Ostatnia pierwszą, czyli o ambonie łodziowej z kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie

• Authors: Anna Sylwia Czyż

Title variants

EN

The Last Being First, namely on the Ship Pulpit in the Church of SS Peter and Paul in Antakalnis in Vilnius

Abstracts

EN

The ship pulpit from the Church of SS Peter and Paul in Antakalnis in Vilnius is regarded in the literature on the subject as a woodcarving project executed in 1803 by Giovanni Boretti and Niccolo Piano, who were supposed to have been brought specially from Milan to renovate the church and furnish it. Meanwhile, they were both simple masons who arrived in Vilnius in the late 18th century, and Piano died in 1802. Formally, the pulpit features show that it was executed in the 1720s after the design of Pietro Perti, co-author of the excellent stucco décor of the Antakalnis church. The actual executors were local woodcarvers already after the death of the stuccoist in 1714. The initiator of the works was the Antakalnis Provost Piotr Procewicz, doctor of philosophy and an appreciated preacher, who in 1737 took over the congregation of the Corpus Christi. The fact that the pulpit is earlier is confirmed by the inventory of the Antakalnis Church of SS Peter and Paul from 1766. The shape of the pulpit of the navis Ecclesiae type stemming from ecclesiological content fits in with the ideological programme of the church dedicated to Saints Peter and Paul. It is also particularly connected with the Order of Canons Regular of the Lateran who, as was assumed, came from the community of Apostles called by Christ. The second ship pulpit in the Polish-Lithuanian Commonwealth, actually quite faithfully replicating the Vilnius one, was created for the Church of Canons Regular of Corpus Christi in Kazimierz (1740-1745). This one, too, was raised as commissioned by Piotr Procewicz. The pulpit from Vilnius was created at the time when the navis Ecclesiae type pulpits were built throughout Europe.

PL

Łodziowa ambona z kościoła pw. św. św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie uchodzi w literaturze przedmiotu za realizację snycerską wykonaną w 1803 r. przez Giovanniego Borettiego i Niccola Piano, którzy mieli być specjalnie sprowadzeni z Mediolanu do remontu świątyni i jej dekoracji. Tymczasem obaj byli zwykłymi muratorami przybyłymi do Wilna jeszcze u schyłku XVIII w., Piano zmarł w 1802 r. Formalne cechy ambony wskazują natomiast, że została ona wykonana w latach 20. XVIII w. najpewniej według projektu Pietra Pertiego, współtwórcy znakomitego wystroju sztukatorskiego kościoła na Antokolu. Stało się to już po jego śmierci w 1714 r., a inicjatorem prac był prepozyt antokolski Piotr Procewicz, doktor filozofii i uznany kaznodzieja, który w 1737 r. objął prepozyturę kongregacji Bożego Ciała. Do świątyni kanoników regularnych laterańskich na Kazimierzu w latach 1740–1745 sprawił ambonę łodziową, wzorując ją na tej wystawionej w Wilnie. 

Keywords

PL

ambony łodziowe; kościół pw. św. św. Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie; kościół pw. Bożego Ciała na Kazimierzu w Krakowie; kanonicy regularni laterańscy

EN

Ship pulpits; Church of SS Peter and Paul in Antakalnis in Vilnius; Church of Corpus Christi in Kazimierz in Cracow; Canons Regular of the Lateran

