Nowe znalezisko wczesnośredniowiecznego grotu włóczni z Lubienia, pow. piotrkowski

• Authors: Tomasz Kurasiński , Kalina Skóra , Jacek Ziętek

Title variants

EN

A New Find of an Early Medieval Spearhead from Lubień, Piotrków Trybunalski County

Abstracts

EN

In November 2020, an early medieval spearhead was donated to the Museum in Piotrków Trybunalski by an inhabitant of the village of Lubień, Piotrków Trybunalski County. The artefact was discovered on a forest trackway (Fig. 1), 900 m to the north-east from the center of the early medieval cemetery at Lubień. The relic was located close to the ground surface. Its localization in this place is probably connected with earthworks from 1970, during which the central part of the Lubień necropolis was discovered and partially destroyed (Fig. 2). Approximately 35% of the cemetery area was destroyed, which, according to a spatial-chronological analysis, is connected with the initial phase of the whole burial complex (1st quarter of the 11th century). The iron spearhead has a lanceolate leaf, flat-oblong in cross section; it preserved in poor condition (Fig. 3). The rib is slightly marked and only visible on one side of the leaf, which may be due to corrosion, as is the case with the edge loss. The hexagonal spearhead sleeve, although not a clearly defined attribute uniformly tapers upward and was joined “overlapping”. Its edge is partially destroyed. No rivet holes were registered. The discussed spearhead represents type IV in the classification by A. Nadolski (1954). This type includes medium-sized specimens (not exceeding 30 cm in length, often shorter than 20 cm), spiny, with a relatively long sleeve. The lower edges of the heart-shaped leaf are blunted on a short section. The spearheads of this type were probably used in combat against an opponent without body armour They showed little penetrating power, compensated by a considerable striking surface. In the identification of type IV spearheads the ratio of the maximum width of the leaf to its length can be used, which should not be greater than 1:2. Type IV spearheads are infrequently in Poland (30 pcs.). Specimens of this form are known mainly from cemeteries, mainly used in the 11th century, possibly even from the beginning of the 12th century. They are concentrated mainly in Masovia, especially in its northern part (Fig. 4). A small group forms four specimens from Greater Poland, while in the remaining area there are only single finds (Kuyavia, central Poland, Lesser Poland). Type IV spearheads are also sporadically found outside of Poland. There are examples from the 11th century (less frequently also from the 11th–12th century) from medieval Ruthenia and the eastern part of the Baltic Sea Basin. They were slightly more numerous in northern Germany, especially in Mecklenburg-Vorpommern and Schleswig-Holstein. Assuming that the spearhead came from one of the graves destroyed in 1970, we can talk about another step towards the recovery of materials lost at that time. This gives hope for further discoveries, which will be possible thanks to the planned prospecting of the cemetery area.

PL

W listopadzie 2020 roku do zbiorów Muzeum w Piotrkowie Tryb. został przekazany przez mieszkańca wsi Lubień, gm. Rozprza wczesnośredniowieczny grot włóczni. Zabytek został odkryty na leśnym dukcie (Ryc. 1) w odległości 900 m na północny-wschód od centrum cmentarzyska w Lubieniu. Stan zachowania grotu jest zły. Zabytek znajdował się tuż przy powierzchni gruntu. Jego lokalizacja w tym miejscu jest być może związana z pracami ziemnymi z 1970 r., podczas których doszło do odkrycia i częściowego zniszczenia centralnej części nekropolii w Lubieniu (Ryc. 2). Zniszczono wówczas około 35% powierzchni cmentarza, związanej – jak wynika z analizy przestrzenno-chronologicznej – z fazą inicjalną całego założenia grzebalnego (z 1 ćwierci XI w.). Żelazny grot włóczni ma lancetowaty liść, w przekroju poprzecznym płasko-soczewkowaty (Ryc. 4). Żeberko jest lekko wyodrębnione i widoczne tylko z jednej strony liścia, co może być spowodowane korozją, podobnie jak w przypadku przykrawędnych ubytków liścia. Tuleja grotu o przekroju sześciokątnym, choć nie jest to cecha wyraźnie zarysowana równomiernie zwęża się ku górze i została połączona „na zakładkę”. Jej dolna krawędź uległa częściowemu zniszczeniu. Nie stwierdzono otworów na nity. Omawiany grot włóczni reprezentuje typ IV w klasyfikacji A. Nadolskiego (1954). Obejmuje on okazy średnich rozmiarów (nieprzekraczających 30 cm długości, często krótszych – poniżej 20 cm), krępe, o stosunkowo długiej tulei. Dolne krawędzie sercowatego liścia są zatępione na krótkim odcinku. Groty tego rodzaju prawdopodobnie służyły w walce przeciwko przeciwnikowi nieposiadającemu osłony ciała. Wykazywały się niewielką siłą penetracji, rekompensowaną znaczną powierzchnią rażącą. W identyfikacji grotów typu IV typu można posłużyć się proporcją maksymalnej szerokości liścia do jego długości, która nie powinna być większa niż 1:2. Groty włóczni typu IV są rzadko (30 egz.) notowane na terenie ziem polskich. Okazy o takiej formie znane są głównie z cmentarzysk, przede wszystkim z XI w., ewentualnie jeszcze na początku XII w. Grupują się one w przede wszystkim na terenie Mazowsza, zwłaszcza jego północnej części (Ryc. 5). Niewielkie skupisko wyznaczają cztery okazy znane z Wielkopolski, zaś na pozostałym obszarze występują tylko pojedyncze znaleziska (Kujawy, Polska centralna, Małopolska). Groty typu IV sporadycznie notowane są także poza Polską. Można wskazać na XI- wieczne (rzadziej z XI-XII w.) przykłady z dawnej Rusi i wschodniej części basenu Morza Bałtyckiego. Nieco liczniej występowały one na terenie północnych Niemiec, zwłaszcza w Meklemburgii-Pomorze Przednie i Szlezwik-Holsztyn. Przyjmując, że pierwotnie odkryty grot włóczni stanowił element wyposażenia jednego ze zniszczonych grobów odkrytych w 1970 roku możemy mówić o kolejnym kroku do odzyskania utraconych wówczas materiałów. Daje to nadzieję na dalsze odkrycia, czemu służyć ma planowana prospekcja rejonu cmentarzyska.

