Intrygujący pochówek kobiecy z birytualnego cmentarzyska w Kazimierzy Wielkiej, woj. świętokrzyskie

• Authors: Joanna Zagórska-Telega , Marcin Przybyła , Anita Szczepanek

Title variants

EN

An Intriguing Female Burial From a Bi-ritual Cemetery at Kazimierza Wielka, Kazimierza Wielka County

Abstracts

EN

Of the mentioned features, one inhumation burial (feature 15) of a young woman (adultus) stands out. The body of the deceased was placed in the western part of the grave pit in a flexed position, on the right side, with the head turned south (Fig. 3, 4). Numerous dress accessories and decorations were discovered in the grave. At the level of the collarbones, there were two copper-alloy brooches, type A.38–39 acc. to M. Olędzki (Fig. 5:1.2). Two snake-headed bracelets of the Pomeranian type made of copper alloy were discovered on both wrists; the artefacts should be classified as type I acc. to E. Blume, variant Ia acc. to T. Wójcik, or variant IA acc. to J. Strobin (Fig. 6:1.2). At the left wrist an iron miniature shield was placed (Fig. 5:3). At the level of the pelvis, there was a copper-alloy strap-end reminiscent of variant 3 or 4 of type 1 of group I acc. to R. Madyda-Legutko (Fig. 6:3). At the level of the deceased's chest, there was a necklace made of glass beads of types 126–128, 158 and 202 (Fig. 7:1.2.5.7.9), so-called faience beads of type 171 (Fig. 7:4.6.8.10) and amber beads of types 388–389 acc. to M. Tempelmann-Mączyńska (Fig. 7:3.11–16). Among these beads a small iron forked object was also discovered (Fig. 6:5). In the south-eastern part of the pit, two hand-made vessels and a fragment of a third one were placed. The first of them (Fig. 8:1) can be classified as group II of Przeworsk Culture pottery acc. to T. Liana, but it also finds close analogies among situlae of group V in the classification of Wielbark Culture pottery acc. to R. Wołągiewicz. The second vessel (Fig. 8:2) belongs to Liana type II/3, while the third one (Fig. 8:3) corresponds to vessels of Liana group V. A damaged clay spindle whorl was also discovered near the vessels (Fig. 6: 4). The artefacts described allow dating grave 15 from the cemetery at Kazimierz Wielka to stage B2b of the Early Roman Iron Age. Apart from feature 15, seventeen other inhumation burials were discovered at the site. All of them were oriented on the north-south axis, and the deceased were laid in a flexed position on their sides, with their heads most often facing south. This form of burial is unusual for the Przeworsk Culture. This cultural unit is characterised by flat cremation cemeteries with pit and urn burials. Inhumation graves appear only occasionally as isolated features or in small concentrations. It should be noted that at recently researched cemeteries located in western Lesser Poland, not far from Kazimierza Wielka, inhumation burials dating to the Roman Iron Age are being discovered in increasing numbers. They have been uncovered at the cemeteries at Bejsce, Michałowice, and Morawianki, all in Kazimierza Wielka County, and at Obrażejowice, Proszowice County. Specific square features known as groove-type features of the Kryspinów type have also been discovered at all of the listed sites. At the transition of the Late Pre-Roman and the Early Roman Iron Age, influence from the south is observed at the above-mentioned cemeteries, which is indicated primarily by elements of grave goods, such as brooches of types A.45, A.67 and A.68, and the inhumation burial rite, which was said to have been adapted via the Marcomanni from an older Celtic tradition, presumably from the area of Rhaetia or Pannonia. However, the artefacts discovered in feature 15 from Kazimierza Wielka clearly indicate contacts with the Eastern Zone of the Przeworsk Culture, and even with the Wielbark Culture environment. Similar influences are also visible at the Morawianki cemetery in the contents of features dated to phases B2–C2. At the current stage of research, it is difficult to determine the direction or directions from which the people settling the area of the Proszowice Plateau in the Roman Iron Age arrived there. Undoubtedly, however, we are observing a new quality manifested both in the method of burying the dead and the nature of the grave goods.

