Wczesnonowożytna rezydencja jako „konstelacja” obiektów na przykładzie Szczecina w przededniu wojny trzydziestoletniej

• Authors: Rafał Makała

Title variants

EN

Early-modern Residence as a ‘Constellation’ of Facilities on the Example of Szczecin on the Brink of the Thirty Years’ War

Abstracts

EN

A residence from the modern era was until the mid-20th century perceived, first of all, from the angle of extensive multi-function palace-and-garden ensembles from the late 17th and the 18th century. However, the research conducted in the last quarter of the 20th and in the first decades of the 21st century verified this vision, since until the mid-17th century in Europe another residence type stemming from the mediaeval tradition functioned. The growing complexity of the court ceremonial beginning in the late Middle Ages and the extension of courts made rulers and their architects face the question of creating an architectural and spatial (not only urban) setting for new court activities; they also had to tackle the significantly more down-to-earth issue of securing infrastructure facilitating the day-to-day functioning of the ruler and his courtiers, stables, store rooms, or arsenals. The solution was sought not only through the extension of the already existing structures, and creating in them zones meant to serve definite tasks, both utilitarian and ceremonial. The process actually started already in the Middle Ages, together with the development of hunting lodges connected with the ruler’s main residence. Around 1600, this type of the residential complex reached the apogee of its development, and complexity at the same time. Later alterations and function changes caused that today the reasons for which particular elements of such complexes were given specific forms and the reasons for their location are being discovered painstakingly. At the turn of the 17th century, a ruler’s residence was composed of many buildings, garden ensembles, and hunting domains (it also included areas serving other functions) which all together created a complex. Its operations were defined by the ceremonial and residential and formal needs of other than the ruler and his closest family dynasty members, as well as by equally important utilitarian issues: location of offices, courtiers’ dwellings, storages, arms storages, etc. The changes which occurred in residential structures from the second half of the 17th century including, first of all, the concentration of functions within a large comprehensively planned palace and park ensemble caused that today it is difficult to reconstruct how the heterogenic residence from the earlier period had operated. The account written down by Philip Hainhofer of Augsburg in 1617 being a report of his six-weeks’ stay at the court of Philip II, Duke of Pomerania, (on the occasion of delivering the largest cabinet ever created to the client) is one of the most important sources allowing to become acquainted with the operation mode of such residences. It is a very special text in view of the status and reality perception of both protagonists: the author and the Duke, also because of their mutual relations. A correspondent of many rulers, providing them with precious (not only political) information, Hainhofer, a middleman between clients and artists, and frequently instigator of the works created, was at the same time a great art connoisseur, consciously and reflexively watching the objects presented to him. For the Duke of Pomerania interested in science and art he was a conversation partner, but also the target of the propaganda actions of the court; a wide range of Hainhofer’s correspondents (in Germany, Italy, and in France) permitted to hope that he was going to spread wide the image of Pomerania as a wealthy country ruled in an enlightened manner. At the same time, Philip II was for Hainhofer the most important client whose favour it was necessary to keep by all means. In effect, a special extended stay programme was prepared for Hainhofer, covering e.g. visits to many parts of the residential complex, taking part in hunting, or meeting with scientists and highly-ranked courtiers. Hainhofer returned the favour to Philip II by means of a panegyric account which, however, was never printed, most likely only because the Duke died unexpectedly the following year. The text, luckily preserved until today and published for the first time already in 1834, is thus an idealizing picture of the court life and the residence, and actually more strictly, of the set of facilities and landscape designs creating a sort of a ‘constellation’ to which the form and the functioning manner of respective elements is assigned by the court ceremonial, but also with the location versus communication routes, hunting domains, and other elements of the complex in mind. Apart from the obvious elements: a castle or an urban palace constituting the main ruler’s residence, a hunting lodge or castle, a suburban villa, namely so-called Lusthaus (pleasure palace, maison de plaisance), such a residential complex included gardens, home farms, as well as vantage points which were excursion destinations, as well as carefully arranged lieux de memoire displaying the oldness and grandeur of the dynasty and its European bonds.  

