Problem autorstwa i projektów kościoła jezuitów (obecnie kolegiaty farnej) w Poznaniu

• Authors: Andrzej Kusztelski

Title variants

EN

Authorship and Designs of the Jesuit Church (Currently Parish Collegiate Church) in Poznan

Abstracts

EN

The complex history of the raising of the old Jesuit Church in Poznan is discussed. Despite the research into that important piece of architecture continued since the 1920s and 30s, the identification of respective stages of the raising of the Church and the authorship of the genuine design have remained debatable. The paper’s goal is a critical analysis of the first design of the Jesuit Church in Poznan and its authorship, as well as of the later designs of the Church and their authors. The Church’s first design may have been a ‘model’ one, worked out in Rome, whose modifications and adaptation to the local conditions were conducted by the famous Cracow mason Tomasso Poncino; the latter, most likely owing to the mistakes made when the foundations were laid, was banned from continuing the works, and replaced by the Order’s mason Wojciech Przybyłkowicz who ran the raising of the Church. An essential turn in the history of the Jesuit fabrica ecclesiae occurred when Bartłomiej Nataniel Wąsowski became Vice-chancellor of the Poznan College; apt at maths, a theoretician of architecture, he had his avant-garde designs based on the studies of Rome’s architecture implemented by the mason Wojciech Abramowicz. Having become the prefect of the fabrica ecclesiae, after Wąsowski’s death (d. 1687), he independently managed the construction works. Its final shape was given to the Jesuit Church by Jan Catenazzi. The testimony to the changes occurring in the course of the almost 80-years’ construction process is found in designs preserved in the National Library in Paris and in the Archives of the Society of Jesus in Rome.

PL

Tekst dotyczy skomplikowanych dziejów budowy dawnego kościoła jezuitów w Poznaniu. Chociaż badania nad tym ważnym dziełem architektury trwają od dwudziestolecia międzywojennego, to rozpoznanie poszczególnych faz budowy tej świątyni i autorstwo pierwotnego projektu jak i jego licznych modyfikacji jest nadal dyskusyjne. Przedmiotem niniejszego tekstu jest próba krytycznego spojrzenia na kwestie pierwszego projektu kościoła jezuitów w Poznaniu oraz jego autorstwa i późniejszych projektów tej świątyni i ich twórców. Pierwszy projekt świątyni był zapewne projektem „wzorcowym” opracowanym w Rzymie, którego modyfikację do lokalnych warunków przeprowadził znany krakowski budowniczy Tomasso Poncino, który zapewne w związku z popełnionymi błędami przy zakładaniu fundamentów został odsunięty od budowy, a jego miejsce zajął zakonny budowniczy Wojciech Przybyłkowicz, który prowadził budowę świątyni. Zasadniczy zwrot w dziejach jezuickiej fabryki nastąpił w momencie objęcia stanowiska rektora poznańskiego kolegium przez Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego, biegłego w matematyce teoretyka architektury, którego awangardowe projekty poparte studiami nad architekturą Rzymu realizował zakonny budowniczy Wojciech Abramowicz. Został on prefektem fabryki, a po śmierci Wąsowskiego (zm. 1687) kierował samodzielnie pracami budowlanymi. Ostateczny kształt jezuickiej świątyni nadał Jan Catenazzi. Śladem zmian na przestrzeni blisko osiemdziesięciu lat trwania budowy są zachowane w zbiorach Biblioteki Narodowej w Paryżu i Archiwum Towarzystwa Jezusowego w Rzymie projekty.

Keywords

PL

kościół jezuitów w Poznaniu; architektura jezuitów w Polsce; Tomasso Poncino; Jan Catenazzi; Wojciech Przybyłkowicz; Wojciech Abramowicz; Bartłomiej Nataniel Wąsowski

EN

Jesuit Church in Poznan; Jesuit architecture in Poland; Tomasso Poncino; Jan Catenazzi; Wojciech Przybyłkowicz; Wojciech Abramowicz; Bartłomiej Nataniel Wąsowski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 4
• Pages: 859-881