PL

Na przełomie lutego i marca 2022 roku w miejscowości Kazimierza Wielka, pow. kazimierski, woj. świętokrzyskie, przeprowadzone zostały ratownicze badania wykopaliskowe na stan. 12 (Ryc. 1). W trakcie prac odkryto 138 obiektów archeologicznych związanych z kulturą malicką, pucharów lejkowatych, mierzanowicką i trzciniecką oraz birytualne cmentarzysko z wczesnego okresu rzymskiego (Ryc. 2). Z tą ostatnią fazą użytkowana związanych jest 18 pochówków inhumacyjnych, trzy groby ciałopalne oraz 10 obiektów rowkowych typu kryspinowskiego. Wśród wspomnianych obiektów wyróżnia się inhumacyjny pochówek (obiekt 15) młodej kobiety (Adultus). Ciało zmarłej złożono w zachodniej części jamy grobowej w pozycji podkurczonej, na prawym boku, głową zwróconą na południe (Ryc. 3, 4). W grobie odkryto liczne elementy stroju i ozdoby. Na wysokości obojczyków znajdowały się dwie zapinki ze stopu miedzi odmiany a typu A38-39 według M. Olędzkiego (Ryc. 5: 1, 2). Na obu nadgarstkach odkryto dwie bransolety wężowate typu pomorskiego ze stopu miedzi, które należy zaliczyć do typu I według E. Blumego, typu Ia według T. Wójcika, a także typu Ia według J. Strobina (Ryc. 6: 1, 2). Na wysokości miednicy znajdowało się okucie końca pasa ze stopu miedzi zbliżonego do typu 1 odmiany 3 lub 4 grupy I według R. Madydy-Legutko (Ryc. 6: 3). Na wysokości piersi zmarłej znajdowała się kolia złożona z paciorków szklanych typów 126-128, 158, 202 (Ryc. 7: 1, 2, 5, 7, 9), fajansowych typu 171 (Ryc. 7: 4, 6, 8, 10) i bursztynowych typów 388-389 według M. Tempelmann-Mączyńskiej (Ryc. 7: 3, 11-16). W południowo-wschodniej części jamy zalegały dwa ręcznie lepione naczynia oraz fragment trzeciego (Ryc. 8:1-3). Naczynie nr 1 można zaliczyć do II grupy form ceramicznych kultury przeworskiej według T. Liany, ale znajduje ono bliższe analogie wśród situl V grupy w klasyfikacji ceramiki kultury wielbarskiej R. Wołągiewicza. Naczynie nr 2 należy zaliczyć do typu II/3, natomiast naczynie nr 3 do grupy V według T. Liany. W sąsiedztwie naczyń odkryto także zniszczony przęślik gliniany (Ryc. 6: 4). Na podstawie opisanych wyżej zabytków, zarówno części stroju, ozdób, jak i ceramiki, pochówek 15 z cmentarzyska w Kazimierzy Wielkiej należy datować na fazę B2b wczesnego okresu rzymskiego. Poza obiektem 15 na stanowisku odkryto 17 dalszych pochówków inhumacyjnych. Wszystkie groby zorientowane były na osi północ-południe. We wszystkich zmarli złożeni zostali w pozycji skurczonej na boku, z głowami najczęściej skierowanymi na południe. Taka forma grobu jest nietypowa dla obszaru objętego osadnictwem kultury przeworskiej. Dla tej jednostki kulturowej charakterystyczne są bowiem płaskie cmentarzyska ciałopalne z pochówkami jamowymi i popielnicowymi. Groby inhumacyjne pojawiają się na nich jedynie sporadycznie jako pojedyncze obiekty lub w postaci niewielkich ich zgrupowań. Należy zwrócić uwagę, że na badanych w ostatnim czasie cmentarzyskach zlokalizowanych na obszarze Zachodniej Małopolski w niewielkiej odległości od Kazimierzy Wielkiej, coraz liczniej odkrywane są pochówki inhumacyjne datowane na okres rzymski. Wystąpiły one na nekropolach w Bejscach, pow. kazimierski, woj. świętokrzyskie, Michałowicach, pow. kazimierski, woj. świętokrzyskie, Morawiankach, pow. kazimierski, woj. świętokrzyskie czy Obrażejowicach, pow. proszowicki, woj. małopolskie. Na wszystkich odkryto także specyficzne czworokątne założenie określane jako obiekty rowkowe typu kryspinowskiego. Na przełomie młodszego okresu przedrzymskiego i w początkach okresu rzymskiego na wspomnianych wyżej cmentarzyskach obserwowane są wpływy z południa, na co wskazują przede wszystkich elementy wyposażenia grobowego, w tym zapinki A45, A67, A68, oraz obrządek inhumacyjny, który miał zostać zaadoptowany za pośrednictwem „markomańskim” ze starszej tradycji celtyckiej, przypuszczalnie z obszaru Recji lub Panonii. Natomiast zabytki odkryte w obiekcie 15 z Kazimierzy Wielkiej wyraźnie wskazują na kontakty ze wschodnią strefą kultury przeworskiej, a nawet ze środowiskiem kultury wielbarskiej. Podobne wpływy widoczne są również na cmentarzysku w Morawiankach w inwentarzach obiektów datowanych na fazy B2-C2. Na obecnym etapie badań trudno stwierdzić jaki był kierunek lub kierunki napływu ludności osiedlającej się na obszarze Płaskowyżu Proszowickiego w okresie rzymskim. Niewątpliwie jednak mamy do czynienia z nową jakością przejawiającą się zarówno w sposobie chowania zmarłych jak i charakterze wyposażenia grobowego.

