Pewność prawa a zasada interpretatio retro non agit

• Authors: Agnieszka Bielska-Brodziak , Marek Suska

Title variants

EN

Legal Certainty and the Interpretatio Retro Non Agit Principle

Abstracts

EN

Referring to Józef Nowacki’s research on the principle of non-retroactivity of law [lex retro non agit], the authors of this study focus on the relationship between legal certainty and retroactive changes in the prevailing interpretation of legal provisions. The main topic of the study is the expression ‘interpretatio retro non agit‘, which is already well-known in the legal culture, but not widely used. The objectives of the study were: (1) to determine the content related, or potentially related, to the statement above in case law and literature; (2) to examine whether there are grounds to consider this principle as binding in adjudication; and (3) to explain why changes in the prevailing interpretation of legal provisions are perceived as a necessary evil. The research gave the authors a basis to distinguish between two understandings of the interpretatio retro non agit principle: the narrow one and the broad one. Moreover, the broad understanding contains four sub-types of the thus understood principle. The narrow approach prohibits recognizing a change in the prevailing interpretation as a circumstance that would allow legally valid court judgments or final administrative decisions to be challenged. On the other hand, the broad approach introduces a presumption that legal effects should not be ascribed solely because of a change in the prevailing interpretation that occurred after the legal fact took place. Four possible justifications for the interpretatio retro non agit principle were also considered: formal, natural, cultural, and instrumental justification. The authors found that the instrumental justification, which connects the principle with the value of legal certainty, seems to be the most appropriate. However, some elements of the principle can also be convincingly justified formally. Retroactive interpretation changes are only briefly discussed in literature, which the authors regard as an unfavourable state of affairs. However, the fundamental differences between law-making and the application of law allow us to understand that protecting the addressees of the law in practice is much more complicated in cases of applying the law.

PL

W nawiązaniu do badań Józefa Nowackiego nad zasadą lex retro non agit, autorzy artykułu podjęli refleksję na temat związków pomiędzy pewnością prawa a retroaktywną zmianą dominującej w praktyce wykładni przepisów prawa. Głównym przedmiotem zainteresowania uczyniono sformułowanie interpretatio retro non agit, funkcjonujące w kulturze prawnej, choć nieznane powszechnie we wspólnocie interpretacyjnej. Cele badawcze obejmowały: 1) ustalenie treści wiązanej lub możliwej do powiązania z tą zasadą w wypowiedziach orzecznictwa i piśmiennictwa, 2) zbadanie, czy istnieją podstawy, aby mówić o „związaniu” stosujących prawo to zasadą, i 3) określenie, dlaczego zmiany dominującej wykładni są w życiu prawnym postrzegane jako zło konieczne. Badania dały podstawy do wyróżnienia wąskiego i szerokiego ujęcia zasady interpretatio retro non agit, z dalszym powiązaniem z szerokim ujęciem tej zasady czterech jej możliwych wariantów. Ujęcie wąskie zakazuje uznawania zmiany dominującej wykładni za okoliczność pozwalającą wzruszać prawomocne orzeczenia sądowe lub ostateczne decyzje administracyjne. Ujęcie szerokie zaś – wprowadza domniemanie, że nie należy wiązać z pewnym faktem prawnym takich skutków prawnych, które wynikają wyłącznie ze zmiany wykładni dominującej w chwili, gdy miał miejsce ten fakt prawny. Rozważono także cztery możliwe rodzaje uzasadnień zasady interpretatio retro non agit – formalne, prawnonaturalne, kulturowe i instrumentalne. Najbardziej adekwatne z nich wydaje się to ostatnie, wiążące analizowaną zasadę z wartością pewności prawa. Przynajmniej niektóre elementy zasady mogą być jednak również przekonująco uzasadniane formalnie. Problematyka retroaktywnej zmiany wykładni jest dostrzegana w literaturze jedynie na marginesie innych rozważań, co autorzy opracowania uważają za niekorzystny stan rzeczy. Zasadnicze różnice między tworzeniem a stosowaniem prawa pozwalają jednak zrozumieć, że w praktyce udzielanie ochrony adresatom prawa jest w tych drugich sytuacjach znacznie bardziej skomplikowane.

Keywords

PL

pewność prawa; wykładnia prawa; jednolita linia orzecznicza; interpretatio retro non agit; retroaktywne prawo

EN

legal certainty; legal interpretation; consistent line of case law; interpretatio retro non agit; ex post facto laws

• Publisher: Stowarzyszenie Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej – Sekcja Polska IVR
• Journal: Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej
• Year: 2023
• Volume: 36
• Issue: 3
• Pages: 51-65

