Św. Jerzy z Wielkopolski. Meandry recepcji miedziorytu Albrechta Dürera

• Authors: Joanna Sikorska

Title variants

EN

Saint George of Greater Poland. Meanders of the Reception of Albrecht Dürer’s Copperplate

Abstracts

EN

Research into the reception of Albrecht Dürer’s art is one more means of investigating the phenomenon of the artist who already in his lifetime enjoyed extraordinary reputation. Interestingly, the analysis of the artistic reflections of his works occasionally uncovers new aspects of the very works. Such are the conclusions that can be reached when the echoes of the 16th century copperplate by Albrecht Dürer showing St George (B. 53) are investigated. Identifying the sign placed on the Saint’s standard as the emblem of the Chivalric Order of the  Knights of St George, Campbell Dodgson revealed the peculiar historical and political context of the print. In the light of this observation, the discussed work did not prove to be an ahistorical presentation of the legendary vanquisher of the dragon, but a reference to the contemporary dimension of the cult of the patron of Christian knighthood. The historic importance of St George as the patron of crusaders and defenders of the faith caused that in the 15th century it was to him that in view of the intensifying conflict with the Ottoman Empire appeals were made. That is exactly what Emperor Frederick III Habsburg did when establishing in 1467 the Order of the Knights of St George. Furthermore, St George became a special patron for his son Maximilian I who made the figure of St George an important instrument of political and artistic propaganda.   The question can be asked whether Albrecht Dürer did not demonstrate in his print the exquisite sense of attractiveness and topicality of the theme, creating the effigy of contemporary St George who could be interpreted as a Germanic miles christianus. Moreover, showing St George as an advanced in years and bearded knight could demonstrate a conscious archaization (justified in view of the print’s theme), as well as persuade, through the ‘realism’ of the effigy, to perceive in it the potential of portrayed stylization. The reception of Dürer’s copperplate shows that this ‘realistic’ potential was treated as a kind of an encouragement to portraying and quasi-portraying formulas. This was taken advantage of by e.g. Lucas Cranach the Elder, perfectly familiar with Dürer’s oeuvre, and willingly referring to his works in a creative manner.  An interesting instance of the reception of Dürer’s St George which is not limited only to the automatic repetition of the composition or putting together its fragments can be found in the tomb of Ambroży Pampowski, General Greater Poland and Prussia Starost, an agile diplomat and administrator under subsequent Jagiellons at the turn of the 16th century, the tomb located in the Collegiate Church in Środa Wielkopolska. It can be read from Pampowski’s last will that the tomb had been put in place still during his lifetime, and he was really meticulous with the form of his commemoration. Until now researchers have focused on the manner of rendering the figure versus its print model; however, no questions have been asked whether there was any closer relation between the commemoration form and Pampowski’s life story. Meanwhile, several facts from his biography allow to assume that modelling his own tomb on the effigy of St George could have been a purposeful measure testifying to the political awareness of the Greater Poland dignitary. It cannot be eliminated, either, that Pampowski was also aware of the prestige of the print model’s author. The experience he gained while studying at the Cracow Academy and while working for the Crown Chancellery and at court may have all broadened Pampowski’s cultural horizons and his interests in artistic culture. As a consequence, his activity in the field went beyond a customary care for the prestige of his family and his own person. As seen against the then reception of Dürer’s print in the Kingdom of Poland, Pampowski’s tomb stands out with the fact that it is a rare example of a work whose print model was consciously picked by the founder.