PL

Artykuł stanowi próbę ukazania heterogenicznego typu zespołu rezydencjonalnego, dominującego w Europie do połowy XVII w. na przykładzie rezydencji księcia pomorskiego Filipa II. Relacja Filipa Hainhofera z 1617 r. (spisana przy okazji dostarczania księciu zamówionego specjalnie kabinetu) jest podstawą do ustalenia sposób funkcjonowania poszczególnych części zespołu i wyznaczanych ceremoniałem i życiem dworu relacji między nimi.

Keywords

PL

rezydencje nowożytne; nowożytna architektura rezydencjonalna; Szczecin –zamek; Filip II, książę szczeciński (1573-1618); Philip Hainhofer (1578-1647)

EN

early-modern residences; early-modern residential architecture; Szczecin – castle; Philip II, Duke of Pomerania (1573-1618); Philip Hainhofer (1578-1647)

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 3
• Pages: 475-503

Dates

published

2021

Contributors

author

Rafał Makała

• Gdańsk, Instytut Historii Sztuki UG

• https://orcid.org/0000000180834766

References

• Bethe, Hellmuth. Die Kunst am Hofe der pommerschen Herzöge. Berlin: Deutscher Kunstverlag, 1937.
• Böckler, Heidelore. “Das Handelshaus Loitz. Urteil der Zeitgenossen – Stand der Forschung – Ergänzungen.” Hansische Studien 9 (1998): 203–218.
• Cnotliwy, Eugeniusz. Archeologia zamku książąt pomorskich w Szczecinie. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2014.
• Dworaczyk, Marek. “Historia i wyniki badań archeologicznych na Wzgórzu Zamkowym w Szczecinie.” W Karty z dziejów zamku książęcego w Szczecinie, t. 1, redakcja Barbara Igielska et al., 9–42. Szczecin: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, 2020.
• Essegern, Ute, “Keine Totenruhe für Sophia von Sachsen in Stettin. Pommern, Sachsen und Schweden im Streit um das Erbe.” Pommern. Zeitschrift für Kultur und Geschichte 44, nr 2 (2006): 18–25.
• Ferdinand II. 450 Jahre Tiroler Landesfürst, redakcja Sabine Haag, Veronika Sandbichler. Innsbruck: Haymon Verlag, 2017.
• Filipa Hainhofera dziennik podróży zawierający obrazki z Frankonii, Saksonii, Marchii Brandenburskiej i Pomorza w roku 1617, edycja Radosław Skrycki, tłumaczenie Krzysztof Gołda. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 2020.
• Frankowska-Makała, Monika. “Książę pomorski Filip II – uczony, kolekcjoner, mecenas.” W Metafora świata. Filip II jako władca i kolekcjoner, redakcja Renata Zdero, Jolanta Rybkiewicz, 12–51. Szczecin: Zamek Książąt Pomorskich, 2015.
• Fritz, Eberhard. “Monument der Herrschaftssicherung: Dynastische Propaganda am Stuttgarter Lusthaus.” W „Eine der edelsten Schöpfungen deutscher Renaissance”: Das Neue Lusthaus zu Stuttgart, redakcja Nikolai Ziegler, 22–31. Stuttgart: W. Kohlhammer GmbH, 2016.
• Gwiazdowska, Ewa. Widoki Szczecina. Źródła ikonograficzne do dziejów miasta od XVI w. do 1945 r. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2001.
• Kościelna, Joanna. “Z dziejów rezydencji myśliwskiej księcia Jana Fryderyka w Podlesiu (Friedrichswalde).” Stargardia. Rocznik Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie poświęcony przeszłości i kulturze Pomorza oraz innych ziem nadbałtyckich 9 (2014): 127–153.
• Krasnodębska, Kinga. “Nowożytna rzeźba kamienna na dworach książąt pomorskich w okresie złotego wieku.” W Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII w., redakcja Rafał Makała, 61–79. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie. 2013.
