Od tolerancji do pokojowej koegzystencji. Znaczenie doktryny prawnej Pawła Włodkowica względem innowierców

• Authors: Wojciech Świeboda

Title variants

EN

From Tolerance to Peaceful Coexistence. The Significance of Paweł Włodkowic’s Legal Doctrine Toward non-Christians

Abstracts

EN

The article shows the process of formation of the concept of peaceful coexistence with other religions among Polish doctors of canon law in the first half of the 15th century. The circumstances of taking up this issue were closely related to the conflict of Poland and Lithuania with the Teutonic Order, and the immediate impetus was the accusation from the Teutonic Knights that they had made alliances with infidels in the war. Stanisław of Skarbimierz, Andrzej Łaskarzyc and Paweł Włodkowic are considered the originators of the idea. These scholars drew attention to the inalienable rights of pagans, which derive from natural law and ius gentium, and which include the possibility of self-defense, having their own states, power and property. They thus demonstrated that the Teutonic Knights could not invade the Samogitians and Lithuanians under the pretext of conversion. Łaskarzyc and Włodkowic further stressed that pagans should be respected as a result of their human dignity, and that their religious differences are no obstacle to maintaining peaceful relations with them. The last of the scholars devoted much space to relations between Christians and non-Christians. He argued that religious affiliation alone does not give grounds to consider anyone an enemy of the Church. Nor can the faith be imposed on anyone by force, and Christianization is to be accomplished through patient teaching and personal example. In his view, tolerance that stems directly from natural law builds an atmosphere of trust, making it easier to attract new believers. The idea promoted by Włodkowic, one of peaceful coexistence with non-Christians and concern for the preservation of their rights was, in his eyes, a natural consequence of the pursuit of justice and fairness in relations between communities. Religious tolerance, on the other hand, was a method for maintaining benevolent relations and, consequently, a state of peace between nations.

PL

Artykuł ukazuje proces kształtowania się w środowisku polskich doktorów prawa kanonicznego w pierwszej połowie XV w. koncepcji pokojowego współistnienia z innowiercami. Okoliczności podjęcia tego zagadnienia związane były ściśle z konfliktem Polski i Litwy z zakonem krzyżackim, a bezpośrednim impulsem były oskarżenia ze strony Krzyżaków o zawarcie sojuszy z niewiernymi w wojnie. Za twórców idei uważa się Stanisława ze Skarbimierza, Andrzeja Łaskarzyca oraz Pawła Włodkowica. Uczeni ci zwrócili uwagę na niezbywalne prawa innowierców, które wynikają z prawa naturalnego oraz ius gentium, a które obejmują możliwość samoobrony, posiadania własnych państw, władzy i własności. Wykazali w ten sposób, że Krzyżacy nie mogą napadać na Żmudzinów i Litwinów pod pretekstem nawracania. Łaskarzyc i Włodkowic podkreślali ponadto, że poganom należy się szacunek wynikający z godności ludzkiej, a ich odmienność religijna nie stanowi przeszkody w utrzymywaniu pokojowych relacji z nimi. Ostatni z uczonych dużo miejsca poświęcił relacjom między chrześcijanami a innowiercami. Przekonywał, że sama przynależność religijna nie daje podstaw do uznania kogokolwiek za wroga Kościoła. Nie można też nikomu narzucać wiary siłą, a chrystianizacja ma się dokonywać na drodze cierpliwego nauczania i przykładu osobistego. Jego zdaniem tolerancja wynikająca wprost z prawa naturalnego buduje atmosferę zaufania, dzięki czemu łatwiej jest pozyskać nowych wiernych. Propagowana przez Włodkowica idea pokojowej koegzystencji z różnowiercami oraz troska o zachowanie ich praw była w jego oczach naturalną konsekwencją dążenia do sprawiedliwości i uczciwości w stosunkach między społecznościami. Tolerancja religijna była zaś metodą umożliwiającą zachowanie życzliwych relacji i w konsekwencji stanu pokoju między narodami.

