Ubiory, ludzie i sieci społeczne w „Regestrze a spisku wszystkich rzeczy pańskich” podskarbiego koronnego Mikołaja Szydłowieckiego z 1525 roku

• Authors: Agnieszka Januszek-Sieradzka

Title variants

EN

Garments, People and Social Networks in the 1525 Regester, or Census of the Lord’s Things of the Crown Treasurer Mikołaj Szydłowiecki

Abstracts

EN

This article is based on an archival inventory of property (clothing, fabrics, accessories, gold and silver products) of Mikołaj Szydłowiecki, Grand Treasurer of the Crown (1515–1515), castellan of Sandomierz (1515), Starosta of Radom (1507–1532), Olsztyn (1523). It is not a list of what the treasurer has, but also a register of what he had and is no longer in his possession due to alterations to clothing and the transfer of movable property to other people. This register is a current and practically used list, not just a documentation one. The amount of information included in the register is therefore significantly wider than is usually the case in movable property, especially in the context of the history of individual objects, referred to in sociological literature as the “life of things”. Giving them a “second life” is clearly visible, i.e. transforming ready-made clothes by tearing them and reusing individual parts to repair, finish or decorate other parts of the wardrobe. The second aspect is the use of clothes and fabrics in interpersonal relations, creating and maintaining social networks, building customer relationships, and finally using them to promote one’s position and prestige. A total of 160 ready-made clothes and textile accessories were listed in Mikołaj Szydłowiecki’s inventory. Of all the clothes included in this register, 109, i.e. 68%, were in the possession of the treasurer. Of the 51 pieces of clothing (32%) that no longer belonged to Szydłowiecki, 49 were given as gifts and two were loaned to other people. Of the 160 included in the register, 17 (10.5%) came from gifts to the treasurer.

PL

Artykuł został oparty na archiwalnym inwentarzu mobiliów (ubiorów, tkanin, dodatków, wyrobów ze złota i srebra) Mikołaja Szydłowieckiego, podskarbiego wielkiego koronnego (1515–1532), kasztelana sandomierskiego (1515), starosty radomskiego (1507–1532), olsztyńskiego (1523). Nie jest to tylko wykaz tego, co podskarbi ma, ale także rejestr tego, co miał, a co już nie jest w jego posiadaniu z powodu tak przeróbek odzieży, jak i na skutek przekazywania ruchomości innym osobom. To ważna właściwość tego inwentarza, która w znacznej mierze decyduje o jego unikatowości. Rejestr ten ma charakter spisu aktualnego i praktycznie użytkowanego, a nie jedynie dokumentacyjnego. Zasób ujętych w rejestrze informacji jest więc znacząco szerszy niż zazwyczaj w przypadku ruchomości mobiliów, zwłaszcza w kontekście historii poszczególnych przedmiotów, określanej w literaturze socjologicznej jako „życie rzeczy”. Dobrze uchwytne jest nadawanie im „drugiego życia”, czyli przekształcanie gotowych ubiorów poprzez ich prucie i ponowne wykorzystywanie poszczególnych części do naprawy, wykończenia czy ozdobienia innych części garderoby. Drugi z tych aspektów to wykorzystywanie ubiorów i tkanin w stosunkach międzyludzkich, tworzeniu i utrzymywaniu sieci społecznych, budowaniu relacji klientalnych, a w końcu korzystanie z nich w propagandzie własnej pozycji i prestiżu. Łącznie w inwentarzu Mikołaja Szydłowieckiego zostało wymienionych 160 gotowych ubiorów i tekstylnych dodatków. Spośród wszystkich ujętych w tym rejestrze ubrań w posiadaniu podskarbiego pozostawało 109, czyli 68%. Z 51 ubiorów (32%), które nie należały już do Szydłowieckiego, 49 zostało podarowanych, a dwa pożyczone innym osobom. Z owych 160 ujętych w rejestrze 17 (10,5%) pochodziło z podarunków dla podskarbiego. „Drugie życie” otrzymało 12 ze 160 ubiorów spisanych w rejestrze (7,5%).

Keywords

PL

inwentarz mienia; ubiory; tkaniny; sieci społeczne; „życie rzeczy”; Mikołaj Szydłowiecki (ok. 1475–1532)

EN

inventory of property; clothes; fabrics; social networks; “life of things”; Mikołaj Szydłowiecki (ca. 1475–1532)

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie
• Journal: Perspektywy Kultury
• Year: 2023
• Volume: 43
• Issue: 4/2
• Pages: 71-88

