Polskie spory między populistycznym a prawnym konstytucjonalizmem wobec refleksyjności konstytucji

• Authors: Maciej Pichlak

Title variants

EN

Polish Disputes Between Populist and Legal Constitutionalism in the Context of Reflexivity of Constitution

Abstracts

EN

The article aims to analyse legal constitutionalism and populist constitutionalism as two dominant ideological positions in the constitutional discourse of the last decades. The analysis is focused on the exemplifications of these positions in writings of selected Polish legal scholars, in the context of the Polish constitutional crisis of the rule of law, and conducted from the perspective of the philosophy of reflexivity. This theoretical and methodological approach enables demonstrating that the two examined doctrines – despite all the differences between them – share common erroneous assumptions regarding the relationships between law, democracy, and constitutional practice. Both of them strive to shape this practice in a closed-end and monological manner, subjected to one particular type of rationality. For legal constitutionalism, this will be juridical rationality, and for its populist counterpart – political rationality. This shared fallacy makes their ongoing dispute futile. An alternative approach to constitutionalism is to take into account the fundamental reflexivity of constitutional practice (regarded as the practice of creating, applying and interpreting a constitution, and of public debate on its text). In line with the general characteristics of reflexivity, constitutional practice appears as an open and pluralistic process, mediating between different viewpoints in society. Such an alternative is important not only when considering the Polish constitutional disputes, but also in the broader context of the contemporary crisis of liberal-democratic constitutional orders.

PL

Artykuł ma na celu analizę konstytucjonalizmu prawnego oraz konstytucjonalizmu populistycznego, jako dwóch dominujących stanowisk ideowych w dyskursie konstytucyjnym ostatnich dekad. Analiza jest prowadzona w kontekście polskiego kryzysu konstytucyjnego państwa prawa oraz z perspektywy filozofii refleksyjności. Takie podejście teoretyczne i metodologiczne pozwala wykazać, że dwa omawiane stanowiska – mimo zachodzących między nimi różnic – podzielają wspólne błędne założenia dotyczące relacji prawa, demokracji i praktyki konstytucyjnej. Oba bowiem dążą do ukształtowania tej praktyki na sposób zamknięty i monologiczny, poddany jednemu partykularnemu typowi racjonalności. Dla konstytucjonalizmu prawnego będzie to racjonalność jurydyczna, zaś dla jego populistycznego odpowiednika – racjonalność polityczna. Ten wspólny błąd sprawia, że trwający między nimi spór okazuje się jałowy. Alternatywą jest takie podejście do konstytucjonalizmu, które będzie uwzględniać zasadniczą refleksyjność praktyki konstytucyjnej (rozumianej jako praktyka tworzenia, stosowania i interpretowania konstytucji oraz publicznego debatowania o tym akcie). Zgodnie z ogólną charakterystyką refleksyjności, praktyka konstytucyjna przedstawia się wtedy jako proces otwarty, pluralistyczny i pośredniczący między różnymi społecznymi punktami widzenia. Taka alternatywa okazuje się istotna nie tylko w odniesieniu do polskich sporów konstytucyjnych, ale także w szerszym kontekście współczesnego kryzysu liberalno-demokratycznych porządków konstytucyjnych.

Keywords

PL

konstytucjonalizm prawny; konstytucjonalizm populistyczny; konstytucjonalizm refleksyjny; refleksyjność; refleksyjność prawa; kryzys konstytucyjny; kryzys państwa prawa

EN

legal constitutionalism; populist constitutionalism; reflexive constitutionalism; reflexivity of law; constitutional crisis; crisis of the rule-of-law state; crisis of the rule of law

• Publisher: Stowarzyszenie Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej – Sekcja Polska IVR
• Journal: Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej
• Year: 2022
• Issue: 1(30)
• Pages: 63-73