Dates

published

2023

Contributors

author

Agnieszka Bielska-Brodziak

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000299266436

author

Marek Suska

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

• https://orcid.org/0000000209505588

References

• Ackerman, B. (2007). The Living Constitution. Harvard Law Review, 120(7), s. 1737-1812.
• Adamidis, V. (2021). Democracy, populism, and the rule of law: A reconsideratrion of their interconnectedness. Politics.
• Andrzejewski, M.A. (2016). Samodzielność jurysdykcyjna w procedurach sądowych. Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ. Nauki Społeczne 4, s. 33-51.
• Bailey, D. (2022). Settled Practice in Statutory Interpretation. The Cambridge Law Journal 81(4), s. 28-49.
• Baude, W., Sachs, S.E. (2017). The Law of Interpretation. Harvard Law Review 130(4), s. 1079-1147.
• Bielska-Brodziak, A. (2017). Śladami prawodawcy faktycznego. Materiały legislacyjne jako narzędzie wykładni prawa. Wolters Kluwer Polska.
• Bielska-Brodziak, A., Suska, M. (2020). Węzeł gordyjski, czyli o in dubio pro tributario na tle klasyfikacji dyrektyw wykładni oraz pojęcia momentu interpretacyjnego. Państwo i Prawo, 8, s. 69-82.
• Bogucki, O. (2015). Sposoby pojmowania „historyczności” wykładni prawa. Państwo i Prawo, 9, s. 34-52.
• Brzeziński, B. (2008). Podstawy wykładni prawa podatkowego. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.
• Czech, M. (2012). Pewność prawa a praktyka jego interpretacji. W D. Gil, I. Butryn, K.M. Woźniak (red.), Współczesne problemy wymiaru sprawiedliwości. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• D’Amato, A. (1996). The Injustice of Dynamic Statutory Interpretations. University of Cincinnati Law Review 64(3), s. 911-936.
• Eskridge, W.N. Jr. (1987). Dynamic Statutory Interpretation. University of Pennsylvania Law Review 135, s. 1479-1555.
• Filipczyk, H. (2013). Postulat pewności prawa w wykładni operatywnej prawa podatkowego. Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska.
• Fish S. (2002). Praca w łańcuchu: interpretacja w prawie i literaturze. W S.Fish, Interpretacja, retoryka, polityka. Eseje wybrane. UNIVERSITAS.
• Fuller, L.L. (2004). Moralność prawa. Dom Wydawniczy ABC.
• Graham, R.N.M. (2006). Right Theory, Wrong Reasons: Dynamic Interpretation, the Charter and “Fundamental Laws”. Supreme Court Law Review, 34, s. 169-226.
• Grzybowski, T. (2013). Wpływ zmian prawa na jego wykładnię. Wolters Kluwer Polska.
• Janiszewska, B. (2018). O jednolitości orzecznictwa jako wartości systemowej. Przegląd Sądowy, 11-12, s. 135-155.
• Kiełb, M. (2011). Pewność prawa vs. nieokreśloność prawa. Forum Prawnicze, 3, s. 57-68.
• Kłoda, M. (2014). Zastosowanie zasad prawa międzyczasowego prywatnego do skutków zmiany wykładni przyjętej w orzecznictwie. Państwo i Prawo, 2, s. 34-49.
• Kordela, M. (2016). Pewność prawa jako wartość konstytucyjna. W M. Smolak (red.), Wykładnia konstytucji. Aktualne problemy i tendencje. Wydawnictwo Wolters Kluwer Polska, s. 149-160.
• Kotowski, A. (2018). Myślenie precedensowe jako formuła precedensu w kulturze prawa stanowionego. W L. Leszczyński, B. Liżewski, A. Szot (red.), Precedens sądowy w polskim porządku prawnym. Wydawnictwo C.H. Beck, s. 227-240.
• Kotowski, A. (2018). Wykładnia orientacyjna. Teorie wykładni prawa i teoria orientacyjnego badania wykładni operatywnej. Wydawnictwo Difin.
• Kozak, A. (2001). Autonomia praktyki prawniczej a tezy interpretacjonizmu. W W. Gromski (red.), Z zagadnień teorii i filozofii prawa. Autonomia prawa. Wydawnictwo Kolonia Limited, s. 134-151.
• Krotoszyński, M. (2016). Wykładnia prawa w okresie transformacji. W M. Hermann, S. Sykuna (red.), Wykładnia prawa. Tradycja i perspektywy. Wydawnictwo C.H. Beck.
• Lemańska, J. (2016). Uzasadnione oczekiwania w perspektywie prawa krajowego i regulacji europejskich. Wolters Kluwer Polska.
• Leszczyński, L. (2004). Zagadnienia teorii stosowania prawa. Doktryna i tezy orzecznictwa. Wydawnictwo Zakamycze.
• Leszczyński, L. (2018). Precedent in the Decision-Making Process. Point of Legal Theory and Judicial Practice. Studia Iuridica Lublinensia 18(1), s. 13-26.
• Mastalski, R. (2008). Stosowanie prawa podatkowego. Wolters Kluwer Polska.
• Matczak, M. (2007). Summa iniuria. O błędzie formalizmu w stosowaniu prawa. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