Keywords

PL

Polska centralna; cmentarzysko; wczesne średniowiecze; grot włóczni; Lubień

EN

early Middle Ages; cemetery; spearhead; Lubień; central Poland

• Publisher: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
• Journal: Wiadomości Archeologiczne
• Year: 2021
• Volume: LXXII
• Issue: 72
• Pages: 200-206

Dates

published

2021

Contributors

author

Tomasz Kurasiński

• Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami w Łodzi, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Tylna 1, 90-364, Łódź

author

Kalina Skóra

• Ośrodek Badań nad Dawnymi Technologiami w Łodzi, Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Tylna 1, 90-364, Łódź

author

Jacek Ziętek

• Dział Historii, Muzeum w Piotrkowie Trybunalskim, Polska

References

• ANDERS J. 2013: Früh- und hochmittelalterliche Flussfunde in Norddeutschland. Das Material aus Peene, Recknitz, Tollense und Trebel und seine siedlungsgeschichtliche Einbindung, Studien zur Archäologie Europas 19, Bonn.
• BANASIEWICZ P. 2006: Zabytki wczesnośredniowieczne w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Płocku (kolekcja Franciszka Tarczyńskiego), Warszawa [mps pracy magisterskiej na Wydziale Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, kopia w Muzeum Diecezjalnym w Płocku].
• DROZD A. 2006: Historia badań i stan opracowania materiałów źródłowych, [w:] W. Chudziak (red.), Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie (stanowisko 1), Mons Sancti Laurentii 3, Toruń, 13–25.
• GAERTE W. 1929: Urgeschichte Ostpreußens, Königsberg.
• GĄSSOWSKI J. 1950: Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia południowej granicy Mazowsza we wczesnym średniowieczu, „Materiały Wczesnośredniowieczne” II, 71–175.
• GORLIŃSKA D. ET ALII 2015: G. Gorlińska, S. Suchodolski, M. Bogucki, P. Ilisch, D. Malarczyk, T. Nowakiewicz, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Masowien, Podlachien und Mittelpolen, Frühmittelalterliche Münzfunde aus Polen. Inventar III, Warszawa.
• KIRPIČNIKOV A.N. 1966: Drevnerusskoe oružiye 2. Kop'â, sulicy, boevye topory, bulavy, kisteni IX–XIII vv., Arheologiâ SSSR E1-36, Moskva-Leningrad.
• KORDALA T. 2006: Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego 5, Łódź.
• KUBIAK S. 1998: Znaleziska monet z lat 1146–1500 z terenu Polski. Inwentarz, Poznań.
• KURASIŃSKI T., SKÓRA K. 2012: Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź.
• KURASIŃSKI T., SKÓRA K. (w druku): Podstawy datowania i początki najstarszej fazy cmentarzyska w Lubieniu, [w:] D. Błaszczyk (red.), Początki obrządku szkieletowego na ziemiach polskich w okresie wczesnego średniowieczu, Warszawa.
• LECIEJEWICZ L., ŁOSIŃSKI W. 1960: Wczesnośredniowieczne cmentarzysko w Młodzikowie w pow. średzkim, „Fontes Archaeologici Posnanienses” XI, 104–165.
• LENARCZYK L. 1991: Wczesnośredniowieczny grot włóczni z Sejn, woj. suwalskie, „Rocznik Białostocki” XVI, 481–483.
• LIWOCH R. 2014: Wczesnośredniowieczny grób kamienny z importem ruskim w Siemienicach nad Bzurą (gm. Krzyżanów, pow. kutnowski, woj. łódzkie), „Naukovì studìï” 7, 323–334.
• MICHNIEWICZ M. 2012: Uwagi botanika o resztkach roślinnych z grobów z cmentarzyska w Lubieniu, pow. piotrkowski, [w:] T. Kurasiński, K. Skóra, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź, 333–338.
• NADOLSKI A. 1954: Studia nad uzbrojeniem polskim w X, XI i XII wieku, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis 3, Łódź.
• RAUHUT L. 1971: Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, „Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne” I, 435–656.
• RAUHUT L., DŁUGOPOLSKA L. 1973: Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Łączynie Starym, pow. Przasnysz, „Wiadomości Archeologiczne” XXXVII/3 (1972), 320–393.
