Przekład na styku kultur. Od translatorskiego pesymizmu do (niesymetrycznego) dialogu międzykulturowego

• Authors: Magdalena Czech

Title variants

EN

Translation at the Crossroads of Cultures. From Translator Pessimism to (Asymmetrical) Intercultural Dialogue

Abstracts

PL

Artykuł ukazuje różnorodne podejścia do przekładu jako działania społecznego zachodzącego na granicy porządków językowych i kulturowych. Zestawia ze sobą translatorski pesymizm wywodzący się z relatywizmu językowego oraz zdecydowanie bardziej optymistyczną koncepcję tłumaczenia jako dialogu międzykulturowego, mającą swoje źródło w hermeneutyce. Zwraca też uwagę na liczne asymetrie i kłopoty tkwiące w przekładowym dialogu na styku kultur. Ich ilustracją – przedstawioną w końcowej części artykułu – są zagadnienia związane ze strategiami obrony praw kulturowych w ramach przekładu w kontekstach kolonialnym i postkolonialnym.

Keywords

PL

tłumaczenie; socjologia przekładu; relatywizm językowy; dialog międzykulturowy; prawa kulturowe; kolonializm; postkolonializm

EN

translation; sociology of translation; linguistic relativism; intercultural dialogue; cultural rights; colonialism; postcolonialism

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2023
• Volume: 41
• Issue: 2/2
• Pages: 181-206