Dates

published

2022

Contributors

author

Maciej Pichlak

• Uniwersytet Wrocławski

References

• Beck, U., Giddens, A., Lash, S. (2009). Modernizacja refleksyjna: Polityka, tradycja i estetyka w porządku społecznym nowoczesności. Socjologia Współczesna SW. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Bellamy, R. (2007). Political Constitutionalism: A Republican Defence of the Constitutionality of Democracy. Cambridge–New York: Cambridge University Press.
• Belov, M. (ed.) (2021). Populist Constitutionalism and Illiberal Democracies. Cambridge–Antwerp–Chicago: Intersentia.
• Blokker, P. (2019). Populism as a constitutional project. International Journal of Constitutional Law, 17(2), 536-553.
• Blokker, P., Bugarič, B., Halmai, G. (2019). Introduction: Populist constitutionalism: Varieties, complexities, and contradictions. German Law Journal, 20, 291-295.
• Chudy, W. (2012). Filozofia dialektycznej refleksji. In W. Chudy, Refleksje Heglowskie. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Czarnota, A. (2019a). Constitutional Correction as a Third Democratic Revolutionary Moment in Central Eastern Europe. Hague Journal on the Rule of Law, 11(2-3), 397-406.
• Czarnota, A. (2019b). Populistyczny konstytucjonalizm czy nowy konstytucjonalizm? Krytyka Prawa, 11(1), 27-42.
• Giddens, A. (2003). Stanowienie społeczeństwa: Zarys teorii strukturacji. Poznań: Zysk i S-ka.
• Hegel, G.W.F. (2003). Fenomenologia ducha. Warszawa: Aletheia.
• Kaleta, K.J. (2013). Sądownictwo konstytucyjne a refleksyjny konstytucjonalizm: (przeszłość – teraźniejszość – przyszłość). In S. Biernat (ed.), Zagadnienia Sądownictwa Konstytucyjnego. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w pierwszych dekadach XXI wieku wobec wyzwań politycznych, gospodarczych, technologicznych i społecznych. Warszawa: Trybunał Konstytucyjny – Wydawnictwa.
• Kaleta, K.J. (2020). Bezpośrednia partycypacja obywateli w polityce konstytucyjnej: (Wyzwania i ograniczenia). Państwo i Prawo 5, 3-24.
• Landau, D. (2018). Populist Constitutions, University of Chicago Law Review, 85(2), 52-543.
• Luhmann, N. (2007). Systemy społeczne: Zarys ogólnej teorii. Kraków: Zakład Wydawniczy „NOMOS”.
• Marcuse, H. (1966). Rozum i rewolucja: Hegel a powstanie teorii społecznej. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Pichlak, M. (2018). Konstytucjonalizm jako refleksja. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, 7(1), 5-24.
• Pichlak, M. (2019). Refleksyjność prawa: Od teorii społecznej do strategii regulacji i z powrotem. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Pichlak, M. (2020). Constitutionalism as a reflection on political identity. In A. Sulikowski, R. Mańko, J. Łakomy (eds.), Legal Scholarship and the Political: In Search of a New Paradigm. Warszawa: C. H. Beck.
• Pichlak, M. (2021). Sytuacja autorytarna i rządy prawa. Socjologiczno-prawne wyjaśnienia kryzysu konstytucyjnego. Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem, 43(1), 173-183.
• Sadurski, W. (2020). Polski kryzys konstytucyjny. Łódź: Liberté.
• Siemek, M. J. (1998). Heglowskie pojęcie podmiotowości. In M.J. Siemek, Hegel i filozofia. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Skąpska, G. (2017). Od „legalnej rewolucji” do kontrrewolucji. Kryzys konstytucjonalizmu liberalno-demokratycznego w Polsce. Przegląd Prawa i Administracji 110, 65-81.
• Skąpska, G. (2018). Znieważający konstytucjonalizm i konstytucjonalizm znieważony: Refleksja socjologiczna na temat kryzysu liberalno-demokratycznego konstytucjonalizmu w Europie pokomunistycznej. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, 7(1), 276-301.
• Smith, D.C. (2014). Sir Edward Coke and the Reformation of the Laws: Religion, Politics and Jurisprudence, 1578–1616. Cambridge: Cambridge University Press.
• Stambulski, M. (2021). Populizm a konstytucjonalizm. In A. Czarnota, M. Paździora, M. Stambulski (eds.), Prawo i Teoria Społeczna. Nowy konstytucjonalizm: Polityczność, tożsamość, sfera publiczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
• Sulikowski, A. (2018a). Apolityczność w prawoznawstwie. Kryzys idei a zjawisko populizmu. Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej 18, 74-87.
• Sulikowski, A. (2018b). Kryzys nowoczesnego konstytucjonalizmu. Między liberalną sędziokracją a postliberalnym populizmem. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna, 7(1), 328-340.
• Teubner, G. (1993). Law as an Autopoietic System. The European University Institute Press series. Oxford, Cambridge, Mass.: Blackwell.
• Tushnet, M. V., Bugarič, B. (2022). Power to the People. Constitutionalism in the Age of Populism. Oxford: Oxford University Press (w druku).
• Winczorek, J. (2009). Zniknięcie dwunastego wielbłąda: O socjologicznej teorii prawa Niklasa Luhmanna. Warszawa: LIBER.
• Winczorek, P. (1996a). Czy konstytucja jest źródłem konfliktów politycznych? In P. Winczorek, Dyskusje konstytucyjne. Warszawa: LIBER.
• Winczorek, P. (1996b). Konstytucyjność referendum. In P. Winczorek, Dyskusje konstytucyjne. Warszawa: LIBER.
• Winczorek, P. (1996c). Nowa konstytucja: problem aksjologii. In P. Winczorek, Dyskusje konstytucyjne. Warszawa: LIBER.
• Winczorek, P. (1996d). Pozaprawne funkcje konstytucji. In P. Winczorek, Dyskusje konstytucyjne. Warszawa: LIBER.
• Winczorek, P. (2006a). Demokracja i populizm. In P. Winczorek, Polska pod rządami Konstytucji z 1997 roku. Warszawa: LIBER.
• Winczorek, P. (2006b). Miękki autorytaryzm. In P. Winczorek, Polska pod rządami Konstytucji z 1997 roku. Warszawa: LIBER.
• Winczorek, P. (2012a). Demokracja liberalna i plebiscytarna. In P. Winczorek, O państwie, prawie i polityce. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Winczorek, P. (2012b). Polska państwem prawnym: ideał a rzeczywistość. In P. Winczorek, O państwie, prawie i polityce. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Identifiers

DOI

10.36280/AFPiFS.2022.1.63

Biblioteka Nauki

2050248