Filozofia prawa dla sędziów społecznych. Perspektywa Hegla i Fichtego

• Authors: Ewa Nowak

Title variants

EN

Philosophy of Right for Lay Judges. Hegel’s and Fichte’s Perspective

Abstracts

EN

The article, following an outline of the historical context, designs a normative justification of citizens’ participation in the public administration of justice on the basis of the philosophy of right of Georg W.F. Hegel and Johann G. Fichte. Their complementary philosophies of right provide solid foundations for a modern philosophy of right for lay judges (also called honorary judges). It is further argued that Hegel’s concept of the honorary judge as a subject who realizes their right to political and legal self-awareness and is integral to the administration of justice has greater and more topical potential than its equivalent in Fichte’s writings. Fichtean honorary judges act outside the legal framework, by virtue of a civic contract on reciprocal judicial support in emergency. All inquiries, documented with sources, due to the novelty of the issue, lead to the following conclusions: 1) lay judges’ activism according to Fichte “invalidates” a wrongful, defective or unjust law. In this way Fichte anticipates Radbruch’s Formula; 2) Hegelian honorary judges have impact on the real transformation of modern, atomistic society of idiotes (individuals with private interests) into a society of polites (as in the ancient Greek politeia or Roman res publica), transform institutions into public bodies in the strong sense of this term; finally, they prevent the alienation of society and law.

PL

Po zarysowaniu kontekstu historycznego artykuł konstruuje normatywne uzasadnienie partycypacji obywateli w publicznym wymiarze sprawiedliwości na gruncie filozofii prawa Georga W.F. Hegla i Johanna G. Fichtego. Ich komplementarne filozofie prawa dają podstawy współczesnej filozofii prawa dla sędziów społecznych (in. ławników lub sędziów honorowych). Autorka dowodzi, że Heglowskie ujęcie ławnika jako podmiotu, który realizuje „prawo do samowiedzy” w sferze politycznej i prawnej i stanowi integralną część instytucji wymiaru sprawiedliwości ma większy i bardziej aktualny potencjał niż jego Fichteański odpowiednik. Sędziowie społeczni u Fichtego działają poza ramami prawa, na mocy obywatelskiej umowy o samopomocy prawnej na wypadek wyższej konieczności. Wszystkie dociekania i analizy, udokumentowane źródłami z uwagi na nowość problematyki, wiodą do następujących konkluzji: 1) działalność sędziów społecznych u Fichtego „unieważnia” prawo nieudolne, wadliwe lub niesprawiedliwe i w ten sposób antycypuje Formułę Radbrucha; 2) heglowscy ławnicy wpływają na realną transformację nowoczesnego, zatomizowanego społeczeństwa w społeczeństwo polites, transformują instytucje w ciała publiczne w mocnym sensie tego słowa; wreszcie przeciwdziałają alienacji społeczeństwa i prawa.

Keywords

EN

participatory judiciary; lay judge; honorary judge; Hegel; Fichte; Radbruch; political transformation of society and public institutions; alienation of law and society

PL

partycypacyjna władza sądownicza; sędzia społeczny; ławnik; sędzia honorowy; Hegel; Fichte; Radbruch; polityczna transformacja społeczeństwa i instytucji publicznych; alienacja prawa i społeczeństwa

• Publisher: Stowarzyszenie Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej – Sekcja Polska IVR
• Journal: Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej
• Year: 2022
• Issue: 4(33)
• Pages: 52-69