Dates

published

2023

Contributors

author

Agnieszka Januszek-Sieradzka

• Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

• https://orcid.org/0000000232273797

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Archiwum Skarbu Koronnego, Oddział 85, sygn. 13, Rachunki Królewskie, sygn. 51, 54
• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Zbiór Popielów, sygn. 458
• Barański, J. (2007). Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Błaszczyk, M. (2021). Spór o humanistykę nieantropocentryczną. Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria, nr 3, 115-126. DOI: 10.24425/pfns.2021.138103.
• Domańska, E. (2008). Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami. Kultura Współczesna, nr 3, 9-21.
• Dumanowski, J. (2006). Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Dworzaczek, W. (1978). Odrowąż Stanisław ze Sprowy. W: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 23. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 556-559.
• Ferenc, M. (2021). Foreigners amongst the horse courtiers of Duke Sigismund Jagiellon: a contribution to the problem of ethnicity of the court. Przegląd Historyczny, t. 112, nr 2, 325-362.
• Gańko, A. (2018). Rzeczy opowiedziane. Przyczynek do antropologii rzeczy. Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia, t. 5, 195-208.
• Hartleb, K. (1917). Jan z Ocieszyna Ocieski. Jego działalność polityczna i dyaryusz podróży do Rzymu (1501-1548). Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.
• Klonder, A., Główka, D. (2003). Inwentarze mienia z badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 51, nr 2, 157-176.
• Kopytoff, I. (2004). Kulturowa biografia rzeczy: utowarowienie jako proces. W: M. Kempny i E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 249-274.
• Krajewski, M. (2008). Ludzie i przedmioty – relacje i motywy przewodnie. W: J. Kowalewski, W. Piasek i M. Śliwa (red.), Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 131-152.
• Krajewski, M. (2010). Sposoby życia przedmiotów. O trwałości dóbr materialnych. Kultura i Społeczeństwo, t. 54, nr 1, 17-34.
• Krajewski, M. (2012). Style życia przedmiotów. Zarys koncepcji. W: A. Jawłowska, W. Pawlik i B. Fatyga (red.), Style życia, wartości obyczaje. Stare tematy, nowe spojrzenia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 49-70.
• Krajewski, M. (2013). Są w życiu rzeczy… Szkice z socjologii przedmiotów. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
• Lubczyński, M., Pielas J. (2014). Szydłowiecki Piotr. W: A. Romanowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 49. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 576-578.
• Lubczyński M. (2019). Tęczyński Jan. W: A. Romanowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 49. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 410-413.
• Molenda, M. (2012). Splendide vestitus. O znaczeniu ubiorów na królewskim dworze Jagiellonów w latach 1447-1572. Kraków: Towarzystwo Naukowe Sociestas Vistulana.
• Morka, M. (2006). Sztuka dworu Zygmunta I Starego. Treści polityczne i propagandowe. Warszawa: Argraf.
• Nabiałek, K. (2014). Szydłowiecki Mikołaj. W: A. Romanowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 49. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 566-574.
• Olsen, B. (2013). W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przdmiotów, tłum. B. Shallcross. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
• Pielas, J. (2015). Inwentarze pośmiertne ruchomości szlachty sandomierskiej z XVII-XVIII wieku – problemy metodologiczne przygotowywanej edycji źródłowej. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 63, nr 4, 629-635.
• Pociecha, W. (1937). Chodecki Stanisław. W: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny, t. 3. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 352-354.
• Pośpiech, A. (1992). Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku. Warszawa: Letter Quality; IAiE PAN.
• Quirini-Popławska, D. (1970). Kretkowski Mikołaj. W: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 15. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 284.
• Quirini-Popławska, D. (2007). Funkcja polityczno-propagandowa podarunków w późnym średniowieczu i renesansie. W: D. Quirini-Popławska (red.), Mare apertum. Przepływ idei, ludzi i rzeczy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 222-236.
• Sieradzka, A. (2013). Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Sikora, F. (1981). Pilecki Jan. W: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 26, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 260-262.
• Sikora, F. (2017). Dybacze-Czuryłowie herbu Radwan w XV-XVI w. W: W. Bukowski, A. Gąsiorowski i G. Rutkowska (red.), F. Sikora, Małopolskie późne średniowiecze: ludzie i instytucje. Wybór pism. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 253-279.
• Turnau, I. (1999). Słownik ubiorów . Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w. Warszawa: Semper.
• Turska, K. (2004). Garderoba jako przejaw gustu, stanu majątkowego i statusu społecznego w XVI wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 52, nr 2, 207-216.
• Wyczański, A. (1990). Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506-1548). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Wyszyńska, A. (2013). Ubiór w kulturze późnego średniowiecza i wczesnego renesansu – stan i metodologia badań. W: A. Kubica i Ł. Jańczyk (red.), Meandry historii. Starożytność, średniowiecze, nowożytność. Referaty wygłoszone na XX Ogólnopolskim Zjeździe Historyków Studentów w Katowicach. Kraków: Wydawnictwo Avalon, 127-140.

Identifiers

DOI

10.35765/pk.2023.430402.06

Biblioteka Nauki

37237677