Malarski wystrój pałacu w Radzyniu Podlaskim i rola Jana Bogumiła Plerscha

• Authors: Aleksandra Bernatowicz

Title variants

EN

Painting Décor of the Radzyń Podlaski Palace and the Role of Jan Bogumił Plersch

Abstracts

EN

The unpreserved interiors of the Potocki Palace in Radzyń Podlaski designed by Jakub Fontana were one of the last original manifestations of Rococo aesthetics in Poland. The decoration was characterized by moderate ornamentation, a clear articulation of white panelling with the use of gilded moulds, frames, and pilaster strips, as well as overdoors in fancy, yet symmetrical frames. Some of the rooms were given wall decoration, according to archival records possibly executed entirely by Jan Bogumił Plersch, the main (however not only) painter employed for the Palace’s décor. He was also most likely the one to execute the overdoors whose affiliation with definite interiors as well as the definition of the significance in the whole decoration structure is undertaken by the Author: seascapes, mountain views, pastoral scenes, and compositions with fruit and flowers shown against park vistas. The latter reveal the closest affinity with still lifes of the French painter Augustin Dubuisson who decorated Sanssouci and the Royal Palace in Wrocław. The seascapes, instead, may have been modelled on Dutch prints, and were a reflection of Hollandism, a vogue imported from France of the time. Therefore, French affiliations are an important feature in the painting decoration of the Radzyń Palace, though in Fontana’s genuine design no direct model for it can be identified. Some of Plersch’s paintings are of a metaphorical undertone, and find their ideological confirmation in the decoration of the Palace’s elevation: the idea of a knight’s residence manifested with the use of panoplies in the Ball Room polychrome and the concept of a palace as a shrine of beauty and art, clear in the overdoors decorating the Library, and showing liberal arts, as well as Civil and Military Architecture. The programme made reference to the pax et bellum topos: heroic accomplishments of the ancestors were balanced by emphasizing peaceful initiatives of Eustachy Potocki, owner of the residence at the time.

PL

Niezachowane wnętrza pałacu Potockich w Radzyniu Podlaskim zaprojektowane przez Jakuba Fontanę, były jedną z ostatnich, oryginalnych manifestacji estetyki  rokoka w Polsce. Cechowała je oszczędna ornamentacja, wyraźna artykulacja białych boazerii za pomocą złoconych listew, ram i lizen, oraz supraporty w fantazyjnych, lecz symetrycznych ramach. Niektóre sale otrzymały dekorację ścienną, wykonaną zapewne w całości – jak wynika ze źródeł archiwalnych – przez Jana Bogumiła Plerscha, głównego (choć nie jedynego) malarza zatrudnionego przy realizacji wystroju pałacowego. Jego dziełem były też najpewniej supraporty, które próbuję przypisać konkretnym wnętrzom i zdefiniować ich sens w strukturze całej dekoracji: widoki morskie, krajobrazy górskie, sceny pasterskie oraz kompozycje z owocami i kwiatami zaaranżowane na tle parkowych perspektyw. Te ostatnie najwięcej łączy z martwymi naturami francuskiego malarza Augustina Dubuissona, zdobiącymi Sanssouci i Pałac Królewski we Wrocławiu. Z kolei widoki morskie były najpewniej wzorowane na grafice holenderskiej i stanowiły refleks holandyzmu – mody płynącej z ówczesnej Francji. Tak więc afiliacje francuskie są istotnym rysem malarskiego wystroju pałacu w Radzyniu, choć trudno mówić w tym autorskim projekcie Fontany o bezpośrednich wzorach. Niektóre malowidła Plerscha mają metaforyczny charakter i znajdują swe wyraźne ideowe potwierdzenie w dekoracji elewacji pałacowych: idea siedziby rycerza zamanifestowana za pomocą panopliów w polichromii Sali Balowej oraz koncept pałacu jako świątyni piękna i sztuki, czytelny w supraportach zdobiących Bibliotekę, przedstawiających sztuki wyzwolone, a także Architekturę Cywilną i Wojskową. Program ten nawiązywał do toposu pax et bellum – heroiczne zasługi przodków zrównoważono podkreśleniem pokojowych inicjatyw ówczesnego właściciela rezydencji – Eustachego Potockiego.