Dates

published

2022

Contributors

author

Ewa Nowak

• Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Adolphi, R. (2022). Die Moral der Exekutive. Das Charisma der guten Politik und eine ‚Fichteanische‘ Gefährdung im modernen Institutionenstaat. In M. Gensler et al. (eds.), Practica et Speculativa. Łódź: Wydawnictwo UŁ.
• Alexy, R. (2002). The Argument from Injustice. A Reply to Legal Positivism. Oxford: Clarendon Press.
• Bartnik, A.S., Kowalska, K.J. (2017). The Role of Lay Judges in the Process of Adjudication. Studia Judridica 71, 11–23.
• Dumont, F. (2013). Die Mainzer Republik 1792/93. Französischer Revolutionsexport und deutscher Demokratieversuch. Mainz: Landtag Rheinland-Pfalz.
• Eckensberger, L.H., Breit, H. (1997). Recht und Moral im Kontext von Kohlbergs Theorie der Entwicklung moralischer Urteile und ihrer handlungstheoretischen Rekonstruktion. In E.-J. Lampe (ed.), Zur Entwicklung von Rechtsbewußtsein. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Fichte, J.G. (1996). Zamknięte państwo handlowe i inne pisma. Warszawa: Aletheia.
• Fichte, J.G. (1970). Grundlage des Naturrechts nach Principien der Wissenschaftslehre, Gesamtausgabe der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Bd. I/4. Stuttgart-Bad Cannstatt: Friedrich Frommann Verlag (Günther Holzboog).
• Fichte, J.G. (1964). Beitrag zur Berechtigung der Urtheile des Publikums über die französische Revolution (1793), Gesamtausgabe der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Bd. I/1. Stuttgart-Bad Cannstatt: Friedrich Frommann Verlag (Günther Holzboog).
• Fichte, J.G. (1845/6), Über das Wesen des Gelehrten, Sechste Vorlesung. “Über die akademische Freiheit” (1805). Johann Gottlieb Fichtes Sämtliche Werke. Berlin: Karsten Worm InfoSoftWare, Werke auf CD-ROM.
• Fichte, J.G. (1845). Zur Rechts- und Sittenlehre. Sämtliche Werke, Bd. III. Berlin: Verlag von Veit und Comp.
• Forst, R. (2017). Noumenal Alienation: Rousseau, Kant and Marx on the Dialectics of Self-Determination. Kantian Review 22(4), 523–551.
• Gans, E. (1830-1832). Beiträge zur Revision der Preußischen Gesetzgebung. Berlin: Duncker & Humblot.
• Gierhake, K. (2014). Kommentar zu ‘Geschworenengericht und Strafrechtsinstitution’ von Wolfgang Schild. In K. Seelmann, B. Zabel (eds.), Autonomie und Normativität. Tübingen: Mohr Siebeck.
• Grilli, A. (1999). Die französische Justizorganisation am linken Rheinufer 1797-1803. Frankfurt am Main: Peter Lang.
• Grondona, M. (2021). The Constitutionalization of Private Law and the Political Role of the Jurist. Academia Letters 2021, article 3069.
• Günther, K. (1988). Der Sinn für Angemessenheit. Anwendungsdiskurse in Moral und Recht. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Hegel, G.W.F. (2009). Grundlinien der Philosophie des Rechts 1821. GA, Bd. 14/1. Hamburg: Felix Meiner.
• Hegel, G.W.F. (2005). Die Philosophie des Rechts: Vorlesung von 1821/22. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Hegel, G.W.F. (2002). System der Sittlichkeit. Kritik des Fichteschen Naturrechts. Hamburg: Felix Meiner.
• Hegel, G.W.F. (1993). Vorlesungen über die Philosophie der Religion (1831). Hamburg: Felix Meiner.
• Hegel, G.W.F. (1983). Philosophie des Rechts. Die Vorlesung von 1819/20 in einer Nachschrift. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Hegel, G.W.F. (1983). Vorlesungen über Naturrecht und Staatswissenschaft. Heidelberg 1817/18 mit Nachträgen aus der Vorlesung 1818/19. Nachschrift von P. Wannemann. Hamburg: Felix Meiner.
• Hegel, G.W.F. (1983). Die Philosophie des Rechts. Die Mitschriften Wannemann (Heidelberg 1817/18) und Homeyer (Berlin 1818/19). Stuttgart: Klett-Cotta.
• Hegel, G.W.F. (1979). Werke, Bd. XVII. Frankfurt am Main: Felix Meiner.
• Hegel, G.W.F. (1974). Philosophie des Rechts. Nach der Nachschrift von H. G. Hotho (1822/23). In K.-H. Ilting (ed.), Vorlesungen über die Rechtsphilosophie 1818-1831, Bd. III. Stuttgart: Frommann-Holzboog.
• Hegel, G.W.F. (1974). Philosophie des Rechts nach der Vorlesungsnachschrift K.G. von Griesheims (1824/25). In K.-H. Ilting (ed.), Vorlesungen über Rechtsphilosophie 1818-1831, Bd. IV. Stuttgart: Frommann-Holzboog.
• Hegel, G.W.F. (1974). Die Rechtsphilosophie von 1820 mit Hegels Vorlesungsnotizen 1821-1825, Bd. II. Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog.
• Hegel, G.W.F. (1969). Zasady filozofii prawa. Warszawa: PWN.
• Hegel, G.W.F. (1970). Nürnberger und Heidelberger Schriften 1808-1817. Werke in zwanzig Bänden, Bd. IV. Frankfurt am Main: Suhrkamp.
• Hoke, R., Reiter, I. (1993). Quellensammlung zur österreichischen und deutschen Rechtsgeschichte. Wien, Köln, Weimar: Böhlau.
• Honneth, A. (2022). Reality or appearance of ethical life? Hegel’s analysis of the market Economy. Ethics in Progress 1(13), 10–23.