Keywords

PL

Paweł Włodkowic; innowiercy; ius gentium; tolerancja religijna; pokój

EN

Paweł Włodkowic; non-Christians; ius gentium; religious tolerance; peace

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2023
• Volume: 41
• Issue: 2/2
• Pages: 137-152

Dates

published

2023

Contributors

author

Wojciech Świeboda

• Biblioteka Jagiellońska

• https://orcid.org/0000000252655784

References

• Bełch, S.F. (1965). Paulus Vladimiri and his Doctrine concerning international Law and Politics, vol. 2. London – the Hague – Paris: Mouton & CO.
• Codex epistolaris Vitoldi magni ducis Lithuaniae (1376–1430), ed. A. Prochaska (1882). Cracoviae: Academia Literarum Cracoviae.
• Corpus Iuris Canonici, ed. A. Friedberg (1879), vol. 1. Lipsiae: Officina Bernhardi Tauchnitz.
• Ehrlich, L. (1955). Polski wykład prawa wojny XV wieku. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze.
• Ehrlich, L. (1966–1969). Pisma wybrane Pawła Włodkowica, t. 1–3, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
• Lites ac res gestae inter Polonos Ordinemque Cruciferorum. (1892), t. 2, wyd. I. Zakrzewski. Poznań: Biblioteka Kórnicka.
• Agosti, G. (1936). Bezpośrednie źródło „Tractatus de potestate papae respectu infidelium” Pawła Włodkowica. Roczniki Historyczne, nr 2(12), 300–317.
• Baczkowski, K. (2001). Argument obrony wiary w służbie dyplomacji polskiej w XV wieku. W: W. Iwańczak i S.K. Kuczyński (red.), Kościół – Ludzie – Wierzenia. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa Europy Środkowej (średniowiecze – wczesna epoka nowożytna). Warszawa: Instytut Historii PAN, Instytut Historii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach, 195–212.
• Bar, P. (2018). Päpstliche und kaiserliche Privilegien für den Deutschen Orden in Presßen zwischen Recht und Erinnerung. Einführung ins Thema. Studia historica Brunensia, 1(65), 79–101. DOI: 10.5817/SHB2018-1-6
• Bełch, S.F. (1964). The Contribution of Poland to the Development of the Doctrine of International Law (Paulus Vladimiri, decretorum doctor, 1409–1432). London: Veritas Foundation.
• Boockmann, H. (1975). Johannes Falkenberg, der deutsche Orden und die polnische Politik. Untersuchungen zur politischen Theorie des späteren Mittelalters. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.
• Chollet, L. (2011). Paul Vladimir et le Ius Gentium polonais: un droit de résistance au début du XVème siècle? Niepublikowane wystąpienie w czasie konferencji w Lozannie, 1–25.
• Drabina, J. (1994). Modele koegzystencji wyznaniowej w Polsce średniowiecznej. W: J. Drabina (red.), Współistnienie religii i wyznań w Polsce dawnej i współczesnej. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 3–32.
• Ehrlich, L. (1954). Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza. Warszawa: PWN.
• Ehrlich, L. (1963). Rektor Paweł Włodkowic. Rzecznik obrony przeciw Krzyżakom. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Grabski, A.F. (1968). Polska w opiniach Europy Zachodniej XIV-XV w. Warszawa: PWN.
• Grzybowski, K. (1955). Paweł Włodkowic a współczesna mu kanonistyka. Państwo i Prawo, nr 11(10), 799–814.
• Jasudowicz, T. (1993). Włodkowica wizja porządku prawnego. Państwo i Prawo, nr 8(48), 27–39.
• Jasudowicz, T. (1995). Śladami Ehrlicha: Do Pawła Włodkowica po naukę o prawach człowieka. Toruń: Wydawnictwo Comer.
• Jasudowicz, T. (1994–1995). Zasada tolerancji religijnej w nauczaniu Pawła Włodkowica. Roczniki Nauk Społecznych, nr 1(22–23), 47–68.
• Kałuża, Z. (1978). Paweł Włodkowic i problem jego doktryny. Zeszyty Naukowe KUL, nr 3–4(21), 85–92.