Keywords

PL

kultura przeworska; kultura wielbarska; wczesny okres wpływów rzymskich; Kazimierza Wielka; pochówek inhumacyjny; wschodnia strefa kultury przeworskiej

EN

Przeworsk Culture; Wielbark Culture; Early Roman Iron Age; Kazimierza Wielka; inhumation; Eastern Zone of the Przeworsk Culture

• Publisher: Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie
• Journal: Wiadomości Archeologiczne
• Year: 2023
• Volume: LXXIV
• Issue: 74
• Pages: 85-106

Dates

published

2023

Contributors

author

Joanna Zagórska-Telega

• Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Polska

• https://orcid.org/0000000316941756

author

Marcin Przybyła

• "Pryncypat Marcin Przybyła", Firma archeologiczna, Polska

• https://orcid.org/0000000246950752

author

Anita Szczepanek

• Instytut Archeologii i Etnologii, Polska Akademia Nauk, Polska

• https://orcid.org/000000030936767X

References

• Almgren O. 1923: Studien über Nordeuropäische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berücksichtigung der provinzialrömischen und südrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig2 [Curt Kabitzsch].
• Andrzejowski J. 1994a: Zapinki o cechach mieszanych II i IV grupy Almgrena, Barbaricum 3, Warszawa [IA UW], 87–129.
• Andrzejowski J. 1994b: J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kultura przeworska. Materiały z konferencji, Kultura przeworska I = Lubelskie Materiały Archeologiczne VIII/1, Lublin [Wyd. UMCS], 317–341.
• Andrzejowski J. 1998: Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica V, Kraków [Secesja].
• Andrzejowski J. 2000: Wczesnorzymska miniaturka tarczy z Nadkola nad Liwcem, [w:] R. Madyda-Legutko, T. Bochnak T. (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków [IA UJ], 23–47.
• Andrzejowski J. 2001: Wschodnia strefa kultury przeworskiej – próba definicji, WA LIV (1995-1998), 59–87.
• Andrzejowski J. 2020: The Eastern Zone of the Przeworsk culture – and what it comprehends, AAC 55, 9–38.
• Blume E. 1912: Die germanischen Stämme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römischen Kaiserzeit, I Teil: Text, Mannus-Bibliothek 8, Würzburg [Curt Kabitzsch].
• Błażejewski A. 1998: Obrządek pogrzebowy kultury przeworskiej na Śląsku, Wrocław [Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego].
• Bykowski K. 1976: Uwagi o szkieletowym obrządku pogrzebowym ludności kultury przeworskiej w okresie późnolateńskim i wczesnorzymskim, Acta Universitatis Wratislaviensis 253. Studia Archeologiczne 7, Wrocław [PWN], 139–163.
• Capasso L., Kennedy K.A.R., Wilczak C.A. 1999: Atlas of occupational markers on human remains, Journal of Paleontology. Monographic publications 3, Teramo [Edigrafial S.p.A].
• Capelle T. 1992: Bemerkungen zu einer Untersuchung der golden en von Szilágysomlyó, „Communicationes Archæologicæ Hungariæ” (1992), 75–79.
• Capelle T. 1994: Die Miniaturenkette von Szilágysomlyó (Şimleul Silvaniei), Universitätsforschungen zur prähistorischen Archäologie 22, Bonn [Dr. Rudolf Habelt GmbH].
• Chomentowska B. 1983: Cmentarzysko z okresu rzymskiego w Zawadzie gm. Połaniec, woj. tarnobrzeskie, WA XLV/2 (1980), 225–236.
• Chomentowska B., Michalski J. 1988: Grób szkieletowy z cmentarzyska rzymskiego w Zawadzie, gm. Połaniec, woj. Tarnobrzeg, SprArch. XXXIX (1987), 193–200.
• Czarnecka K. 1990: Struktura społeczna ludności kultury przeworskiej. Próba rekonstrukcji na podstawie źródeł archeologicznych i analizy danych antropologicznych z cmentarzysk, Warszawa [PMA].
• Czarnecka K. 1995: The re-use of Roman military equipment in barbarian contexts. A chain-mail souvenir?, „Journal of Roman Military Equipment Studies” 5 (1994), 245–253.
• Czarnecka K. 2020: Zamki i klucze kultury przeworskiej: działanie, zastosowanie, znaczenie symboliczne, Warszawa [PMA/WA UW].
