Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2023 | 43 | 4/1 | 87-102

Article title

Działalność Jana Sacranusa z Oświęcimia Sacrae Theologiae Professoris (1443–1527) jako proboszcza w Proszowicach

Authors

Content

Title variants

EN
The Activities of Jan Sacranus of Oświęcim Sacrae Theologiae Professoris (1443–1527) as a Parish Priest in Proszowice

Languages of publication

Abstracts

EN
The article is devoted to the little known activities of Jan of Oświęcim (1443–1527), an outstanding scholar and professor of theology, as a parish priest in the town of Proszowice. Sakran assumed this function at the beginning of the 16th century and held it for over twenty years. He among those clergymen who accumulated various benefices. The analysis is based mainly on the town records of Proszowice, sources that have not yet been used for research on the activities of Jan Sacranus. What emerges from these records is a picture of Sakran as a caring guardian of the Proszowice parish, and, most importantly, the founder of a hospital for the poor. The new source records shed new light on this hospital founding.
PL
Artykuł poświęcony jest mało znanej działalności Jana z Oświęcimia zwanego Sakranem, wybitnego uczonego, profesora teologii, związanej ze sprawowaną przez niego funkcją proboszcza w parafii Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Jana Chrzciciela w Proszowicach, małym mieście dawnego województwa krakowskiego. Sakran, objąwszy tę funkcję w początkach XVI w., pełnił ją ponad dwadzieścia lat. Należał do grona duchownych, którzy kumulowali różne beneficja, urzędy i godności. W artykule poszukiwane są odpowiedzi na pytania, jak w tej sytuacji Sacranus wywiązywał się z obowiązków plebana, związanych z jednej strony z cura animarum, z drugiej zaś ze spoczywającym na proboszczach obowiązku opieki nad majątkiem Kościoła. Analiza została oparta w głównej mierze na księgach miejskich Proszowic, źródłach do tej pory prawie niewykorzystanych w odniesieniu do badań nad działalnością Jana Sacranusa. Wyłania się z nich obraz tego wybitnego duchownego jako troskliwego opiekuna parafii proszowickiej, a przede wszystkim fundatora szpitala dla ubogich. Odnalezione zapiski źródłowe rzucają nowe światło na tę fundację. Artykuł stanowi przyczynek do badań nad rolą plebana i jego relacjami z wiernymi w społeczności parafii miejsko-wiejskiej w późnym średniowieczu oraz sytuacją parafii, w których probostwo obejmowali wybitni duchowni, uczeni, ludzie związani z kręgami władzy.