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 3
• Pages: 617-644

Dates

published

2021

Contributors

author

Anna Sylwia Czyż

• Warszawa, Instytut Historii Sztuki UKSW

• https://orcid.org/0000000179231204

References

• Czyż, Anna Sylwia. „Niezrealizowane wileńskie zamówienie warszawskiej firmy «J. Szpetkowski i spółka». Dokument z archiwum antokolskiego.” Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 101 (2014): 121-128.
• Czyż, Anna Sylwia. „Z biblioteki proboszcza antokolskiego ks. Benedykta Szamotulskiego.” Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 96 (2011): 23-37.
• Czyż, Anna Sylwia. Fundacje artystyczne rodziny Paców: Stefana, Krzysztofa Zygmunta i Mikołaja Stefana Paców. „Lilium bonae spei ab antiquitate consecratum.” Warszawa: Wydawnictwo UKSW, 2016.
• Czyż, Anna Sylwia. Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokolu w Wilnie. Wrocław: Ossolineum, 2008.
• Drėma, Vladas. Vilniaus amatininkai XVI-XIX a. Vilnius: Versus Aureus, 2015.
• Jakubowski, Tomasz. Wilno w grafice. Katalog rycin z Zakładu Zbiorów Ikonograficznych Biblioteki Narodowej. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2012.
• Jamski, Piotr, „Dekoracja rzeźbiarska kościoła Trynitarzy na Antokolu w Wilnie.” W Sztuka Kresów Wschodnich, redakcja Jan K. Ostrowski, t. 3, 243-274. Kraków: Instytut Historii Sztuki UJ, 1998.
• Jamski, Piotr. „Pałace niedoszłego króla. Artystyczne przygotowania Kazimierza Jana Sapiehy do sejmu grodzieńskiego w roku 1693.” W Studia nad sztuką renesansu i baroku, redakcja Jerzy Lileyko, Irena Rolska-Boruch, t. 6, 53-92. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2005.
• Jurkowlaniec, Grażyna. Sprawczość rycin. Rzymska twórczość graficzna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie. Kraków: Universitas, 2017.
• Karpowicz, Mariusz. „Kościół świętych Piotra i Pawła na Antokolu. Kilka uzupełnień.” Biuletyn Historii Sztuki 76, nr 3 (2014): 475-496.
• Karpowicz, Mariusz. Piękne nieznajome. Warszawskie zabytki XVII i XVIII wieku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986.
• Kawa, Katarzyna. „Ambony łodziowe w Polsce. Studium ikonograficzno-ikonologiczne.” Roczniki Humanistyczne 60, z. 4 (2012): 4, 287-324.
• Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego, redakcja Maria Kałamajska-Saed, t. 3. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2013.
• Kowalski, Tomasz. „Ambona łodziowa w Sierpcu – geneza zjawiska artystycznego i jego sierpeckie echa.” Notatki Płockie. Kwartalnik Towarzystwa Naukowego Płockiego 60, nr 1 (2015): 16-21.
• Krasny, Piotr. Visibilia signa ad pietatem excitantes. Teoria sztuki sakralnej w pismach Roberta Bellarmina, Cezarego Baroniusza, Rudolfa Hospiniana, Fryderyka Boromeusza i innych pisarzy kościelnych epoki nowożytnej. Kraków: Universitas, 2010.
• Kształcenie artystyczne w Wilnie i jego tradycje, redakcja Jerzy Malinowski, Michał Woźniak, Rūta Janonienė. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1996.
• Kułagin, Anatolij N. „Ambony rokokowe w kościołach Białorusi”, Biuletyn Historii Sztuki 50, nr 1-2 (1988): 121-126.
• Leibfried, Stephan i Winter, Wolfgang. Ships of Church and State in the Sixteenth-Century Reformation and Counterreformation: Setting Sail for the Modern State. Fiesole: Badia Fiesolana, 2004.
• Łatak, Kazimierz i Stanisław Nalbach. Ze studiów nad kulturą umysłową kanoników regularnych laterańskich krakowskiej prepozytury Bożego Ciała w XV i XVI wieku. Kraków: Zakon Kanoników Regularnych Laterańskich, 2009.
• Łatak, Kazimierz. Kongregacja krakowska kanoników regularnych laterańskich na przestrzeni dziejów. Ełk: Kuria Biskupia Diecezji Ełckiej, 2002.
• Mączewska, Katarzyna. „Kościół parafialny p.w. św. Andrzeja Apostoła.” W Kościoły i klasztory rzymskokatolickie dawnego województwa nowogródzkiego województwa nowogródzkiego, redakcja Maria Kałamajska-Saed, t. 3, 37-44. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2013.
• Moisan-Jablonski, Christine. Pułtusk. Warszawa: Sarmatia Artistica, 2004.
• Ostrowska, Danuta. „Ambony łodziowe na Śląsku.” W Rokoko. Studia nad sztuką pierwszej połowy XVIII wieku, 247-250. Warszawa: PWN, 1970.
• Pasierb, Janusz St. „Problematyka sztuki w postanowieniach soborów.” Znak 16, nr 12 (1964): 1460-1482.
• Pułtusk i okolice, redakcja Małgorzata Omilanowska, Jakub Sito. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1999.
• Rożek, Michał. Przewodnik po zabytkach i kulturze Krakowa. Warszawa: PWN, 2000.
• Samalavičius, Stasys. Baroko šedevras. Vilnius: Mintis, 1976.
• Samek, Jan. „Ambony naves et naviculae w Polsce.” W Rokoko. Studia nad sztuką pierwszej połowy XVIII wieku, 219-246. Warszawa: PWN, 1970.
• Samek, Jan. „Res- imagines. Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800).” Rocznik Historii Sztuki 8 (1970): 177-248.
• Sito, Jakub. Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna – organizacja produkcji. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2013.
• Vitkauskienė, Birutė Rūta. Złotnictwo wileńskie. Ludzie i dzieła XV-XVIII wieku. Warszawa: Neriton, 2006.
• Zarys dziejów Kłobucka, parafii św. Marcina i okolic. Kłobuck: Parafia św. Marcina, 2017.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1059

Biblioteka Nauki

24566355