• Dąbrowska T. 1988: Wczesne fazy kultury przeworskiej. Chronologia – zasięg – powiązania, Warszawa [PWN].
• Dąbrowska T. 1995: Dwie bogato zdobione popielnice z cmentarzyska kultury przeworskiej w Kamieńczyku, woj. ostrołęckie, [w:] A. Bursche, M. Mielczarek, W. Nowakowski (red.), Nunc de Svebis dicendvm est... Studia archaeologica et historica Georgii Kolendo ab amicis et discipulis dicata, Warszawa, Warszawa [IA UW], 103–110.
• Dąbrowska T. 1996: Uwagi o ornamentyce ceramiki przeworskiej z wczesnego okresu wpływów rzymskich, Studia Gothica 1, Lublin [Wyd. UMCS], 111–120.
• Dąbrowska T. 1997: Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków [Secesja].
• Demetrykiewicz W. 1897: Cmentarzyska i osady przedhistoryczne w okolicy Tarnobrzega i Rozwadowa nad Sanem, „Materiały Antropologiczno‑Archeologiczne i Etnograficzne” II, (135)–(156).
• Droberjar E. 2014: Stříbro na žárovém pohřebišti z doby řimské v Jevíčku, [w:] B. Komoróczy (red.), Sociální diferenciace barbarských komunit ve světle nových hrobových, sídlištních a sběrvých nálezů (Archeologie barbarů 2011), Spisy archeologického Ústavu AV ČR Brno 44, Brno [Archeologický ústav AV ČR], 133–148.
• Droberjar E. 2015: Wielbarské vlivy v Čechách a na Moravě, [w:] L. Tyszler, E. Droberjar (red.), Barbari Svperiores et Inferiores. Archeologia Barbarzyńców 2014. Procesy integracji środkowoeuropejskiego Barbaricum. Polska – Czechy – Morawy – Słowacja, Łódź-Wieluń [IA UŁ/Muzeum Ziemi Wieluńskiej/SNAP Łódź], 35–60.
• Droberjar E., Jarůšková Z. 2017: Barbaři v pohybu – Jevíčko a Malá Haná v době římské. Katalog výstavy 7. 12. 2017–31. 3. 2018, Boskovice [Muzeum regionu Boskovicka].
• Ethelberg P. 2000: Skovgårde. Ein Bestattungsplatz mit reichen Frauengräbern des 3. Jhs n.Ch. auf Seeland, Nordiske Fortidsminder B/19, København [Det Kongelige nordiske Oldskriftselskab].
• Formicolla V., Franceschi M. 1996: Regression equations for estimating stature from long bones Early Holocene European samples, „American Journal of Physical Anthropology” 100, 83–88.
• Fudzińska E., Fudziński P. (red.) 2013: Wielokulturowe cmentarzysko w Nowym Targu stan. 6, gm. Stary Targ, Malbork [Muzeum Zamkowe w Malborku].
• Gajewski L. 1974: Odkrycia i wykopaliska archeologiczne w Ciuślicach, pow. Kazimierza Wielka, SprArch. XXVI, 73–90.
• Gałęzowska A. 2007: Zabytki z wschodnich terenów nadbałtyckich odnalezione w zbiorach Muzeum Archeologicznego w Poznaniu, FAP 43, 249–295.
• Gedl M. 1985a: Obiekty rowkowe na cmentarzyskach z okresu lateńskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich w Polsce południowej, I, PArch. 32, 157–186.
• Gedl M. 1985b: Obiekty rowkowe na cmentarzyskach z okresu lateńskiego i wczesnego okresu wpływów rzymskich w Polsce południowej, II, PArch. 33, 159–190.
• Godłowski K. 1969: Kultura przeworska na Górnym Śląsku, Katowice-Kraków [PWN].
• Godłowski K 1980: Zur Frage des Miniaturgeräts in der Przeworsk-Kultur, (w:) Th. Krüger, H.-G. Stephan, G. Korbel (wyd.), Beiträge zur Archäologie Nordwestdeutschlands und Mitteleuropas (Festschrift K. Raddatz) = Material¬hefte zur Ur- und Frühgeschichte Niedersachsens 16, Hildesheim [August Lax], 85–100.
• Godłowski K. 1981: Kultura przeworska. Formy i wyposażenie grobów, [w:] Prahistoria ziem polskich V, 106–120.
• Godłowski K. 1991: Jakuszowice – a multi-period settlement in southern Poland, „Antiquity” 65 (248), 662–675.
• Godłowski K. 1992: Die Przeworsk-Kultur, [w:] G. Neumann, H. Seemann (red.), Beiträge zum Verständnis der Germania des Tacitus, Teil II, Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, Phil.-Hist. Klasse 3/195, Göttingen [Vandenhoeck & Ruprecht], 9−90.
• Hachulska‑Ledwos R. 1966: Grób szkieletowy z okresu wpływów rzymskich odkryty koło Kopca Wandy (Kraków‑Nowa Huta), MatArch. VII, 151–154.
• Hensinger R.N. 1989: Spondylolysis and Spondylolisthesis in Children and Adolescents, „The Journal of Bone & Joint Surgery”, 71(7), 1098–1107.