PL

Badanie recepcji sztuki Albrechta Dürera jest kolejnym sposobem zgłębiania fenomenu twórczości artysty, który już za życia osiągnął wyjątkowy status. Co istotne, analiza artystycznych refleksów jego dzieł ujawnia niekiedy nowe aspekty ich samych. Do takich wniosków można dojść badając XVI-wieczne echa miedziorytu Albrechta Dürera przedstawiającego św. Jerzego (B.53). Campbell Dodgson rozpoznając w znaku umieszczonym na chorągwi tego świętego insygnium Zakonu Rycerzy św. Jerzego ujawnił szczególny kontekst historyczno-polityczny tej ryciny. W świetle jego spostrzeżenia praca ta okazała się nie ahistorycznym przedstawieniem legendarnego pogromcy smoka, ale odwołaniem do ówczesnego, specjalnego wymiaru kultu patrona chrześcijańskiego rycerstwa. Historyczna ranga św. Jerzego jako patrona krzyżowców i obrońców wiary sprawiła, że w XV wieku do jego osoby nawiązywano wobec narastającego konfliktu z imperium otomańskim. Tak uczynił cesarz Fryderyk III Habsburg zakładając w 1467 roku Zakon Rycerzy św. Jerzego. Św. Jerzy stał się również szczególnym patronem jego syna, Maksymiliana I, który uczynił z osoby św. Jerzego ważny instrument propagandy politycznej i artystycznej. Można postawić pytanie, czy Albrecht Dürer nie zademonstrował w swej rycinie znakomitego wyczucia atrakcyjności i aktualności tematu, tworząc wizerunek współczesnego św. Jerzego, który mógł być interpretowany jako germański miles christianus. Również ukazanie św. Jerzego jako niemłodego, brodatego rycerza mogło stanowić przejaw świadomej archaizacji (uzasadnionej w kontekście tematu ryciny), jak i skłaniać – poprzez „realizm” tego wizerunku – do dostrzegania w nim potencjału portretowej stylizacji. Recepcja Dürerowskiego miedziorytu pokazuje, że ten jego „realistyczny” potencjał był traktowany jako swoiste zaproszenie do formuł portretowych i quasi-portretowych, Wykorzystał to np. Lucas Cranach Starszy, doskonale znający oeuvre Norymberczyka i chętnie odnoszący się do jego prac w twórczy sposób. Ciekawym przykładem recepcji Dürerowskiego Św. Jerzego, która nie sprowadza się jedynie do automatycznego powtórzenia kompozycji lub zestawiania jej fragmentów, jest znajdujący się w kościele kolegiackim w Środzie Wielkopolskiej nagrobek Ambrożego Pampowskiego, starosty generalnego wielkopolskiego i pruskiego, sprawnego dyplomaty i administratora za panowania kolejnych Jagiellonów na przełomie XV i XVI wieku. Z testamentu Pampowskiego wiadomo, że nagrobek ten został wystawiony jeszcze za jego życia, a zleceniodawca wykazał się dużą dbałością o formę swej komemoracji. Uwagę badaczy zwracał dotąd sposób przedstawienia postaci i jego graficzny pierwowzór, nie zastanawiano się natomiast, czy między formą komemoracji a życiorysem Pampowskiego zachodzą głębsze związki. Tymczasem kilka faktów z biografii Pampowskiego pozwala wysunąć przypuszczenie, że wzorowanie własnego nagrobka na wizerunku św. Jerzego mogło być zabiegiem celowym, mówiącym o świadomości politycznej wielkopolskiego dostojnika. Nie można wykluczyć, że Pampowski był również świadomy rangi autora graficznego pierwowzoru. Doświadczenia zdobyte podczas studiów na Akademii Krakowskiej i w trakcie pobytu w kancelarii koronnej i na dworze królewskim wywarły znaczący wpływ na horyzonty intelektualne Pampowskiego i jego zainteresowania związane z kulturą artystyczną. W efekcie jego działania na tym polu wykraczały poza zwyczajową dbałość o prestiż rodu i własnej osoby. Na tle ówczesnej recepcji grafiki Dürera w Królestwie Polskim nagrobek Pampowskiego wyróżnia się tym, że jest stosunkowo rzadkim przykładem dzieła, którego graficzny wzór został świadomie wybrany przez fundatora.

Keywords

PL

Albrecht Dürer; miedzioryt; św. Jerzy; nagrobek Ambrożego Pampowskiego; Środa Wielkopolska; Łukasz Cranach Starszy

EN

Albrecht Dürer; Saint George; engraving; tombstone of Ambroży Pampowski; Środa Wielkopolska; Lucas Cranach the Elder

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2019
• Volume: 81
• Issue: 1
• Pages: 5-28

