, Romae 1624.
• BK 10960: Innocentius Papa XI. Universis Christi fidelibus praesentes litte-ras inspecturis salutem…, Romae 1682.
• BK 3700: Bonni Filippo, La Gerarchia Ecclesiastica Considerata Nelle Vesti Sagre, E Civili…, Romae 1720.
• BK 4069: Breviarium Romanum Ex Decreto Sacrosancti Concilii Tridentini restitutum, S. Pii V. Pontificis Maximi Jussu Editum…, Venetiis 1758.
• BK 5030: P. Ovidii Nasonis Tristium Libri V. Cum Notis Novis Ac Perpetuis…, Venetiis 1764.
• BK 3291: Lucius Ferraris, Bibliotheca Canonica, Juridica, Moralis, Theolo-gica, Necnon Ascetica, […] Tomus Secundus…, Romae 1767.
• BK 3038: Lucius Ferraris, Bibliotheca Canonica, Juridica, Moralis, Theolo-gica, Necnon Ascetica, […] Tomus Quintus…, Romae 1768.
• BK 2924: Reiffenstuel, Anacletus, Jus Canonicum Universum Juxta Titulos Decretalium Cum Tractatu De Regulis Juris […] Tomus Primus […] To-mus Secundus […] Tomus Tertius…, Venetiis 1778.
• BK 2921: Reiffenstuel, Anacletus, Jus Canonicum Universum Juxta Titulos Decretalium Cum Tractatu De Regulis Juris […] Tomus Quartus…, Ve-netiis 1778.
• BK 10146: Sanctissimi Domini Nostri Gregorii Divina Providentia Papae XVI Epistola Encyclica Ad Omnes Patriarchas…, Romae 1832.
• Cracovia, Biblioteca Jagellonica: BJ 372: Guido da Basio, Apparatus sexti Decretalium.
• Directorum Officii Divini… ad usum Dioecesis Posnaniensis…pro anno D[omi]ni MDCCCXVII, Posnaniae [1816].
• Directorum Officii Divini… ad usum Dioecesis Posnaniensis…pro anno D[omi]ni MDCCCXVIII, Posnaniae [1817].
• Krasiński, J.A. (1574). Joannis Crassini Polonia. Ad Serenissimum et Potentissimum Henricum primum Valesium Dei gratia utriusque Poloniae Rege. Bononiae.
• Rocca, A. (1591). Bibliotheca Apostolica Vaticana a Sixto V pont. max. in splendidiorem, commodioremq. locum translata, et a fratre Angelo Roccha a Camerino, Ordinis eremitarum s. Augustini, sacræ theologiæ doctore, commentario variarum artium, ac scientiarum materijs curio-sis, ac difficillimis, scituq. dignis refertissimo, illustrata. Romæ.
• Vallisnieri, A. (1710). Considerazioni, ed esperienze intorno alla generazione de’vermi ordinarj del corpo umano, fatte da Antonio Vallisnieri, e da lui scritte al Reverendissimo Padre D. Antonio Borromeo Lettore de’ sagri Canoni…. Padoa: Nella Stamperia del Seminario Apresso Giovanni Manfrè.
• Barycz, H. (1937). Brzeźnicki Jakób. In: Polski Słownik Biograficzny, t. 3. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 42–43.
• Burrieza Sánchez, J. Gabriel Vázquez. In: Diccionario biográfico español. Preso da: https://dbe.rah.es/biografias/21310/gabriel-vazquez (ac-cesso: 30.12.2021).
• Burrieza Sánchez, J. Toledo, Francisco de. In: Diccionario biográfico español. Preso da: https://dbe.rah.es/biografias/8727/francisco-de-toledo (accesso: 14.02.2022).
• Crespi, M., Gaudiano, A. (1970). Beccari, Jacopo Bartolomeo. In Dizionario Biografico degli italiani, vol. 7. Preso da: https://www.treccani.it/enciclopedia/iacopo-bartolomeo-beccari_(Dizionario-Biografico)/ (accesso: 31.12.2021).
• Czyżak, M. (2010). Legat książkowy archidiakona Mikołaja Kickiego dla katedry gnieźnieńskiej. Przyczynek do kultury intelektualnej du-chwieństwa wielkopolskiego w pierwszej połowie XV wieku. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski, 5, 7–27.
• Denifle, H. (1892). Statuten der Iuristen Universität Padova von Jahre 1331. Archiv für Literatur und Kirchengeschichte des Mittelalters, 6, 309–562.
• Fijałek, J. (1900). Polonia apud Italos Scholastica [,] saeculum XV. Fasc. 1, Poloni apud Italos litteris studentes et laurea donati inde a Paulo Wla-dimiri usque ad Johannem Lasocki collecti et illustrati. Cracoviae.
• Formanowicz, L. (1930). Katalog druków polskich XVI-go wieku Bibljoteki kapitulnej w Gnieźnie. Poznań.
• Formanowicz, L. (1939). Katalog inkunabułów biblioteki kapitulnej w Gnieźnie. Zeszyt 1. Poznań.
• Gajowiak, R., Iżykowska, M. (eds.) (2019). Album Polonicum. Metryka nacji polskiej w Padwie 1592–1745, vol. 1–2. Warszawa: Narodowy Instytut Polskiego Dziedzictwa Kulturowego za Granicą „Polonica”.
• Gotor, M. (2013). Ochino (Tommasino), Bernardino. In: Dizionario Biografico degli Italiani, vol. 79, Preso da: https://www.treccani.it/enciclopedia/bernardino-ochino_%28Dizionario-Biografico%29/ (accesso: 08.02.2022).
• Horeczy, A. (2021). Recepcja włoskiej kultury intelektualnej w krakowskim środowisku uniwersyteckim w drugiej połowie XIV i w pierwszej połowie XV wieku. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