• Höpken C. 2003: Herstellung quarzkeramischer Melonenperlen im römischen Flottenlager Köln Alteburg: Terminologie – Technologie – Befund, [w:] B. Liesen, U. Brandl (red.), Römische Keramik. Herstellung und Handel. Kolloquium Xanten, 15.–17.6.2000, Xantener Berichte 13, Mainz am Rhein [Philipp von Zabern], 353–363.
• Jamka R. 1947: Ciekawa odmiana zapinek z okresu rzymskiego, PArch. VII/2, 294–297.
• Jamka R. 1966: Ciekawe materiały kultury przeworskiej z Rosiejowa, pow. Pińczów, MatArch. VII, 155–157.
• Jażdżewska M. 1988: Najciekawsze obiekty na cmentarzysku kultury przeworskiej w Siemiechowie nad górną Wartą, PMMAE 32 (1985), 109–142.
• Jażdżewska M., Siciński W. 2017: Siemiechów stanowisko 2, województwo łódzkie. Cmentarzysko i osada kultury przeworskiej, Wydawnictwa Fundacji Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego 22, Łódź [FBAiPKJ].
• Kacl P. 2014: Nálezy fajánsových předmětů z doby římské v Čechách, „Praehistorica” XXXII/2, 125–142.
• Kaczanowski P., 1992: Importy broni rzymskiej na obszarze europejskiego Barbaricum, Uniwersytet Jagiel¬loński. Rozprawy habili¬ta¬¬cyjne 244, Kraków [IA UJ].
• Kaczanowski P., Poleski J. 1985: Dotychczasowe wyniki badań na birytualnym cmentarzysku kultury przeworskiej w Kawczycach, gm. Busko Zdrój, SprArch. XXXVII, 111–137.
• Kaczanowski P., Poleski J. 1990: Materiały grobowe kultury przeworskiej z Marzęcina, woj. Kielce, SprArch. XLII, 281–291.
• Kaczanowski P., Zaborowski J. 1998: Bemerkungen über die Bewaffnung der Bevölkerung der Wielbark-Kultur, [w:] J. Gurba, A. Kokowski (red.), Kul¬tura wielbarska w młodszym okre¬sie rzymskim (materiały z konferencji), tom I, Lublin [UMCS], 221–239.
• Kaszewska E. 1990: Bransolety żmijowate w Polsce Środkowej, PMMAE 34 (1987), 117–124.
• Kokowski A. 1995: Grupa masłomęcka. Z badań nad przemianami kultury Gotów w młodszym okresie rzymskim, Lublin [Wyd. UMCS].
• Kokowski A. 1999: Archeologia Gotów. Goci w Kotlinie Hrubieszowskiej, Lublin [IdeaMedia].
• Kokowski A. 2004: Goci między Bałtykiem a Morzem Czarnym, [w:] J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Leiber (red.), Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku. Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 8 marca – 16 czerwca 2004. Katalog wystawy, Lublin-Warszawa [Wyd. UMCS], 225–252.
• Kontny B. 2003: Przekaz z zaświatów. Analiza zestawów uzbrojenia z grobów w kulturze przeworskiej z okresu wczesnorzymskiego i początków młodszego okresu rzymskiego, Światowit 5 (46), Fasc. B, 111–178.
• Kontny B., Rudnicki M. 2009: Miniatura tarczy z Pełczysk – mały przedmiot, wielkie sprawy, [w:] B. Kaim (red.), Blisko i daleko. Księga Jubileuszowa Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa (b.d.w.) [IA UW], 29–40.
• Kraskovská L. 1959: Hroby z doby rímskej v Zohore, SlA VII/1, 99–143.
• Liana T. 1970: Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, WA XXXV/4, 429–491.
• Lichardus J. 1984: Körpergräber der frühen Kaiserzeit im Gebiet der südlichen Elbgermanen, Saarbrücker Beiträge zur Altertumskunde 43, Bonn [Dr. Rudolf Habelt GmbH].
• Lemaniak P. 2006: Zjawisko inhumacji w kulturze przeworskiej (A2–C3/D), mps pracy magisterskiej (archiwum Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego).
• Lund Hansen U. 2010: Perlen und Perlenmode – Perlen als sozialer und familiärer Indicator, [w:] A. Urbaniak et alii (red.), Terra Barbarica. Studia ofiarowane Magdalenie Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina II, Łódź-Warszawa [IAUŁ/FMAB], 87–95.
• Lund Hansen U. 2011: Women’s World? Female Elite Graves in Late Roman Denmark, [w:] D. Quast (red.), Weibliche Eliten in Frühgeschichte. Female Elites in Protohistoric Europe. Internationale Tagung vom 13. bis zum 14. Juni im RGZM im Rahmen des Forschungsschwerpunktes »Eliten«, RGZM – Tagungen 10 Mainz [RGZM], 33–40.