Year

Volume

43

Issue

4/1

Pages

87-102

Physical description

Dates

published
2023

Contributors

author
  • Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

References

  • Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK): Acta Episcopalia (AEp.), t. 1, 5, 6, 7
  • Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK): Variae civitatis et villae, Księga sądu ławniczego miasta Proszowic 1474 – 1511, sygn. 29/121/0/-/160 (Proszowice 160); Variae civitatis et villae, Księga sądu wójtowsko-ławniczego miasta Proszowic, 1513 – 1533, sygn. 29/121/0/-/161 (Proszowice 161); Variae civitatis et villae, Księga radziecka miasta Proszowic, 1418-1454, sygn. 29/121/0/-/166 (Proszowice 166); Variae civitatis et villae, Księga radziecka miasta Proszowic 1451 – 1512, s. 29/121/0/-/167 (Proszowice 167); Variae civitatis et villae – zbiór szczątków zespołów, sygn. 29/121/281 (Proszowice 281).
  • Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (AGAD): Metryka Koronna (MK), t. 20, 21, 23
  • (1880, Codex). Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis. Continet privilegia et documenta quae Res Gestas Academiae eiusque beneficia illustrant. T. 3. Cracoviae: Sumptibus et typis Universitatis.
  • (1864. LB 2). Przeździecki, A. (ed.) Joannis Długosz senioris canonici cracoviensis liber beneficiorum dioecesis cracoviensis. T. 2. Cracoviae.
  • Barycz, H. (1962-1964). Jan z Oświęcimia zwany Sakranem (1443-1527). W: Polski Słownik Biograficzny, t. 10. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 467 – 468.
  • Czarciński, I. (1993). Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo UMK.
  • Czarciński, I. Przeracki, J. (1981). Społeczne funkcje bractwa Najświętszej Marii Panny w Nowym Mieście Toruniu. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia, nr 17 (117), 109 – 149.
  • Fijałek, J.N. (1899). Studya do dziejów Uniwersytetu krakowskiego i jego wydziału teologicznego w XV w., Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny. XIV. Kraków: Wydawnictwo Akademii Umiejętności.
  • Kiryk, F. (1967). Dzieje Proszowic w epoce piastowskiej i jagiellońskiej. Rocznik naukowo-dydaktyczny WSP w Krakowie, nr 26, 21 – 50.
  • Kiryk, F. (2000). Miasto średniowieczne. W: F. Kiryk (red.), Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 47 - 100.
  • Kowalczyk, J. (2014). Szpitale w Polsce przedrozbiorowej – na czym polegały różnice między szpitalem prepozyturalnym a parafialnym? Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno – Historyczne, nr 13/ 1 (24), 35 – 39.
  • Leśniak, F. (2000). W okresie Polski szlacheckiej. W: F. Kiryk (red.), Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Secesja, 101 – 251.
  • Litak, S. (1997). Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII-XVIII wiek. Rozwój i problematyka. Przegląd Historyczny, nr 88 (3-4), 499 – 523.
  • Michalewicz, J. Michalewiczowa, M. (1991). Beneficia Universitatis Iagellonicae saec. XV-XVIII. P. 1. Kraków: Universitas Iagellonica.
  • Morawski, K. (1900). Historya Uniwersytetu Jagiellońskiego: średnie wieki i odrodzenie: z wstępem o uniwersytecie Kazimierza Wielkiego. T. 2. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  • Nabiałek, K. (2021). Księgi korporacji rzemieślniczych Proszowic z XV wieku: przyczynek do badań nad piśmiennictwem miejskim w średniowieczu. Średniowiecze Polskie i Powszechne, nr 13, 101 – 132. DOI: https://doi.org/10.31261/SPiP.2021.17.06
  • Pátková, Hana. (2000). Bratrstvie ke cti bozie. Poznámky ke kultovni cinnosti bratrstev e cechu ve stredovekych Cechách. Praha: KLP-Koniasch Latin Press.
  • Radzimiński, A. (1993). Prałaci i kanonicy kapituły katedralnej płockiej w XIV i I poł. XV w.: studium prozopograficzne. T.2. Kanonicy. Toruń: Wydawnictwo UMK.
  • Reitemeier, A. (2013). Die Pfarrgemeinde im späten Mittelalte. W: E. Bünz, G. Fouquet (ed.), Vorträge und Forschungen: Die Pfarrei in späten Mittelalter. Bd. 77. Ostfildern : Jan Thorbecke Verlag der Schwabenverlag AG, 341 – 375. DOI: https://doi.org/10.11588/vuf.2013.0.18001
  • Skierska, I. (2003). Obowiązek mszalny w średniowiecznej Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN
  • Skierska, I. (2004). Pleban w późnośredniowiecznej Polsce. W: W. Fałkowski (red.), Kolory i struktury średniowiecza. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 155 – 180.
  • Sołtyszewski, S. (1960). Zarząd majątkiem kościelnym w kanonicznym ustawodawstwie powszechnym. Prawo Kanoniczne: kwartalnik prawno-historyczny, nr 3(3-4), 335 – 346.
  • Sumowski, M. (2018). „Pastor et oves” – Parish Priest in Late-Medieval Prussian Town. Quaestiones Medii Aevii Novae, nr 23, s. 343-377.
  • Surdacki, M. (2015). Sieć szpitali łacińskich w Rzeczypospolitej w XVI – XVIII w. Nasza Przeszłość, nr 123, 133 – 184.
  • Szkaradnik, P. (2001 ). Mistrzowie Uniwersytetu Krakowskiego z Oświęcimia w XV i na początku XVI w. Krakowski Rocznik Archiwalny, nr 7, 62 – 78.
  • Tandecki, J. (2001). Struktury administracyjne i społeczne oraz formy życia w wielkich miastach Prus Krzyżackich i Królewskich w średniowieczu i na progu czasów nowożytnych. Toruń: Wydawnictwo UMK.
  • Wiśniowski, E. (1969). Bractwa religijne na ziemiach polskich w średniowieczu. Roczniki Humanistyczne, nr 17 (2), 51 – 81.
  • Wiśniowski, E. (2004). Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne. Lublin: Wydawnictwo KUL.
  • Wünsch, T. (2008). Das romische Modell einer Kirchenunion mit der Orthodoxie und sein Architekt, Johannes Sacranus von Auschwitz/Oświęcim (1443-1527). Roczniki Historyczne, nr 74, s. 83 – 112.
  • Zaremska, H. (1977). Bractwa w średniowiecznym Krakowie: studium form społecznych życia religijnego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
  • Zdanek, M. (2015). Jan Amicinus (Przyjaciel) z Krakowa (zm. 16 X 1526 r.). W: W. Uruszczak (red.), Profesorowie Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. T.1. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 109 – 110.
  • Sikora, F. Klimontów. W: Słownik historyczno – geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. II, 543 – 546. Pozyskano z: [http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=7563&q=klimont%C3%B3w&d=0&t=1, dostęp: 6.12.2022]
  • Bukowski, W. Łaganów. W: Słownik historyczno – geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. III, 778 – 795. Pozyskano z: [http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?q=%C5%82agan%C3%B3w&d=3&t=1; dostęp: 09.12.2022]

Document Type

Publication order reference

Identifiers

Biblioteka Nauki
37216326

YADDA identifier

bwmeta1.element.ojs-doi-10_35765_pk_2023_430401_12
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.