• Kroman, Krystyna. “Dzieje architektury zamku od schyłku średniowiecza po czasy współczesne.” W Zamek książęcy w Szczecinie, redakcja Eugeniusz Cnotliwy, 81–112. Szczecin: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, 1992.
• Lissok, Michael. “Die Rettung der St. Johanniskirche und der Abbruch der ehemaligen Kirche des Zisterzienserinnen-Klosters in Stettin. Zwei eklatante Beispiele für die Möglichkeiten und Grenzen staatlicher Denkmalpflege um 1900.” W Kultura i sztuka Szczecina w latach 1800–1945. Materiały Seminarium Oddziału Szczecińskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 16–17 październik 1998, redakcja Maria Glińska et al., 119–128. Szczecin: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 1999.
• Makała, Rafał. “Das Stettiner Schloss unter Johann Friedrich (1542–1600).” W Unbekannte Wege. Die Residenzen der Pommernherzöge und der verwandten Dynastien als Kunstzentren und Stationen künstlerischen Migration zwischen Reformation und Dreißigjährigen Krieg, redakcja Rafał Makała, 29–52. Schwerin: Thomas Helms Verlag, 2018.
• Mossakowski, Stanisław. Pałac królewski na Wawelu jako dzieło renesansowe. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2015.
• Mundt, Barbara. Der Pommersche Kunstschrank des Augsburger Unternehmers Philipp Hainhofer für den gelehrten Herzog Philipp II von Pommern. München: Hirmer, 2009.
• Müller, Mathias. Das Schloss als Bild des Fürsten: herrschaftliche Metaphorik in der Residenzarchitektur des Alten Reichs (1470–1618). Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2004.
• Porada, Haik Thomas. Das pommersche Bergwerk. Die Bodden, Hafen und Stradseen Pommerns in der fürstlichen Herrschaftspraxis vom 15. bis zum frühen 17. Jahrhundert. Schwerin: Thomas Helms Verlag, 2015.
• Putkowska, Joanna. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2016.
• Radacki, Zbigniew. “Dalszy ciąg dyskusji o autorstwie rozbudowy zamku książęcego w Szczecinie w XVI w.” Materiały Zachodniopomorskie. Nowa Seria 2 (2004): 5–46.
• Rymar, Edward. Rodowód książąt pomorskich. Szczecin: Książnica Pomorska 2005.
• Torbus, Tomasz. Das Königsschloss in Krakau und die Residenzarchitektur unter den Jagiellonen in Polen und Litauen (1499–1548) Baugeschichte, Funktion, Rezeption. Ostfliedern, Jan Thorbecke Verlag, 2014.
• Wenzel, Michael. Philipp Hainhofer: Handeln mit Kunst und Politik. Berlin: Deutscher Kunstverlag, 2020.
• Wisłocki, Marcin. Sztuka protestancka na Pomorzu 1535–1684. Szczecin: Muzeum Narodowe w Szczecinie, 2005.
• Władza i architektura. Rezydencje monarchów i siedziby władz państwowych w Europie XV–XXI w. Materiały I Międzynarodowej Konferencji Naukowej PRE w Zamku Królewskim w Warszawie, 9–11 kwietnia 2014, redakcja Anna Czarnecka, Przemysław Deles, Angela Sołtys. Warszawa: Arx Regia, 2016.
• Wunderwelt. Der pommersche Kunstschrank, redakcja Christoph Mendörffer, Christoph Trepesch. Berlin-München: Deutscher Kunstverlag, 2014.
• Żuchowski, Tadeusz J. “Zamek myśliwski – formowanie się nowego typu rezydencji monarszej. Geneza – specyfika – odmienności.” W Władza i architektura. Rezydencje monarchów i siedziby władz państwowych w Europie XV–XXI w. Materiały I Międzynarodowej Konferencji Naukowej PRE w Zamku Królewskim w Warszawie, 9–11 kwietnia 2014, redakcja Anna Czarnecka, Przemysław Deles, Angela Sołtys, 313–335. Warszawa: Arx Regia, 2016.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1055

Biblioteka Nauki

24560194