Dates

published

2023

Contributors

author

Magdalena Czech

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0009000100792592

References

• Bal, M. (2012). Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych: krótki przewodnik, przeł. M. Bucholc. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Balcerzan, E. (1998). Czym jest nieprzekładalność – faktem praktyki translatorskiej czy zmyśleniem teoretyków. W: M. Jurkowski, Przekład artystyczny a współczesne teorie translatologiczne. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
• Balcerzan, E. (2008). Słowo wstępne. W: P. Ricoeur, P. Torop, O tłumaczeniu, przeł. T. Swoboda, S. Ulaszek. Gdańsk: Wydawnictwo UG.
• Bałuk-Ulewiczowa, T. (2003). Stereotyp a nieprzekładalność bezwzględna. W: U. Kropiwiec i in. (red.), Między oryginałem a przekładem, t. 8. Kraków: Księgarnia Akademicka.
• Bałuk-Ulewiczowa, T. (2000). Beyond cognizance. Fields of absolute untranslatability. W: W. Kubiński i in. (red.), Przekładając nieprzekładalne. Gdańsk: Wydawnictwo UG.
• Bassnet, S. (2016). Przekład i postkolonializm, przeł. J. Czernik. Przekładaniec, nr 33.
• Benjamin, W. (2011). Zadanie tłumacza, przeł. A. Lipszyc. Literatura na Świecie, nr 5/6, 27–41.
• Berman, A. (2004). Translation and the trials of the foreign. W: L. Venuti, The Translation Studies Reader. London, New York: Routledge.
• Bhabha, H. (2010). Miejsca kultury, przeł. T. Dobrogoszcz. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Bokszański, Z., Piotrowski A. i Ziółkowski M. (1977). Socjologia języka. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Bourdieu, P. i Passeron J.-C. (1990). Reprodukcja: elementy teorii systemu nauczania, przeł. E. Neyman. Warszawa: PWN.
• Byram, M. (2009). Intercultural Competence in Foreign Languages. W: D.K. Deardorff, The SAGE Handbook of Intercultural Competence. Thousand Oaks: SAGE.
• Casanova, P. (1999). La République mondiale de lettres. Paris: Seuil.
• Cheyfitz, E. (1991). The Poetics of Imperialism. Translation and Colonization from The Tempest to Tarzan. New York: Oxford University Press.
• Cronin, M. (1996). Translating Ireland. Translation, Languages, Culture. Cork: Cork University Press.
• Cronin, M. (2002). The empire talks back. Orality, heteronomy and the cultural turn in interpreting studies. W: M. Tymoczko i E. Gentzler (red.), Translation and power. Amherst: University of Massachusetts Press.
• Cronin, M. (2003). Translation and Globalization. London, New York: Routledge.
• Cultural Rights, Fribourg Declaration (2007). Pozyskano z: https://www.unifr.ch/ethique/en/research/publications/fribourg-declaration.html (dostęp: 12.03.2023).
• Cyceron i in. (2006). O poprawnym przekładaniu. Teksty łacińskie i przekłady polskie, przeł. W. Seńko i in. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki.
• Escarpit, R. (1980). Literatura a społeczeństwo, przeł. J. Lalewicz. W: A. Mencwel, W kręgu socjologii literatury. Antologia tekstów zagra-nicznych. Warszawa: PIW.
• Flynn, P. (2010). Ethnographic Approaches. W: Y. Gambier i L. van Doorslaer (red.), Handbook of Translation Studies, t. 1. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
• Giddens, A. (2003). Stanowienie społeczeństwa. Zarys teorii strukturacji, przeł. S. Amsterdamski. Poznań: Zysk i S-ka.
• Habermas, J. (1999). Racjonalność działania a racjonalność społeczna, przeł. A. Kaniowski, M. Siemek. Warszawa: PWN.
• Heilbron, J. (1999). Towards Sociology of Translation. Book Translation as a Cultural Worlds-System. European Journal of Social Theory, nr 2(4).
• Hejwowski, K. (2007). Kognitywno-komunikacyjna teoria przekładu. Warszawa: PWN.
• Hermans, T. (2009). Przekład, zadrażnienie i rezonans, przeł. M. Heydel. W: M. Heydel i P. Bukowski. Współczesne teorie przekładu. Antologia. Kraków: Znak.
• Hermans, T. (2015). Narada języków, przeł. A. Dauksza, M. Heydel i in. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Heydel, M. (2009). Zwrot kulturowy w badaniach nad przekładem. Teksty Drugie, nr 6, 21-33.
• Jarniewicz, J. (2002). Tłumacz jako twórca kanonu. W: R. Lewicki (red.), Przekład-język-kultura. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Katan, D. (2004). Translating Cultures. An Introduction for Translators, Interpreters and Mediators. Manchester, Northampton: St Jerome.
• Kołakowski, L. (1957). Praca o teorii tłumaczenia. Studia Filozoficzne, nr 2, 217–218.
• Korporowicz, L. (2015). Komunikacja międzykulturowa w perspektywie praw kulturowych. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis Studia Sociologica, 189, VII, vol. 2, 18–34.
• Kozielecki, J. (2002). Transgresja i kultura. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
• Legeżyńska, A. (1985). Tłumacz, czyli „drugi autor”. W: E. Balcerzan i S. Wysłouch (red.), Miejsca wspólne. Szkice o komunikacji literackiej i artystycznej. Warszawa: PWN.
• Lem, S. (2002). Solaris, przeł. J. Kilmartin, S. Cox. London. New York, San Diego: Harvest Books.
• Majdzik, K. i Słapek, D. (2015). Narzędzia analizy przekładu. Toruń: Wydawnictwo A. Marszałek.
• Malinowski, B. (2004). Kubański kontrapunkt: tytoń i cukier, przeł. B. Chlebowicz. W: B. Malinowski, Ekonomia meksykańskiego systemu targowego, Dzieła, t. 13. Warszawa: PWN.
• Malinowski, B. (1987 [1935]). Ogrody koralowe i ich magia, przeł. B. Leś, red. naukowa A. Paluch, Dzieła, t. 5. Warszawa: PWN.