• Madyda R. 1977: Sprzączki i okucia pasa na ziemiach polskich w okresie rzymskim, MSiW IV, 351–412.
• Madyda-Legutko R. 2011: Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków [Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”].
• Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Kotowicz P.N. 2021: W cieniu góry Wroczeń. Znalezisko fragmentu pomorskiej bransolety wężowatej z miejscowości Jurowce, pow. sanocki, [w:] A. Michałowski et alii (red.), Ze świata dawnych barbarzyńców. Studia pradziejowe i wczesnodziejowe. Księga dedykowana Profesorowi Henrykowi Machajewskiemu z okazji 70. urodzin i 50 lat pracy archeologicznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Seria Archeologiczna 60, Poznań [Wyd. UAM], 89–100.
• Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2003: Obrządek pogrzebowy a płeć zmarłego. Uwagi na podstawie analizy materiałów archeologicznych z najstarszej fazy użytkowania cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Kobieta – Śmierć – Mężczyzna, Funeralia Lednickie – spotkanie 5, Poznań [SNAP], 263–271.
• Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2004: Pochówki dzieci z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opatowie, stan. 1, woj. śląskie - próba interpretacji, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Dusza maluczka, a strata ogromna, Funeralia Lednickie – spotkanie 6, Poznań [SNAP], 199–215.
• Madyda- Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2005: Uwagi na temat reguł wyposażania zmarłych w kulturze przeworskiej w okresie rzymskim, [w:] W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Do, ut des - dar, pochówek, tradycja, Funeralia Lednickie – spotkanie 7, Poznań, 181–188.
• Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2011a: Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen. Katalog, Monumenta Archaeologica Barbarica XV-1, Warszawa-Kraków [FMAB/IA UJ/PMA].
• Madyda-Legutko R., Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2011b: Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur im nordwestlichen Kleinpolen. Tafeln, Monumenta Archaeologica Barbarica XV/2, Warszawa-Kraków [FMAB/IA UJ/PMA].
• Margos U. 2000: Uwagi na temat genezy obrządku szkieletowego na Pomorzu na przełomie młodszego okresu przedrzymskiego i okresu wpływów rzymskich, [w:] R. Madyda‑Legutko, T. Bochnak (red.), SVPERIORES BARBARI. Księga ku czci Profesora Kazimierza Godłowskiego, Kraków [IA UJ], 255–269.
• Mączyńska M., Jakubczyk I., Urbaniak A. 2021: Babi Dół-Borcz. Cmentarzysko kultury wielbarskiej z kręgami kamiennymi i kurhanami na Pomorzu, Monumenta Archaeologica Barbarica. Series Gemina IX, Warszawa-Gdańsk [FMAB/WA UW/MAG].
• Naglik R. 2001: „Książę” z Szarbii, „Archeologia Żywa” 1/2001 (16), 22–23.
• Naglik R. 2019: (red.) Szarbia, stanowisko 7, gm. Koniusza. Osada i cmentarzysko od okresu neolitu po okres wpływów rzymskich / Szarbia, site 7, commune Koniusza. Settlements and cemeteries from the Neolithic to the Roman Period, Biblioteka Muzeum Archeologicznego w Krakowie IX, Kraków [MAK].
• Nicholson P.T. 2009: Faience Technology, [w:] W. Wendrich (red.), UCLA Encyclopedia of Egyptology, Los Angeles [http://digital2.library.ucla.edu/viewItem.do?ark=21198/zz0017jtts].
• Niewęgłowski A. 1981a: Elementy religii, [w:] Prahistoria ziem polskich V, 429–448.
• Niewęgłowski A. 1981b: Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej na przełomie er (II w. p.n.e. – II w. n.e.), Wrocław [Ossolineum].
• Niewęgłowski A. 1991: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Garwolinie, woj. siedleckie, Warszawa [Semper].
• Olędzki M. 1987: Chronologia, typologia i rozprzestrzenienie zapinek typu Nadkole, FAP XXXV (1986), 139–149.
• Olędzki M. 1992: Uwagi o niektórych odmianach fibul kapturkowych serii wschodniej jako przyczynek do zagadnienia kwalifikacji kulturowej zachodnich obszarów kultury przeworskiej, PArch. 40, 49–70.