• Horn, Ch. (2022). Zum Begriff des Rechts bei Hegel. Ethics in Progress 1(13), 24–40.
• Ihering, R. (1992). Der Kampf ums Recht. Berlin: Propyläen.
• Jaeschke, W. (2016). Hegel-Handbuch. Stuttgart: J.B. Metzler.
• Janusz-Pohl, B. (2014). Zasada udziału czynnika społecznego. In P. Wiliński (ed.), System prawa karnego procesowego. Zasady procesu karnego, t. III. Warszawa: Wolters Kluwer.
• Juchacz, P.W. (2016). Trzy tezy o sędziach społecznych i ich udziale w wymiarze sprawiedliwości w Polsce. Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 1(5), 155–168.
• Klesczewski, D. (2014). Kommentar zu ‘Geschworenengericht und Strafrechtsinstitution’ von Wolfgang Schild. In K. Seelmann, B. Zabel (eds.), Autonomie und Normativität. Tübingen: Mohr Siebeck.
• Landau, P. (1987). Schwurgerichte und Schöffengerichte in Deutschland. In A. Padoa-Schioppa (ed.), The Trial Jury in England, France, Germany 1700-1900. Comparative Studies in Continental and Anglo-Saxon Legal History 4. Berlin: Duncker & Humblot.
• Lumsden, S. (2021). The Role of ‘Bildung’ in Hegel’s Philosophy. Intellectual History Review 31(3), 445–462.
• Mańko, R. (2022). Judicial Decision-Making. Ideology and the Political: Towards an Agonistic Theory of Adjudication. Law and Critique 33, 175–194.
• Menke, Ch. (2008). Subjektive Rechte: Zur Paradoxie der Form. Zeitschrift für Rechtssoziologie 29(1), 81–108.
• Mouffe, C. (2000). The Democratic Paradox. London: Verso.
• Novelli, P. (2014). Der Begriff des Privaten in der Rechtsphilosophie Hegels als Beschränkung der Privatisierungstendenz im Staat. Hegel-Jahrbuch 1, 203–208.
• Nowak, E. (2004). Bourgeois – citoyen – obywatel Europy. In P.W. Juchacz (ed.), Forum Posnaniensis. Principia XXXVII/XXXVIII, 87–104.
• Pinkard, T. (2017). Ethical Form in the External State: Bourgeois, Citizens and Capital. Crisis & Critique 4(1), 293–330.
• Polkowska-Nowak, G. (ed.) (2018). Ławnik – sędzia społeczny. Warszawa: Ministerstwo Sprawiedliwości RP.
• Purschke, D. (2022). Der Rechtsgedanke bei Marx. Berlin – Boston: Walter de Gruyter.
• Radbruch, G. (2008). Filozofia prawa. Warszawa: PWN.
• Radbruch, G. (1993). Politische Schriften aus der Weimarer Zeit II. Justiz, Bildung und Religionspolitik. Heidelberg: C.F. Müller.
• Raz, J. (2000). Autorytet prawa. Eseje o prawie i moralności. Warszawa: Dom Wydawniczy ABC.
• Rehbinder, M. (1983). Fragen des Rechtswissenschaftlers an die Nachbarwissenschaften zum sog. Rechtsgefühl. In M. Gruter, M. Rehbinder (eds.), Der Beitrag der Biologie zu Fragen von Recht und Ethik. Berlin: Duncker & Humblot.
• Schild, W. (2014). Geschworenengericht und Strafrechtsinstitution. In K. Seelmann, B. Zabel (eds.), Autonomie und Normativität. Tübingen: Mohr Siebeck.
• Schild, W. (2004). The Contemporary Relevance of Hegel’s Concept of Punishment. In R. Pippin, O. Höffe (eds.), Hegel on Ethics and Politics. Cambridge, NY – Melbourne: Cambridge Univ. Press.
• Siemek, M.J. (2017). Fichte w kontekście. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
• Siemek, M.J. (1998). Hegel i filozofia. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Siemek, M.J. (1995). Filozofia spełnionej nowoczesności – Hegel. Toruń: Wydawnictwo UMCS.
• Toh, K. (2011). Legal Judgments as Plural Acceptances of Norms. In L. Green, B. Leiter (eds.), Oxford Studies in Philosophy of Law. Oxford: Oxford University Press.
• Vieweg, K. (2014). Die bürgerliche Gesellschaft als ‚Verstandesgemeinschaft‘. Zur logischen Grundlegung von Hegels praktischer Philosophie. In K. Seelmann, B. Zabel (eds.), Autonomie und Normativität. Tübingen: Mohr Siebeck.
• Von Feuerbach, P.J.A. (1821). Betrachtungen über die Öffentlichkeit und Mündlichkeit in der Gerechtigkeitspflege. Gießen.
• Von Feuerbach, P.J.A. (1813). Betrachtungen über das Geschworenengericht. Landshut.
• Willaschek, M. (2019). How Can Freedom Be a Law to Itself? In S. Bacin, O. Sensen (eds.), The Emergence of Autonomy in Kant’s Moral Philosophy. Oxford: Oxford Univ. Press.
• Willoweit, D. (2010). Der richtige Kern der Lehre vom richtigen Recht. Juristenzeitung 65(8), 373–424.
• Wojciechowski, B. (2004). Dyskrecjonalność sędziowska. Studium polityczno-prawne. Toruń: Adam Marszałek.
• Zajadło, J. (2001). Formuła Radbrucha. Gdańsk: Arche.
• Zirk-Sadowski, M. (2012). Interpretation of Law and Judges Communities. In K.M. Cern, P.W. Juchacz, B. Wojciechowski (eds.), What Reason or Reasons Speak through Constitution? International Journal for the Semiotics of Law 25(4), 473–488.
• Zöller, G. (2015). Without Hope and Fear. Kant’s Naturrecht Feyerabend on Bindingness and Obligation. In R.R. Clewis (ed.), Reading Kant’s Lectures. Berlin – Boston: De Gruyter.

Identifiers

DOI

10.36280/AFPiFS.2022.4.52

Biblioteka Nauki

2170520