Dates

published

2021

Contributors

author

Andrzej Kusztelski

• Warszawa, Instytut Sztuki PAN

• https://orcid.org/0000000235060404

References

• Baranowski, Jerzy. Bartłomiej Nataniel Wąsowski jako teoretyk i architekt XVII wieku. Wrocław: Ossolineum 1975.
• Betlej, Andrzej. “Jesuits Architecture in Polish-Lithuanian Commonwealth in 1564–1772.” W La Arquitectura Jesuítica, redakcja María Isabel Álvaro, 277–303. Saragossa: Instituto Fernando El Católico, 2011.
• Betlej, Andrzej. “Niech przyjdzie tu Witruwiusz wraz ze swoim następcami. Kilka uwag na temat kościoła Jezuitów w Ostrogu.” Roczniki Humanistyczne KUL. Historia Sztuki 54 (2006): 189–224.
• Karpowicz, Mariusz. Tomasz Poncino (ok. 1590–1659). Architekt pałacu kieleckiego. Kielce: Muzeum Narodowe w Kielcach, 2002.
• Kurzej, Michał. Siedemnastowieczne sztukaterie w Małopolsce. Kraków: Studio Wydawnicze DodoEditor, 2018.
• Kusztelski, Andrzej. “Zespół kolegium jezuickiego w Poznaniu. Układ przestrzenny i architektura.” W Wokół jezuickiej fundacji uniwersytetu z 1611 roku, redakcja Dorota Żołądź-Strzelczyk, Rafał Witkowski, 125–139. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2011.
• Kusztelski, Andrzej. “Pierwsze kolegium jezuickie w Poznaniu.” Kronika Miasta Poznania 65, nr 4 (1997): 228–255.
• Linette, Eugeniusz. Jan Catenazzi i jego dzieło w Wielkopolsce. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 1973.
• Małkiewicz, Adam. “Bartlomeo Nataniele Wąsowski e l’architettura Italiano. Un viaggio Italiano di Wąsowski nel 1655 e la sua attività trattatista e architetto.” W Atti del convegno italo-polacco ‘Viaggio in Italia e viaggio in Polonia’ organizzato dall’istituto di storia dell’Università Jagellonica di Cracovia dal 19 al 20 Ottobre 1992 in occasione del cinquecentesimo anniversario della scoperta dell’america, redakcja Danuta Quirini-Popławska, 129–143. Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1994.
• Małkiewicz, Adam. “Udział Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego w budowie kościoła kolegium jezuitów (obecnie farnego) w Poznaniu.” Folia Historiae Artium 26 (1990): 87–114.
• Paszenda, Jerzy. “Bartłomieja Wąsowskiego własnoręczne projekty dla Poznania, Jarosławia i Lwowa.” Biuletyn Historii Sztuki 49, nr 3-4 (1987): 251–258.
• Paszenda, Jerzy. Budowle jezuickie w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 2000.
• Pietrzyk, Zdzisław. “Relacja z podróży jezuity Bartłomieja Nataniela Wąsowskiego.” W Staropolskie podróżowanie, redakcja Bogdan Rok, Franciszek Wolański, 263–270. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2016.
• Prokop, Krzysztof R. Fabrica ecclesiae. Budowa i utrzymanie katolickich miejsc kultu w diecezji krakowskiej w czasach nowożytnych. Warszawa-Kraków: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2011.
• Ptak, Anna. “Stan badań nad życiem i twórczością Karla Dankwarta (Carolusa Tanquarda),” W Willmann i inni. Malarstwo, rysunek i grafika na Śląsku i w krajach ościennych w XVII i XVIII wieku, redakcja Andrzej Kozieł, Beata Lejman, 176–181. Wrocław: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, Oddział Wrocławski Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 2002.
• Ptak-Gusin, Anna. “Między Śląskiem a Małopolską. Podróże artystyczne Karola Dankwarta”, w: Między Wrocławiem a Lwowem. Sztuka na Śląsku, w Małopolsce i na Rusi Koronnej w czasach nowożytnych, redakcja Andrzej Betlej, Katarzyna Brzezina-Scheuerer, Piotr Oszczanowski, 193–199. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011.
• Stankiewicz, Aleksander. “Zagraniczni muratorzy i architekci w Poznaniu w pierwszej połowie XVII wieku.” W Wędrowanie sztuki, redakcja Artur Badach, Katarzyna Chrudzimska-Uhera, 7–18. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
• Stankiewicz, Aleksander. “Uwagi na temat twórczości architektonicznej Jana Catenazziego.” Quart 12, nr 4 (2017): 3–27.
• Stankiewicz, Aleksander. “Architektura pałacu biskupów krakowskich w Kielcach w wieku XVII.” Rocznik Muzeum Narodowego w Kielcach 31 (2016): 65–98.
• Wardzyński, Michał. “Barokowa odbudowa kościoła konwentualnego paulinów na Jasnej Górze (1690–1696) na tle działalności północnolombardzkich warsztatów budowlano-stiukatorskich w Europie Środkowej.” Studia Claromontana 26 (2008): 415–456.
• Wujewski, Tomasz. “Tomasza Poncino związki z Wielkopolską.” Kronika Miasta Poznania – Raptularz Poznański 2003: 16–30.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1083

Biblioteka Nauki

24815002