• Pauli L. 1975: Keltische Volksglaube, Amulette und Sonderbestattungen am Dürrnberg bei Hallein und in eisenzeitlichen Mitteleuropa, Münchner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichte 28, München [C.H. Beck].
• Pietrzak M. 1997: Pruszcz Gdański. Fundstelle 10. Ein Gräberfeld der Oksywie- und Wielbark - Kultur in Ostpommern, Monumenta Archaeologica Barbarica IV, Kraków [Secesja].
• Potocki J., Woźniak Z. 1959: Niektóre zagadnienia związane z pobytem Celtów w Polsce, SprArch. VIII, 81–98.
• Pruska M. 2018: (red.) Stary świat – nowe życie. Lubowidz, Czarnówko, Wilkowo. Katalog wystawy, Lębork (b.d.w.) [Muzeum w Lęborku].
• Przewoźna K. 1955: Osada i cmentarzysko z okresu rzymskiego w Słopanowie, pow. Szamotuły, FAP V (1954), 60–140.
• Raczyńska-Kruk M., Kruk A. 2018: A sign of identity, power, and protection. Some remarks on the non military role of shields in the Przeworsk culture in the Early and Middle Roman Period, „Recherches Archéologiques” NS 9 (2017), 107–136.
• Rajtár J. 2013: Das Gold bei den Quaden, [w:] M. Hardt, O. Heinrich-Tamáska (red.), Macht des Goldes, Gold der Macht. Herrschafts- und Jenseitsrepräsentation zwischen Antike und Frühmittelalter im mittleren Donauraum. Akten des 23. Internationalen Symposiums der Grundprobleme der frühgeschichtlichen Entwicklung im mittleren Donauraum, Tengelic, 16.–19.11.2011, Forschungen zu Spätantike und Mittelalter 2, Weinstadt [Bernhard Albert Greiner], 125–150.
• Riha E. 1990: Das römische Schmuck aus Augst und Kaiseraugst, Fors¬chun¬gen in Augst 10, Augst [Amt für Museen und Archäologie des Kantons Basel-Landschaft].
• Rodzińska-Nowak J., Zagórska-Telega J. 2015: Obiekty rowkowe typu żabienieckiego. Próba interpretacji funkcji, [w:] L. Tyszler, E. Droberjar (red.), Barbari Svperiores et Inferiores. Archeologia Barbarzyńców 2014. Procesy integracji środkowoeuropejskiego Barbaricum. Polska – Czechy – Morawy – Słowacja, Łódź-Wieluń [IA UŁ/Muzeum Ziemi Wieluńskiej/SNAP Łódź], 235–244.
• Schuster J. 2010: Lübsow. Älterkaiserzeitliche Fürstengräber im nördlichen Mitteleuropa, Bonner Beiträge zur Vor- und Frühgeschichtlichen Archäologie 12, Bonn [Vor- und Frühgeschichtliche Archäologie, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität].
• Siciński W. 2019: Kolonia Rychłocice stanowisko 1, województwo łódzkie. Cmentarzysko od epoki brązu po okres wędrówek ludów, Wydawnictwo Fundacji Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego 27, Łódź [FBAiPKJ].
• Skowron J. 1997: Cmentarzysko kultury przeworskiej z późnego okresu wpływów rzymskich w miejscowości Piaski, gm. Kleszczów, woj. piotrkowskie – st. 1, „Prace i Materiały Muzeum Miasta Zgierza” II/97, s. 11–154.
• Skóra K. 2015: Struktura społeczna ludności kultury wielbarskiej, Łódź [IAE PAN].
• Stasiak-Cyran M. 2004: Ręcznie lepiona ceramika wandalska, [w:] J. Andrzejowski, A. Kokowski, Ch. Leiber (red.), Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku. Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie, 8 marca – 16 czerwca 2004. Katalog wystawy, Lublin-Warszawa [Wyd. UMCS], 177–189.
• Stawiarska T. 2007: Paciorki „fajansowe” okresu rzymskiego z terenu Polski. Wstępne badania technologiczne, KHKM LV/3–4, 261–275.
• Strobin J. 2000: Modelowanie w kształtownikach – uwagi na temat technik kucia w metaloplastyce kultury wielbarskiej, „Światowit” NS II (XLIII), fasc. B, 231–252.
• Szydłowski J. 1964: Obrządek pogrzebowy na Górnym Śląsku w okresie wpływów rzymskich, Rocznik Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Archeologia 2, Bytom [s.n.].
• Szembekówna Z. 1905: Sprawozdanie z poszukiwań archeologicznych w Siemianicach (powiat kępiński), odbytych w latach 1902 i 1903, „Roczniki Towarzystwa Przyjaciół Nauk Poznańskiego” XXXI, 135–153.