• Markowski, M.P. (2007). Postkolonializm. W: A. Burzyńska i M.P. Markowski, Teorie literatury XX wieku. Kraków: Znak.
• Marody, M. (1987). Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania. Warszawa: PWN.
• Muszyński, Z. (1991). Język, znaczenie, rozumienie i relatywizm. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Nida, E. (1964). Towards a science of translating. Leiden: Brill.
• Nida, E. (1979). Translating Means Communicating: A Sociolinguistic Theory of Translation. The Bible Translator, nr 1(30), 101–108.
• Niranjana, T. (1992). Siting Translation. History, Post-structuralism, and the Colonial Context. Berkeley: University of California Press.
• Ortega y Gasset, J. (2000). The Misery and the Splendour of Translation. W: L. Venuti (red.), The Translation Studies Reader. London: Routledge.
• Osenna, E. (1977). Deux étés. Fayard: Paris.
• Pas, J.M. (2010). The Politics of Relay Translation and Language Hierarchies. The Case of Stanisław Lem’s Solaris. W: M. Albakry (red.), Translation and the Intersection of Texts, Contexts and Politics. Ba-singstoke: Palgrave, 157–179.
• Pinker, S. (1994). The Language Instinct. London: Penguin Group.
• Pratt, M.L. (2011). Imperialne spojrzenie. Pisarstwo podróżniczce a transkulturacja, przeł. E. Nowakowska. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Rafael, V.L. (1993). Contracting Colonialism: Translation and Christian Conversion in Tagalog Society Under Early Spanish Rule. Durham: Duke University Press.
• Rafael, V.L. (2005). The Promise of the Foreign: Nationalism and the Technics of Translation in the Spanish Philippines. Durham: Duke University Press.
• Rakoczy, M. (2012). Słowo – działanie – kontekst. O etnograficznej koncepcji języka Bronisława Malinowskiego. Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Rao, S. (2006). From a postcolonial to a non-colonial theory of translation. W: N. Sakai i J. Solomon (red.), Translation, Biopolitics, ‘Colonial Dif-ference’. Hong Kong: Hong Kong University Press.
• Robinson, D. (2011). Translation and Empire. Postcolonial Theories Explained. London, New York: Routledge.
• Said, E. (1991). Orientalizm, przeł. W. Kalinowski. Warszawa: PIW.
• Samovar, L. i Porter, R. (1994). Intercultural Communication. Belmont: Wadsworth.
• Sapir, E. (1988). Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, przeł. B. Stanosz, R. Zimand. Warszawa: PIW.
• Schütz, A. (1984). Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, przeł. D. Lachowska. W: E. Mokrzycki (red.), Kryzys i schizma. Anty-scjentystyczne tendencje w socjologii, t. 1. Warszawa: PIW.
• Schütz, A. (2008). Obcy: esej z zakresu psychologii społecznej. W: A. Schütz, O wielości światów. Szkice z socjologii fenomenologicznej, przeł. B. Jabłońska, red. nauk. A. Manterys. Kraków: Nomos.
• Skibińska, E. (2008). Kuchnia tłumacza. Studia o polsko-francuskich relacjach przekładowych. Kraków: Universitas.
• Sławek, T. (2013). Kanibalizm. Filozoficzne dylematy tłumaczenia. W: P. de Bończa Bukowski i M. Heydel (red.), Polska myśl przekładoznaw-cza. Kraków: Wydawnictwo UJ.
• Snell-Hornby, M. (1988). Translation Studies. An Integrated Approach. Amsterdam, Philadelphia: John Benjamins.
• Spivak, G.Ch. (2009). Polityka przekładu, przeł. D. Kołodziejczyk. W: P. Bukowski i M. Heydel (red.), Współczesne teorie przekładu. An-tologia. Kraków: Znak.
• Sztompka, P. (2019). O pojęciu kultury raz jeszcze. Studia Socjologiczne, nr 1(232), 7–23.
• Tabakowska, E. (2002). Bariery kulturowe są zbudowane z gramatyki. W: R. Lewicki (red.), Przekład – język – kultura. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Toury, G. (1980). In Search of a Theory of Translation. Tel Aviv: Tel Aviv University Press.
• Toury, G. (1995). Constituting a Method of Descriptive Studies. W: G. Toury (red.), Descriptive Translation Studies and Beyond. Amster-dam, Philadelphia: John Benjamins, 70–86.
• Tryuk, M. (2012). „Ty nic nie mów, ja będę tłumaczył”: o etyce w tłumaczeniu ustnym. Warszawa: Wydawnictwa UW.
• Venuti, L. (1992). Rethinking Translation: Discourse, Subjectivity, Ideolo-gy. New York, London: Routledge.
• Venuti, L. (2009). Przekład, wspólnota, utopia, przeł. M. Heydel. W: P. Bukowski i M. Heydel (red.), Współczesne teorie przekładu. Antologia. Kraków: Znak.
• Whorf, B.L. (2002). Związek między nawykami myślenia i zachowaniem a językiem. W: B.L. Whorf, Język, myśl i rzeczywistość, przeł. T. Hołówka. Warszawa: Wydawnictwo KR.
• Wierzbicka, A. (1988). Sapir a współczesne językoznawstwo. W: E. Sapir, Kultura, język, osobowość. Wybrane eseje, przeł. B. Stanosz i R. Zimand. Warszawa: PIW.
• Wierzbicka, A. (2013). Słowa klucze. Różne języki – różne kultury, przeł. I. Duraj-Nowosielska. Warszawa: Wydawnictwo UW.
• Wille, L. (2002). Uniwersalistyczne implikacje teorii przekładu. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
• Wojtasiewicz, O. (1957). Wstęp do teorii tłumaczenia. Wrocław, War-szawa: Wydawnictwo im. Ossolińskich.
• Wursig, C. (2017). Interpreters in History: A Reflection on the Question of Loyalty. W: C. Valero-Garcés i R. Tipton (red.), Ideology, Ethics and Policy Development in Public Service Interpreting and Translation. Bri-stol: Multilingual Matters.

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2023.410202.13

Biblioteka Nauki

37479338