Miejsca poza miejscami. Polskie parki narodowe jako teren i laboratorium

• Authors: Adam Pisarek

Title variants

EN

Places Beyond Places. Polish National Parks as a Field and Laboratory

Abstracts

EN

The article concerns selected types of scientific and conservation spatial practices. The author is interested in Polish national parks as places for the production of knowledge about nature. He asks questions how the environment was adapted to this function, and how this adaptation was linked to the much more general tendencies toward the laboratory procedures and fieldwork in natural sciences at the turn of the 20th century. The article contains analyses of selected projects of Polish naturalists, activists and employees of national parks aimed at giving scientific status to conservation practices. The results of the research allow drawing conclusions that national parks are borderland places, where different ways of producing and using the acquired knowledge are tested. Conservation places appear as complex assemblages in which the selected tools and epistemic frameworks of technoscience have clothed into naturalized spatial formulas flowing from the adoption of certain ontological assumptions in a world of many worlds. The author proves that national parks – a result of the process of territorialization of nature – have been formed as places beyond places that allow mediating between fieldwork and laboratory modalities of technoscientific knowledge production.

PL

Artykuł dotyczy wybranych typów naukowych i ochronnych praktyk przestrzennych. Autor interesuje się polskimi parkami narodowymi jako miejscami wytwarzania wiedzy o przyrodzie, zadaje pytania, w jaki sposób środowisko zostało przystosowane do tej funkcji i jak to przystosowanie było związane z dużo ogólniejszymi tendencjami do podejmowania pracy w terenie i wdrażania procedur laboratoryjnych w obrębie nauk przyrodniczych na przełomie XIX i XX w. Artykuł zawiera analizy wyselekcjonowanych projektów polskich przyrodników, działaczy i pracowników parków narodowych aktywnie dążących do nadania naukowego statusu działaniom z zakresu ochrony przyrody. Wyniki przeprowadzonych badań pozwalają wyciągnąć wnioski mówiące, że parki narodowe to miejsca pogranicza, w których testowane są różne sposoby wytwarzania i wykorzystywania zdobytej wiedzy. Jawią się też jako złożone asamblaże, w których wybrane narzędzia i ramy epistemiczne technonauki okrzepły w znaturalizowanych formułach przestrzennych wypływających z przyjęcia określonych założeń ontologicznych w świecie składającym się z wielu światów. Autor dowodzi, że parki narodowe, będące wynikiem procesu terytorializacji przyrody, ukształtowały się jako miejsca poza miejscami, które mediują między terenowymi i laboratoryjnymi modalnościami produkcji wiedzy technonaukowej.

Keywords

PL

polskie parki narodowe; laboratoria; badania terenowe; terytorializacja natury; ochrona przyrody

EN

Polish national parks; laboratories; fieldwork; nature territorialization; nature conservation

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2023
• Volume: 42
• Issue: 3
• Pages: 443-470