Dates

published

2019

Contributors

author

Joanna Sikorska

• Muzeum Narodowe, Warszawa

• https://orcid.org/0000000195590119

References

• Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, ed. Giulia Bartrum et. al., British Museum, London 2002.
• Albrecht Dürer. Das druckgraphische Werk, t. 1: Kupferstiche, Eisenradierungen und Kaltnadelblätter, bearbeitet von Rainer Schoch, Matthias Mende, Anna Scherbaum, München 2001.
• Bartrum Giulia, Dürer viewed by his Contemporaries, [w:] Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, ed. Giulia Bartrum et. al., London 2002.
• Białostocki Jan, Dürer and his Critics, 1500-1971. Chapters in the History of Ideas Including a Collection of Texts, Baden-Baden 1986.
• Bőckem Beate, The Young Dürer and Italy. Contact with Italy and the Mobility of Art and Artists around 1500, [w:] The Early Dürer, ed. Daniel Hess, Thomas Eser, Nuremberg 2012.
• Bonnet Anne-Marie, Albrecht Dürer. Die Erfindung des Aktes, München 2014.
• Bubenik Andrea, Reframing Albrecht Dürer. The Appropriation of Art, 1528-1700, Farnham 2013.
• Chojecka Ewa, Der Einfluss Albrecht Dürers auf die Kunst des 16. Jahrhunderts in Polen, [w:] Albrecht Dürer. Zeit und Werk. Eine Sammlung von Beiträgen zum 500. Geburtstag von Albrecht Dürer, hrsg. Ernst Ullmann, Günter Grau, Rainer Behrends, Leipzig 1971.
• Crusade and Conversion on the Baltic Frontier 1150–1500, red. Alan V. Murray, Burlington 2001.
• Crusading in the Fifteenth Century: Message and Impact, ed. Norman Housley, New York 2004
• Czarciński Ireneusz, Bractwa w wielkich miastach państwa krzyżackiego w średniowieczu, Toruń 1993.
• Der Meister von Messkirch. Katolische Pracht in der Reformationszeit, kat. wyst., hrsg. Elsbeth Wiemann, Staatsgalerie Stuttgart, 2017.
• Dodgson Campbell, Albrecht Dürer: Engravings and Etchings, London-Boston 1926, nr 46.
• Dolczewski Zygmunt, Geneza i rozwój renesansowego nagrobka z figurą stojącą w Wielkopolsce, [w:] Studia nad renesansem w Wielkopolsce (Poznańskie TPN. Wydział Historii i Nauk Społecznych, Prace Komisji Historii Sztuki, t. 8, z. 3), red. Tadeusz Rudkowski, Poznań 1970.
• Dorsch Klaus J., Der Drachentöter Georg – Korrektur eines Heiligenbildes, Das Münster, 4/1986.
• Dorsch Klaus J., Georgszyklen des Mittelalters. Ikonographische Studie zu mehrszenigen Darstellungen der Vita des hl. Georg in der abendländischen Kunst unter Einbeziehung von Einzelszenen des Martyriums, Europäische Hochschulschriften, Band 28, Frankfurt am Main 1983.
• Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, tom 1: Małopolska, część 1: wiek XV-XVI, red. Alodia Kawecka-Gryczowa, Wrocław 1983.
• Dürer e il Rinascimento tra Germania e Italia, ed. Bernard Aikema, Andrew John Martin, Milano 2018.
• Dürers Mutter. Schōnheit, Alter und Tod im Bild der Renaissance, ed. Michael Roth, kat. wyst., Staatliche Museen zu Berlin – Preussischer Kulturbesitz, Kupferstichkabinett, Berlin 2006.
• Emperor Maximilian I and the Age of Dürer, ed. Eva Michel, Maria Luise Sternath, München 2012.
• Füssel Stephan, Die Funktionalisierung der Türkenfurcht in der Propaganda Kaiser Maximilians I, [w:] Osmanische Expansion und europäischer Humanismus (Pirckheimer Jahrbuch für Renaissance- und Humanismusforschung, t. 20), ed. Franz Fuchs, Wiesbaden 2005.
• Füssel Stephan, Emperor Maximilian and the Media of his Day: The Theuerdank of 1517, a Cultural-Historical Introduction, Cologne 2003.
• Gadomski Jerzy, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540, Warszawa-Kraków 1995.
• Gnann Achim, In Farbe! Clair-obscur-Holzschnitte der Renaissance. Meisterwerke aus der Sammlung Georg Baselitz und der Albertina in Wien, 2013.