• Matczak, M. (2019). Imperium tekstu. Prawo jako postulowanie i urzeczywistnianie świata możliwego. Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
• Mikołajewicz, J. (2000). Prawo intertemporalne. Zagadnienia teoretycznoprawne. Wydawnictwo Printer.
• Morawski, L. (1996). Precedens a wykładnia. Państwo i Prawo, 10, s. 3-12.
• Morawski, L. (2010). Zasady wykładni prawa. TNOiK.
• Mularski, K. (2017). Orzecznictwo retroaktywne. Szkic problematyki (w świetle wybranych przykładów). Forum Prawnicze, 5, s. 3-34.
• Nowacki, J. (2003). Pewność prawa a zasada lex retro non agit. W J. Nowacki, Studia z teorii prawa. Wydawnictwo Zakamycze, s. 85-105.
• Nowacki, J. (2003). Luki w prawie. Ideologia. W J. Nowacki, Studia z teorii prawa. Wydawnictwo Zakamycze, s. 345-371.
• Nowikowski, I. (2018). Precedensy w orzecznictwie karnym Sądu Najwyższego. W L. Leszczyński, B. Liżewski, A. Szot (red.), Precedens sadowy w polskim porządku prawnym. Wydawnictwo C.H. Beck, s. 57-69.
• Pietruch-Reizes, D. (2006). Informacja prawna i informatyka prawnicza w Polsce. Geneza-rozwój-perspektywy. W K. Grajewski, K.J. Warylewski (red.), Informacja prawna a prawa obywatela. Konferencja z okazji XXXV-lecia informatyki prawniczej w Polsce i XV-lecia Systemu Informacji Prawnej LEX. Gdańsk, 19-20 czerwca 2006, LEX.
• Pietrzykowski, T. (2004). Wsteczne działanie prawa i jego zakaz. Wydawnictwo Zakamycze.
• Popelier, P. (2008). Five Paradoxes on Legal Certainty and the Lawmaker. Legisprudence, 2(1), s. 47-66.
• Popovic, D. & Kostiv, S.V. (2018). Legal Certainty and Taxation: the Problem of Retroactive Interpretation. Annals of the Faculty of Law in Belgrade – International Edition, 38, s. 38-55.
• Potrzeszcz, J. (2013). Bezpieczeństwo prawne z perspektywy filozofii prawa. Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
• Raitio, J. (2006). What is Meant by Legal Certainty and Uncertainty. Rechtstheorie 2006, 37, s. 393-406.
• Rüthers, B. (1999). Rechtstheorie – Begriff, Geltung und Anwendung des Rechts. Beck.
• Sartori, G. (2014). Teoria demokracji. Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Solum, L.B. (2013). Originalism and Constitutional Construction. Fordham Law Review, 82(2), s. 453-538.
• Sunstein, C.R. (2018). Originalism. Notre Dame Law Review, 93(4), s. 1671-1698.
• Tkacz, S. (2014). O zintegrowanej koncepcji zasad prawa w polskim prawoznawstwie (Od dogmatyki do teorii). Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Tobor, Z., Zeifert, M. (2018). How Polish Courts Use Previous Judicial Decisions? Studia Iuridica Lublinensia, 18(1), s. 191-203.
• Übelacker, M. (1993). Die genetische Auslegung in der jungeren Rechtsprechung des Bundesverfassungsgerichts. Universität Kiel.
• van der Burg, W. (2016). The Emerging Interactionist Paradigm and the Ideals of Democracy and Rule of Law. W B. van Klink, B. van Beers, L. Poort (red.), Symbolic Legislation Theory and Developments in Biolaw, Springer International Publishing Switzerland 2016, s. 37-53.
• Waśkowski, E. (1936). Teorja wykładni prawa cywilnego. Metodologja dogmatyki cywilistycznej w zarysie. Izba Adwokacka w Warszawie.
• Wierczyński, G. (2006). 15 lat Systemu Informacji Prawnej LEX. W K. Grajewski, K.J. Warylewski (red.), Informacja prawna a prawa obywatela. Konferencja z okazji XXXV-lecia informatyki prawniczej w Polsce i XV-lecia Systemu Informacji Prawnej LEX. Gdańsk, 19-20 czerwca 2006, LEX.
• Wojciechowski, M. (2014). Pewność prawa. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Wróbel, W. (2003). Zmiana normatywna i zasady intertemporalne w prawie karnym. Wydawnictwo Zakamycze.
• Wróblewski, J. (1958). Zagadnienia teorii wykładni prawa ludowego. Wydawnictwo Prawnicze.
• Wróblewski, J. (1988). Sądowe stosowanie prawa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Wróblewski, J. (1990). Rozumienie prawa i jego wykładnia. Ossolineum.
• Zieliński, M. (2012). Wykładnia prawa. Zasady, reguły, wskazówki. LexisNexis.
• Ziembiński, Z. (1967). Kilka uwag metodologicznych o koncepcjach źródeł prawa. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2, s. 87-97.
• Zwitter, A. (2012). The Rule of Law in Times of Crisis. Archiv für Rechts- und Sozialphilosophie, 1, s. 95-111.
• Żółtek, S. (2017). Znaczenie normatywne ustawowych znamion czynu zabronionego. Z zagadnień semantycznej strony zakazu karnego. Wolters Kluwer Polska.

Identifiers

DOI

10.36280/AFPiFS.2023.3.51

Biblioteka Nauki

26126964