Keywords

PL

rokoko; ścienne dekoracje malarskie; supraporty; Jan Bogumił Plersch; Jakub Fontany; pałac w Radzyniu Podlaskim

EN

Rococo; Painting; Painting Décor; Wall Paintings; Supraporters (Overdoors); Jan Bogumił Plersch; Jakub Fontana; Radzyń Podlaski Palace

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 2
• Pages: 377-424

Dates

published

2021

Contributors

author

Aleksandra Bernatowicz

• Warszawa, Instytut Sztuki PAN

• https://orcid.org/0000000290010071

References

• Bartczakowa, Aldona. Jakub Fontana, architekt warszawski XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1970.
• Chrościcki, Juliusz A. “Meissonnier’s Designs for Polish Magnates.” W Polish and English Responses to French Art and Architecture: Contrasts and Similarities. Papers Delivered at the University of London/University of Warsaw History of Art Conference, January and September 1993, redakcja Francis Ames-Lewis, 85–94. London: Birkbeck College, University of London, Department of History of Art, 1995.
• Eggeling, Tilo. Raum und Ornament. Georg Wenceslaus von Knobelsdorff und das friederizianische Rokoko. Regensburg: Schnell & Steiner, 2003.
• Giersberg, Hans-Joachim. Schloss Sanssouci. Die Sommerresidenz Friedrichs des Grossen. Berlin: Nicolai, 2005.
• Gombin, Krzysztof. Inicjatywy artystyczne Eustachego Potockiego. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2009.
• Gombin, Krzysztof. “Das Schloss Eustachy Potockis in Radzyń Podlaski.” W Architektur und Kunst in der Ära des sächsischen Ministers Heinrich Graf von Brühl (1738–1763), redakcja Tomasz Torbus, Markus Hörsch, 181–195. Ostfildern: Thorbecke, 2014.
• Gutowska-Dudek, Krystyna, i Gutowska Magdalena. “Zbiory pałacu w Radzyniu Podlaskim – relikty minionej świetności.” W Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, redakcja Grażyna Michalska, Dominika Leszczyńska, 137–170. Radzyń Podlaski: Powiat Radzyński, 2011.
• Kowalik, Joanna. “Rezydencja Potockich w Radzyniu – zbiory biblioteczne i archiwalia w świetle zachowanych dokumentów.” W Muzea-rezydencje w Polsce. Materiały sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 14–16 października 2004, 517–524. Kozłówka: Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 2004.
• Lorentz, Stanisław. “Projets pour la Pologne de J.A. Meissonnier.” Biuletyn Historii Sztuki 20, nr 2 (1958): 186–198.
• Popow, Samanta. “Meissonnierowski salon Franciszka Bielińskiego – historia rokokowej dekoracji dworu magnackiego.” W Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, redakcja Teresa Kostkiewiczowa, Agata Roćko, 295–320. Warszawa: DiG, 2005.
• Pullins, David. “Quelques misérables places à remplir. Locating Shaped Painting in Eighteenth-Century France.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 80, nr 4 (2017): 544–571.
• Sito, Jakub. “Złoty Salon Juste-Aurèle Meissoniera w Puławach w świetle nieznanych materiałów archiwalnych.” W Polska i Europa w dobie nowożytnej. L’Europe moderne: nouveau monde, nouvelle civilisation?/ Modern Europe – New World, New Civilisation? Prace naukowe dedykowane Juliuszowi A. Chrościckiemu, redakcja Tadeusz Bernatowicz et al., 571–578. Warszawa: Arx Regia. Ośrodek Wydawniczy Zamku Królewskiego, 2009.
• Sito, Jakub. “Fenomen rzeźb Johanna Chrisostoma Redlera.” W Radzyń Podlaski. Miasto i rezydencja, redakcja Grażyna Michalska, Dominika Leszczyńska, 101–119. Radzyń Podlaski: Powiat Radzyński, 2011.
• Wojtyła, Arkadiusz. “La noble simplicité – wrocławska rezydencja Fryderyka II Hohenzollerna a zjawisko klasycyzacji rokoka.” Biuletyn Historii Sztuki 82, nr 2 (2020): 239–272.
• Wyszomirska, Monika. “Architekt Jakub Fontana w służbie marszałka Franciszka Bielińskiego.” Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 3 (2019): 499–528.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1000

Biblioteka Nauki

23944995