• Górski Karol, Starostowie malborscy w latach 1457-1510, Toruń 1960.
• Grebe Anja, Dürer. Die Geschichte seines Ruhms, 2013.
• Grebe Anja, The Other Apelles and the Painter with the Bushy Beard. Dürer as a Subject in German Literature around 1500, [w:] The Early Dürer, ed. Daniel Hess, Thomas Eser, Nuremberg 2012.
• Gregory Sharon, Vasari and the Renaissance Print, Farnham 2012.
• Grzęda Mateusz, Walczak Marek, Reconsidering the Origins of Portraiture: instead of an introduction, Journal of Art Historiography, n. 17, December 2017.
• Hauschke Sven, Die Grabdenkmäler der Nürnberger Vischer-Werkstatt (1453-1544). Denkmäler deutscher Kunst. Bronzegeräte des Mittelalters, Petersberg 2006.
• Heuer Dirk, Das Idealbild des christlichen Lebens nach Erasmus’ Schrift Enchiridion militis Christiani, Edition Theologie 2, Frankfurt an der Oder 1997.
• Housley Norman, Crusading and Ottoman Threat, 1453-1505, Oxford 2012.
• Housley Norman, Crusading Responses to the Turkish Threat in Visual Culture, 1453-1519, [w:] The Crusades and Visual Culture, ed. Elizabeth Lapina, April Jehan Morris, Susanna A. Throop and Laura J. Whatley, Farnham 2015.
• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. V: woj. poznańskie, red. Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska, z. 24: powiat średzki, 1964.
• Koerner Joseph L., Albrecht Dürer: A Sixteenth-century Influenza, [w:] Albrecht Dürer and his Legacy. The Graphic Work of a Renaissance Artist, ed. Giulia Bartrum et. al., London 2002.
• Koerner Joseph Leo, The Moment of Self-Portraiture in German Renaissance Art, Chicago-London 1993.
• Künstler und Kaiser. Albrecht Dürer und Kaiser Maximilian I. Der Triumph des rōmisch-deutschen Kaiserhofes, red. Anne Rőver-Kann, Kunsthalle Bremen 2003-2004.
• Labuda Adam, „Malarstwo tablicowe w Wielkopolsce, na Kujawach i Mazowszu”, [w:] Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 1, red. Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, Warszawa 2004.
• Landau David, ParschalL Peter, The Renaissance Print 1470-1550, New Haven-London 1994.
• Metzger Christof , Daniel Hopfer. Ein Augsburger Meister der Renaissance. Eisenradierungen, Holzschnitte, Zeichnungen, Waffenätzungen, München-Berlin 2009.
• Miodońska Barbara, Przedstawienie państwa polskiego w Statucie Łaskiego z r. 1506, Folia Historiae Artium, t. 5, 1968.
• Miodońska Barbara, Małopolskie malarstwo książkowe 1320-1540, Warszawa 1993.
• Mrozowski Przemysław, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994.
• Olszewski Andrzej M., Pierwowzory graficzne późnogotyckiej sztuki małopolskiej, Wrocław 1975.
• Perkinson Stephen, Rethinking the Origins of Portraiture, Gesta, t. 46, n. 2, 2007.
• Plősch Josef, St-Georgs-Ritterorden und Maximilians I Türkenpläne vo 1493/1494, [w:] Festschrift Karl Eder, Innsbruck 1959.
• Renaissance Venice and the North: Crosscurrents in the Time of Bellini, Dürer and Titian, ed. Bernard Aikema, Beverly Louise Brown, New York 1999.
• Schmitt Lothar, The Young Dürer and 15th-Century Engraving, [w:] The Early Dürer, ed. Daniel Hess, Thomas Eser, Nuremberg 2012.
• Sikorska Joanna, Odbiorcy grafiki w Królestwie Polskim. Próba charakterystyki zjawiska (XV wiek – początek XVI wieku), [w:] Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – regres – innowacja – tradycja. Studia z historii sztuki, red. Rafał Eysymontt, Romuald Kaczmarek, Warszawa 2014.
• Silver Larry, Civic Courtship: Albrecht Dürer, the Saxon Duke, and the Emperor, [w:] The Essential Dürer, ed. Larry Silver and Jeffrey Chipps Smith, Philadelphia 2010.