• Kapeliński, F. (1955). Paulus Vladimiri (1369–1435): défenseur de la tolérance religieuse. Revue Internationale d’Histoire Politique et Constitutionnelle, nr 19–20, 201–214.
• Kozłowska-Budkowa, Z. (1964). Stanisława ze Skarbimierza mowa o złych studentach. Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, nr 15, 11–21.
• Krajczyński, J. (2007). Pozycja prawna nieochrzczonych w doktrynie Pawła Włodkowica. Prawo Kanoniczne, nr 1–2(50), 185–212. DOI: 10.21697/pk.2007.50.1-2.09
• Łucyszyn, J. CM (2017). The Pragmatic Interpretation of Jagiellonian Ideas. W: L. Korporowicz i in. (red.), Jagiellonian Ideas towards Challenges. Kraków: Jagiellonian Library, 37–50.
• Ogonowski, Z. (1997). Czy Paweł Włodkowic był rzecznikiem idei tolerancji religijnej? W: S. Bylina i in. (red.), Kultura staropolska – kultura europejska. Prace ofiarowane Januszowi Tazbirowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 179–184.
• Ożóg, K. (2004). Uczeni w monarchii Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły (1384–1434). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Rodriguez Bachiller, A. (1986). Paulus Wladimiri, precursor de Francisco de Vitoria. W: Ch. Wenin (red.), L’Homme et son univers au Moyen Âge. Actes du septième congrès international de philosophie médiévale (30 août – 4 septembre 1982). Louvain-le-Neuve: Institut supérieur de philosophie, 863–868.
• Russell, F.H. (1980). Paulus Vladimiri’s Attack on the Just War. A Case Study in Legal Polemics. W: B. Tierney i P. Linehan (red.), Authority and Power. Studies on Medieval Law and Government Presented to Walhter Ullmann on his Seventieth Birthday. Cambride: Cambridge University Press, 237–254.
• Rychlewicz, D. (2000). Z dziejów sporu ideologicznego o Pawła Włodkowica. W: K. Kaczmarek i J. Nikodem (red.), Docendo discimus. Studia historyczne ofiarowane Profesorowi Zbigniewowi Wielgoszowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, 261–269.
• Ryś, G. (2002). Granice średniowiecznej tolerancji. Pawła Włodkowica podejście do Żydów. W: R. Borkowski (red.), Tolerancja i nietolerancja (wybrane zagadnienia). Kraków: Abrys, 19–26.
• Sieradzan, W. (2009). Misja Benedykta Makraia w latach 1412–1413. Malbork: Muzeum Zamkowe.
• Swieżawski, S. (1993). O właściwe rozumienie tolerancji. Znak, nr 45(457), 4–9.
• Świeboda, W. (2013). Innowiercy w opiniach prawnych uczonych polskich w XV wieku. Poganie, żydzi, muzułmanie. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana.
• Swieżawski, S. (1988). Ważniejsze problemy XV-wiecznej etyki międzynarodowej. Studia Mediewistyczne, nr 1(25), 3–68.
• Tymieniecki, K. (1919–1920). Moralność w stosunkach między państwami w poglądach Pawła Włodkowica. Przegląd Historyczny, nr 22, 127.
• Wesołowska, E.A. (2001). Paweł Włodkowic – współczesne znaczenie poglądów i dokonań. Płock: Szkoła Wyższa im. Pawła Włodkowica w Płocku.
• Wielgus, S. (1996). Polska średniowieczna doktryna „Ius gentium”. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Winowski, L. (1985). Innowiercy w poglądach zachodniego chrześcijaństwa XIII–XIV wieku. Wrocław: Ossolineum.
• Wyrozumski, J. (1995). L`ideé de tolérance à l`Unversité de Cracovie dans la première moitie du XVe siècle. W: Z. Włodek (red.), Societé et Église. Textes et discussions dans les Unversités d`Europe Centrale pendant le Moyen Âge tardif. Turnhout: Brepols, 133–143.
• Wyrozumski, J. (2016). U początków polskiej tolerancji. Rocznik Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie, nr 61, 9–19. DOI: 10.4467/25440500RBN.16.001.6612

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2023.410202.10

Biblioteka Nauki

37480435