• Śliwa J. 1995: Skarabeusze egipskie, Kraków [UJ].
• Śliwa J. 2000: Znaleziska zabytków egipskich na terenie Polski, „Światowit“ NS II (XLIII), fasc. A, 233-239.
• Tempelmann-Mączyńska M. 1985a: Die Perlen der römischen Kaiserzeit und der frühen Phase der Völkerwanderungszeit im mitteleuropäischen Barbaricum, Römisch-Germanische Forschungen 43 Mainz am Rhein [Philipp von Zabern].
• Tempelmann-Mączyńska M. 1985b: Części stroju kobiecego w okresie rzymskim na obszarze środkowo- i wschodnioeuropejskiego Barbaricum, Uniwersytet Jagielloński. Rozprawy Habilitacyjne 98, Kraków [UJ].
• Ubelaker D.H. 1989: Human skeletal remains. Excavation, analysis, interpretation, Washington DC1 [Taraxacum].
• Walenta K. 1979: Groby i pochówki szkieletowe w okresie późnolateńskim i wczesnorzymskim na Pomorzu, „Acta Universitatis Lodziensis”, Nauki Humanistyczno-Społeczne I/11, 19–43.
• Wawrzeniecki M. 1908: Poszukiwania archeologiczne w Królestwie Polskiem dokonane przez Maryana Wawrzenieckiego w 1905 i 1906 roku, „Materyały Antropologiczno‑Archeologiczne i Etnograficzne” X, (64)–(91).
• White T.D., Folkens P.A. 2005: The Human Bone Manual, Burlington MA-San Diego CA–London [Academic Press].
• Wołągiewicz R. 1981: Kultura oksywska i wielbarska. Systematyka kulturowa, [w:] Prahistoria ziem polskich V, 138–156.
• Wołągiewicz R. 1993: Ceramika kultury wielbarskiej między Bałtykiem a Morzem Czarnym, Szczecin [Muzeum Narodowe w Szczecinie].
• Wołągiewicz R. 1995: Lubowidz. Ein birituelles Gräberfeld der Wielbark-Kultur aus der Zeit vom Ende des 1. Jhs. v.Chr. bis zum Anfang des 3. Jhs. n.Chr., Monumenta Archaeologica Barbarica I, Kraków [Secesja].
• Wójcik T. 1982: Pomorskie formy bransolet wężowatych z okresu rzymskiego, MZP XXIV (1978), 35–109.
• Zagórska-Telega J. 2009: Some remarks on the funerary rite of the Przeworsk culture in the Younger and Late Roman Periods, ŚWIATOWIT Suppl. Series B: Barbaricum 8, Warszawa [IA UW], 263–278.
• Zagórska-Telega J. 2018: Symboliczny czy cząstkowy? Nietypowy obiekt z cmentarzyska kultury przeworskiej w Michałowicach, pow. kazimierski, [w:] B. Niezabitowska-Wiśniewska et alii (red.), Studia Barbarica. Profesorowi Andrzejowi Kokowskiemu w 65. rocznicę urodzin. Tom I, Lublin [Wyd. UMCS], 252–264.
• Zagórska-Telega J. 2019: Obrządek pogrzebowy ludności kultury przeworskiej nadliswarciańskiego regionu osadniczego w młodszym i późnym okresie rzymskim, Opera Archaeologiae Iagellonicae IV, Kraków [Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”].
• Zagórska-Telega J., Pikulski J. 2014: Uwagi na temat rozplanowana przestrzennego cmentarzyska w Michałowicach. Możliwości interpretacji funkcji obiektów rowkowych, [w:] T. Kurasiński, K. Skóra (red.), Grób w przestrzeni, przestrzeń w grobie. Przestrzenne uwarunkowania w dawnej obrzędowości pogrzebowej, Acta Archaeologica Lodziensia 60, Łódź [Łódzkie Towarzystwo Naukowe], 69–79.
• Zagórska-Telega J., Pikulski J., Szczepanek A. 2014: Pierwszy szkieletowy pochówek ludności kultury przeworskiej odkryty na cmentarzysku w Michałowicach, woj. świętokrzyskie, [w:] R. Madyda-Legutko, J. Rodzińska-Nowak (red.), Honoratissimum assensus genus est armis laudare. Studia dedykowane Profesorowi Piotrowi Kaczanowskiemu z okazji siedemdziesiątej rocznicy urodzin, Kraków [IA UJ], 491–499.
• Ziemlińska-Odojowa W. 1999: Niedanowo. Ein Gräberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków [Secesja].
• Ziętek J. 2004: Cmentarzysko kultury przeworskiej w Mierzynie-Grobli, stan. 2, gm. Rozprza, woj. łódzkie, [w:] M. Olędzki, J. Skowron (red.), Kultura przeworska. Odkrycia – interpretacje – hipotezy, tom 1, Łódź [UŁ], 25–86.
• Żyto K. 2018: Kolia w kulturze wielbarskiej. Studia nad jednym elementem stroju kobiecego, PomAnt XXVII, 47–70.

Identifiers

DOI

10.36154/wa.74.2023.04

Biblioteka Nauki

59652720