• RUTKOWSKI L. 1906: Cmentarzyska rzędowe w Rostkowie, Strzeszewie, Wierzbicy, Żachowie, Blichowie i Rogowie badane przez ś. p. Franciszka Tarczyńskiego, „Światowit” VII, 39–43.
• SANKIEWICZ P. 2018a: Katalog broni drzewcowej, [w:] P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecz i Grzybowa, Biblioteka Studiów Lednickich XXXVIII, seria B 1: Fontes 1, Lednica, 147–215.
• SANKIEWICZ P. 2018b: Uzbrojenie ochronne i broń drzewcowa w zbiorach Muzeum Pierwszych Piastów na Lednicy. [w:] P. Sankiewicz, A.M. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego. Giecza i Grzybowa, Biblioteka Studiów Lednickich XXXVIII, seria B 1: Fontes 1, Lednica, 27–32.
• SCHOKNECHT U. 1969: Ein Fund mittelalterlicher Waffen von Levetzow, Kreis Wismar, „Bodendenkmalpflege in Mecklenburg-Vorpommern” 1967, 283–304.
• SOLECKI R. 2018: Cmentarzyska wilanowskie w okresie od średniowiecza po nowożytność, Warszawa.
• STRZYŻ P. 2006: Uzbrojenie we wczesnośredniowiecznej Małopolsce, Acta Archaeologica Lodziensia 52, Łódź.
• SUCHODOLSKI S. 2012: Monety z cmentarzyska w Lubieniu, gm. Rozprza, pow. piotrkowski, woj. łódzkie, [w:] T. Kurasiński, K. Skóra, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź, 351–356.
• ŚWIĄTKIEWICZ P. 2002: Uzbrojenie wczesnośredniowieczne z Pomorza Zachodniego, Acta Archaeologica Lodziensia 48, Łódź.
• TARCZYŃSKI F. 1900: Groby rzędowe kamienne w pow. Płockim, „Światowit” II, 19–27.
• TOKARSKI W. 2000: Militaria – broń miotająca, obuchowa i drzewcowa, oraz elementy rzędu końskiego i oporządzenia jeździeckiego, [w:] Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom I: Mosty traktu gnieźnieńskiego, Biblioteka Studiów Lednickich V, Lednica-Toruń, 77–103.
• TUCHOLSKI A. 2003: Remiza pełna skarbów – ekspozycje archeologiczne ze zbiorów Bronisława Majorkiewicza, „Korzenie. Mała Ojczyzna – przyroda – kultura” 10 (34), 2–3.
• WIKLAK H. 1960: Cmentarzysko z XII i XIII w. w Poddębicach, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 5, 183–207.
• WILKE G. 2000: Analiza chronologiczno-przestrzenna struktur palowych i próba rekonstrukcji mostu, [w:] Z. Kurnatowska (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom I: Mosty traktu gnieźnieńskiego, Biblioteka Studiów Lednickich V, Lednica-Toruń, 57–71.
• WILKE G. 2009: Archäologische Unterwasserforschungen an der spätslawischen Brücke der Insel Olsborg, Kreis Plön, [w:] U. von Müller, S. Kleingärtner, F. Huber (red.), Zwischen Nord- und Ostsee 1997–2007. Zehn Jahre Arbeitsgruppe für maritime und limnische Archäologie (AMLA) in Schleswig-Holstein, Universitätsforschungen zur Prähistorischen Archäologie 165, Bonn, 129–142.
• WILKE G. 2014a: Militaria – broń drzewcowa. Analiza formalno-typologiczna, [w:] A. Kola, G. Wilke (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom II: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986–2003), Kraków, 95–134.
• WILKE G. 2014b: Analiza chronologiczno-przestrzenna struktur palowych mostu „poznańskiego” i próba jego rekonstrukcji, [w:] A. Kola, G. Wilke (red.), Wczesnośredniowieczne mosty przy Ostrowie Lednickim, tom II: Mosty traktu poznańskiego (wyniki archeologicznych badań podwodnych prowadzonych w latach 1986–2003), Kraków, 41–68.
• WILKE G. 2018: Groty broni drzewcowej z Ostrowa Lednickiego, [w:] P. Sankiewicz, A.W. Wyrwa (red.), Broń drzewcowa i uzbrojenie ochronne z Ostrowa Lednickiego, Giecz i Grzybowa, Biblioteka Studiów Lednickich XXXVIII, seria B 1: Fontes 1, Lednica, 33–87.
• WÓJCIKOWIE E. I A. 1973: Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Lubieniu, pow. Piotrków Trybunalski. (Sprawozdanie z badań prowadzonych w 1971 r.), „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 20, 63–201.

Identifiers

DOI

10.36154/wa.72.2021.10

Biblioteka Nauki

2048977