Dates

published

2023

Contributors

author

Adam Pisarek

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/000000029872364X

References

• Adams, W.M. i Hutton, J. (2007). People, Parks and Poverty: Political Ecology and Biodiversity Conservation. Conservation and Society, 5, 147–183.
• Białowieski Park Narodowy. (n.d.). System monitoringu wód w Białowieskim Parku Narodowym. Pozyskano z: https://bpn.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=789&Itemid=31 (dostęp: 12.10.2022).
• Blaser, M. i de la Cadena, M. (red). (2018). A World of Many Worlds. Durham: Duke University Press.
• Czubiński, Z. (1965). Parki narodowe i rezerwaty przyrody w Polsce. W: W. Szafer, Ochrona przyrody i jej zasobów. Kraków: Polska Akade-mia Nauk – Zakład Ochrony Przyrody.
• de Bont, R. (2017). Stations in the Field. A History of Place-Based Animal Research, 1870–1930. Chicago: The University of Chicago Press.
• de Bont, R. (2021). Nature’s Diplomats: Science, Internationalism, and Preservation, 1920–1960. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
• de Bont, R. i Lachmund J. (red.). (2017). Spatializing the history of ecology : sites, journeys, mappings. New York: Taylor and Francis.
• Descola, Ph. (2013). Beyond Nature and Culture. Chicago: The Chicago University Press.
• de Rosset, A. (1920). Wniosek posła A. de Rosseta i innych w sprawie założenia stacji naukowo-doświadczalnej… D. 7, II. Warszawa.
• Gissibl, B., Höhler, S. i Kupper, P. (red.). (2012). Civilizing Nature. National Parks in Global Historical Perspective. New York – Oxford: Berghahn Books.
• Gooday, G. (1991)., ‘Nature in the laboratory’: Domestication and discipline with the microscope in Victorian life science. British Journal for the History of Science, 24, 307–341.
• Graber, L.H. (1976). Wilderness as Sacred Space. Washington, DC.: Association of American Geographers.
• Gunderson, R. (2017). Ideology critique for the environmental social sciences: What reproduces the treadmill of production? Nature and Culture, 12(3), 263–289.
• Hacking, I. (1990). The Taming of Chance. Cambridge: Cambridge University Press.
• Harpp et. al. (red.). (2014). The Galapagos: A Natural Laboratory for the Earth Sciences. Washington, DC: John Wiley & Sons-American.
• Hennessy, E. (2018). The politics of a natural laboratory: Claiming territory and governing life in the Galápagos Islands. Social Studies of Science, 48(4). DOI: 10.1177/0306312718788179
• Karkonoski Park Narodowy. (n.d.). Badania naukowe. Pozyskano z: https://kpnmab.pl/badania-naukowe (dostęp: 12.10.2022).
• Kohler, R. (2002). Landscapes and Labscapes. Exploring the Lab-Field Border in Biology. Chicago and London: The University of Chicago Press.
• Kohler, R. (2002a). Place and Practice in Field Biology. History of Science, 40(2), 189–210. DOI: 10.1177/007327530204000204
• Kupper, P. (2009). Science and the National Parks: A Transatlantic Perspective on the Interwar Years. Environmental History, 14(1), 58–81.
• Kupper, P. (2014). Creating Wilderness: A Transnational History of the Swiss National Park. New York–Oxford: Berghahn Books.
• Latour, B. (1987). Science in Action, How to Follow Scientists and Engineers through Society. Cambridge Mass.: Harvard University Press.
• Latour, B. (2013). Nadzieja Pandory. Eseje o rzeczywistości w studiach nad nauką. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Latour, B. i Woolgar S. (2020). Życie laboratoryjne. Konstruowanie faktów naukowych. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
• Leńkowa, A. (1965). Przegląd światowy parków narodowych i rezerwatów przyrody. W: W. Szafer, Ochrona przyrody i jej zasobów. Kraków: Polska Akademia Nauk – Zakład Ochrony Przyrody.
• Livingstone, D. (2003). Putting Science in Its Place. Geographies of Scientific Knowledge. Chicago: The University of Chicago Press.
• Lynch, M. (1985). Art and Artifact in Laboratory Science. London: Taylor & Francis Ltd.
• Finnegan, D.A. (2008). The Spatial Turn: Geographical Approaches in the History of Science. Journal of the History of Biology, 41(2), 369–388. http://www.jstor.org/stable/29737551
• Foucault, M. (2011). Narodziny biopolityki, tłum. M. Herer. Warszawa: PWN.
• Frangoul, A. (2020, December 4). National park in France is being used as a lab to study climate change. Pozyskano z: https://www.cnbc.com/2020/12/04/national-park-in-france-is-being-used-as-a-lab-to-study-climate-change.html
• Mayr, E. (1982). The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance. Cambridge: Harvard University Press.
• Moore, J.W. (2015). Capitalism in the Web of Life. London: Verso.
• Narwiański Park Narodowy. (n.d.). Prace monitoringowe. Pozyskano z: http://npn.kakadu.net.pl/wp/przyroda/monitoring-i-badania-naukowe/ (dostęp: 12.10.2022).
• Olaczek, R. (1999). Ochrona przyrody i środowiska. Warszawa: WSiP.
• Pawlikowski, J.G. (1913). Kultura a natura. Warszawa: H. Altenberg, E. Wende.
• Petrova, S. (2016). Communities in transition: Protected nature and local people in Eastern and Central Europe. London: Routledge.
• Pritchard, J.A. (1999). Preserving Yellowstone’s Natural Conditions: Science and the Perception of Nature. Lincoln: University of Nebraska Press.
• Raciborski, M. (1911). Wskazówki dla zakładających muzea przyrodniczo-krajoznawcze. Kosmos, XXXV.
• Raciborski, M. i Sawicki, L. (1914). Badanie i ochrona zabytków przyrody. Program pracy dla działaczy kulturalnych. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Uniwersytetu Ludowego im. A. Mickiewicza w Krakowie.
• Rahder, M. (2020). An Ecology of Knowledges. Fear, Love, and Techno-science in Guatemalan Forest Conservation. Durham: Duke University Press.
• Scaramelli, C. (2021). How to Make a Wetland. Water and Moral Ecology in Turkey. Stanford: Stanford University Press.
• Spence, M.D. (1999). Dispossessing the Wilderness: Indian Removal and the National Parks. New York: Oxford University Press.
• Shih, A. (2019). The most perfect natural laboratory in the world: Making and knowing Hawaii National Park. History of Science, 57(4). DOI: 10.1177/0073275319848966
• Stephens, N. i Lewis, J. (2017). Doing laboratory ethnography: reflections on method in scientific workplaces. Qualitative Research, 17(2), 202–216. DOI: 10.1177/1468794116678040
• Schröter, C. (1923). The Swiss National Park. Nature, 112, 478–481.
• Szafer, W. (1929). Yellowstone. Kraj gorących źródeł i niedźwiedzi. Warszawa: Księżnica-Atlas.
• Tsing, A. (2015). The Mushroom at the End of the World: On the Possibility of Life in Capitalist Ruins. Princeton: Princeton University Press.
• Wodziczko, A. (1934). Fizjotaktyka – nowa gałąź wiedzy o stosunku człowieka do przyrody. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
• Vale, T. (2005). The American Wilderness: Reflections on Nature Protection in the United States. Charlottesville: University of Virginia Press.
• Verran, H. (2001). Science and an African Logic. Chicago: University of Chicago Press.
• Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. (n.d.). Stacje bazowe ZMŚP. Pozyskano z: http://centrumzmsp.home.amu.edu.pl/ (dostęp: 12.10.2022).

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2023.4203.27

Biblioteka Nauki

37275153