• Jujeczka, S. (2018). Klerycy z ziem polskich, litewskich i pruskich święceni w Rzymie (XVI – pocz. XX w.). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski.
• Kalinowska, A.J. (1988–1989). Reszka Stanisław. In Polski Słownik Biograficzny, vol. 31, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 129–133.
• Kawecka-Gryczowa, A., Bohonos, M., Szandrowska, E. (eds.) (1970). Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur, vol. I–II e Addenda. Wratislavae–Varsaviae–Cracoviae: Ossolineum.
• Korytkowski, J. (1883). Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych podług źródeł archiwalnych, vol. 3. Gniezno: J.B. Lange.
• Labuda, G. (2000). Gniezno stolicą wczesnopiastowskiego państwa polskiego. In: A. Wójtowicz (ed.), Gniezno i Poznań w państwie pierwszych Piastów. Teksty wykładów wygłoszonych na sympozjum naukowym zorganizowanym przez Oddział Polskiej Akademii Nauk w Poznaniu dnia 8 grudnia 1999 roku. Poznań: Ośrodek Wydawnictw Naukowych, 33–60.
• Libera, Z. (1980), Z dziejów pamiętnikarstwa polskiego w XVIII wieku. O pamiętnikach księdza Pstrokońskiego, Pamiętnik Literacki 71, fasc. 3, 33–46.
• Łukaszewski, J., Wydra, W. (2016). Fragmenty Kota z Lwem Mikołaja Reja i innych druków z XVI w. odnalezione. Poznań: Wydawnictwo PSP.
• Obertyński, Z. (1930). Pontificale arcybiskupa lwowskiego Jana Rzeszowskiego w Bibljotece Kapitulnej w Gnieźnie. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego imienia Ossolińskich.
• Ożóg, K. (2016). 966. Chrzest Polski. Kraków: Biały Kruk.
• Pastor, L. von (1930). The History of the Popes, from the close of the Mid-dle ages, vol. 19. London: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co.
• Petrucci, A. (1992). Breve storia della scrittura latina. Roma: Bagatto Libri.
• Prokop, K. (2021). Gnieźnieńscy wikariusze in pontificalibus, sufragani i biskupi pomocniczy. Gniezno–Kraków: Wydawnictwo KUL.
• Radzimiński, A. (2020). Kontakty duchownych ze Stolicą Apostolską. Obrazy z życia średniowiecznego kleru w dokumentach Penitencjarii Apostolskiej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Rok, B., Chachaj, M. (Eds.) (2014). Jacobi Lanhaus Opis podróży. Itinerarium (1768–1769). Kraków–Wrocław: Księgarnia Akademicka.
• Rył, J. (1972). Katalog inkunabułów zespołu seminaryjnego biblioteki katedralnej w Gnieźnie. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 25, 115–208.
• Rył, J. (1978). Biblioteka katedralna w Gnieźnie. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 32, 161–265.
• Rył, J. (1982). Katalog rękopisów Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 45, 7–201.
• Rył, J. (1983). Katalog rękopisów Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie. Rękopisy zespołu seminaryjnego. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 46, 5–149.
• Saczyńska-Vercamer, M. (2021). Władza i grzech. Supliki z terenów metropolii gnieźnieńskiej do Penitencjarii Apostolskiej w XV wieku. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk.
• Semkowicz, W. (2002). Paleografia łacińska. Kraków: Universitas.
• Sołomieniuk, M. (2012). Biskup Wojciech Anzelm Brodziszewski i jego intuicje naukowe. In: K. Święcicki (ed.), Europa Środkowa i Wschodnia jako przestrzeń spotkania. Na szlakach tradycji kultury. Gniezno: GSW Milenium, 41–52.
• Stopka, K. (ed.) (2020). Statuta universitatis scholarium iuristarum studii generalis Paduani ab anno 1331 ad annum 1404 (Codex Biblithecae Cathedralis Gnesnensis 180). Opole: Uniwerstet Opolski.
• Strzelecki, A. (1935). Baranowski Wojciech. In: Polski Słownik Biograficz-ny, vol. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 286–289.
• Umińska-Tytoń, E. (1992). Zapożyczenia włoskie w XVIII-wiecznych diariuszach. Język Polski, fasc. 2–3, 102–108.
• Wojtkowski, J. (1962). Rekonstrukcja drugiego zeszytu katalogu inkunabułów biblioteki kapitulnej w Gnieźnie księdza Leona Formanowicza. Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne 18, 81–124.
• Zapała, A. (2021). Kontakty Polaków i Litwinów ze Stolicą Apostolską za pontyfikatu papieża Mikołaja V (1447–1452). Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk.
• Edit16. Edizioni Italiane del 16 secolo: https://alphabetica.it/web/edit-16 (accesso: 15.01.2022).
• Manuscripta.pl. A guide to medieval manuscripts in Polish collections: https://manuscripta.pl (accesso: 20.01.2022).

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2023.410201.15

Biblioteka Nauki

37506264