• Silver Larry, East is east: Images of the Turkish Nemesis in the Habsburg World, [w:] The Turk and Islam in the Western Eye, 1450-1750. Visual Imagery before Orientalism, ed. James G. Harper, Farnham 2011.
• Silver Larry, German patriotism in the age of Dürer, [w:] Albrecht Dürer and his Culture, ed. Dagmar Eichberger, Charles Zika, Cambridge 1998.
• Silver Larry, Marketing Maximilian: The Visual Ideology of a Holy Roman Emperor, Princeton 2008.
• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), t. 5, Warszawa 1993.
• Smith Jeffrey Chipps, Albrecht Dürer and Eastern Europe, Ars, 42, 2009, 1.
• Smith Jeffrey Chipps, Dürer im Dienst des Kaisers und der Fürsten, [w:] Dürer. Kunst – Künstler – Kontext, hrsg. Jochen Sander et al., München 2013.
• Smith Jeffrey Chipps, Dürer on Dürer: Thoughts on Intentionality and Self-Fashioning, [w:] Die Biographie – Mode oder Universalie? Zu Geschichte und Konzept einer Gattung in der Kunstgeschichte (Schrifte zur modernen Kunsthistoriographie, t. 7), hrsg. Beate Böckem, Olaf Peters, Barbara Schellewald, Berlin 2016.
• Strauss Walter L., The Complete Drawings of Albrecht Dürer, vol. 2 (1500-1509), 1974
• Tafiłowski Piotr, Imago Turci. Studium z dziejów komunikacji społecznej w dawnej Polsce (1453-1572), Lublin 2013.
• Terlinden Charles de, Der Orden vom Goldenen Vlies, Wien-München 1970.
• Vogt Christine, Das druckgraphische Bild nach Vorlagen Albrecht Dürers (1471-1528). Zur Phänomen der graphischen Kopie (Reproduktion) zu Lebzeiten Dürers nördlich der Alpen (Aachener Bibliothek, t. 6), München 2008, kat. 71, 233.
• Wang Andreas, Der ‘Miles Christianus’ im 16. und 17. Jahrhundert und seine mittelalterliche Tradition: Ein Beitrag zum Verhältnis von sprachlicher und graphischer Bildlichkeit, Bern-Frankfurt am Main 1975.
• Wawel 1000-2000. Wystawa jubileuszowa, t. 1: Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry, red. Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki, Kraków 2000.
• Wiesflecker Hermann, Maximilian I. Die Fundamente des habsburgischen Weltreiches, Wien-München 1991.
• Wiesflecker Hermann, Maximilian I. und die Heilige Liga von Venedig (1495), [w:] Festschrift W. Sas-Zaloziecky zum 60. Geburtstag, Graz 1956.
• Wiesflecker-Friedhuber Inge, Maximilian I und der St. Georgs-Ritterorden. Zur Frage seiner Ordenszugehörigkeit, [w:] Forchungen zur Landes- und Kirchengeschichte. Festschrift Helmut J. Mezler-Andelberg zum 65. Geburtstag, Graz 1988.
• Wiesiołowski Jacek, Ambroży Pampowski – starosta Jagiellonów. Z dziejów awansu społecznego na przełomie średniowiecza i odrodzenia, Wrocław 1976
• Wiesiołowski Jacek, Ambroży Pampowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXV, Warszawa 1980, s. 105-107.
• Winkelbauer Walter, Kaiser Maximilian und St. Georg, Mitteilungen des Ősterreichischen Staatsarchivs, t. 7, 1954.
• Wójcik Rafał, Zapiski z efemeryd i almanachów XV i XVI wieku. Plan wydawniczy serii Diariusze staropolskie, [w:] Kalendarze staropolskie, red. Iwona M. Dacka-Górzyńska, Joanna Partyka, Warszawa 2013,.
• Woziński Andrzej, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej, Rocznik Historii Sztuki, XXVII, 2002.
• Woziński Andrzej, Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej, Rocznik Historii Sztuki, t. 27, 2002.
• Woziński Andrzej, Monochromatyczne obrazy na retabulum ołtarza głównego w kościele Mariackim w Gdańsku. Geneza i znaczenie, [w:] Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – regres – innowacja – tradycja. Studia z historii sztuki, red Rafał Eysymontt, Romuald Kaczmarek, 2014.
• Zucker Mark J., Raphael and the Beard of Pope Julius II, The Art Bulletin, t. 59, n. 4 (December), 1977.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.100

Biblioteka Nauki

16010482