Warszawskie dzieło architektury à la française. Dzieje budowy i geneza fasady kościoła karmelitów bosych

• Authors: Paweł Migasiewicz , Jakub Sito

Title variants

EN

A Piece of Architecture à la Française in Warsaw. History of the Construction and Origins of the Façade of the Church of the Discalced Carmelites

Abstracts

EN

The sumptuous exquisite stone façade of the Church of the Discalced Carmelites in Warsaw was raised in 1761/1762–1779 after the design of Ephraim Schröger (1727-1783). Its architecture with columns and pilasters: rational, moderate, albeit rich in detail, is close to the traditional column façades created in France for churches and secular structures from the first half of the 16th century until the first half of the 18th century. The majority of authors discussing it, as if leaving aside its rooting in this tradition, regarded it to be a leading example of the Warsaw variant of Neo-Classicism gaining its shape in the 1760s as a new stylistic proposal. On the other hand, it was admitted that when designing the Carmelite Church façade, Schröger had applied the model from one or several contemporary French prints (mainly by Blondel). Neither of the stands is correct. Neo-Classicism present in the Warsaw façade was a new style only within the Polish architecture, not the French one where it had been present from Serlio’s times. On the other hand, it would be an excessive simplification to reduce the impact of the French tradition in Schröger to the inspiration drawn only from prints. The paper’s Authors demonstrate that the discussed illustrious Warsaw architect was perfectly familiar with that tradition, possibly much better than any other Polish architect of his generation, and almost as well as French architects were. It may be supposed that he visited France already in the 1750s, where he was educated many years before his famous trip to Western Europe financed by King Stanislaus Augustus in 1766.

PL

Nadzwyczaj okazała, wybitnej klasy, kamienna fasada kościoła karmelitów bosych w Warszawie została wzniesiona w latach 1761/1762 – 1779 według projektu Ephraima Schrögera (1727-1783). Jej kolumnowo-pilastrowa architektura – racjonalna, wstrzemięźliwa, choć zarazem bogata w detal – bliska jest tradycji kolumnowych fasad kościelnych i świeckich powstających we Francji od 1. połowy XVI w. po pierwszą połowę wieku XVIII. Większość autorów wypowiadających się na jej temat, abstrahując niejako od jej zakorzenienia w owej tradycji, uznawała ją za czołowy przykład rodzącej się w latach 60. XVIII w. warszawskiej odmiany neoklasycyzmu rozumianego jako nowa propozycja stylowa. Z drugiej strony przyznawano, iż Schröger, projektując fasadę kościoła karmelitów bosych, odwzorował jedną względnie kilka współczesnych rycin francuskich (głównie Blondela). Z oboma stanowiskami nie można się zgodzić. Klasycyzm obecny w warszawskiej fasadzie był stylem nowym jedynie na gruncie polskim, nie zaś francuskim, gdzie obecny był od czasów Serlia. Wielkim uproszczeniem jest także zredukowanie wpływu tradycji francuskiej u Schrögera do inspiracji grafiką. Autorzy tekstu dowodzą, że ten wybitny warszawski twórca doskonale znał i rozumiał ową tradycję, bodaj najlepiej ze wszystkich architektów polskich swojego pokolenia, niemal na równi z architektami francuskimi. Można przypuszczać, iż we Francji przebywał on jeszcze w latach 50. XVIII w., odbierając tam część swej edukacji, na wiele lat przed słynnym wyjazdem do zachodniej Europy sfinansowanym przez króla Stanisława Augusta w 1767 roku.

Keywords

PL

barok; klasycyzm; karmelici bosi; Ephraim Schröger; architektura warszawska; architektura francuska; kościół karmelitów bosych w Warszawie

EN

Baroque; Neo-Classicism; Discalced Carmelites; Ephraim Schröger; Warsaw architecture; French architecture; Church of the Discalced Carmelites in Warsaw

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 4
• Pages: 883-921

Dates

published

2021

Contributors

author

Paweł Migasiewicz

• Warszawa, Instytut Sztuki PAN

• https://orcid.org/0000000186108845

author

Jakub Sito

• Warszawa, Instytut Sztuki PAN

• https://orcid.org/0000000226701513

References

• Brykowska, Maria. Architektura karmelitów bosych w XVII–XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1991.
• Dymnicka-Wołoszyńska, Hanna. “Radziwiłł Michał Kazimierz zwany Rybeńko.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 30, 299–306. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1987.
• Frommel, Sabine. Sebastiano Serlio. Architecte de la Renaissance. Paris: Gallimard, 2002.
• Jaroszewski, Tadeusz S. “Architektura.” W Warszawa w wieku Oświecenia, 195–240. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1986.
• Jaroszewski, Tadeusz S. “Architektura polska doby oświecenia a wiek XVII. Ze studiów nad problematyką sztuki klasycyzmu w Polsce.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 12, nr 3-4 (1968): 57–76.
• Kwiatkowski, Marek. “Efraim Schröger.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 36, 10–12. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1995.
• Lorentz, Stanisław. Efraim Szreger, architekt polski XVIII wieku. Warszawa: PWN, 1986.
• Lorentz, Stanisław. “Materiały do historii kościoła karmelitów bosych na Krakowskim Przedmieściu.” Rocznik Warszawski 3 (1962): 26–74.
• Lorentz, Stanisław. “Z dziejów architektury warszawskiej XVIII w.” Biuletyn Historii Sztuki 22, nr 3 (1960): 239–253.
• Lorentz, Stanisław, i Andrzej Rottermund. Klasycyzm w Polsce. Warszawa: Arkady, 1984.
• Mączyński, Ryszard. “Wzorniki architektoniczne doby klasycyzmu. Rozważania nad prospektywnym charakterem proponowanych rozwiązań.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 62, nr 4 (2014): 499–526.
• Michalski, Jerzy. “Radziwiłł Karol Stanisław zwany Panie Kochanku.” W Polski Słownik Biograficzny, t. 30, 248–262. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Ossolineum, 1987.
• Mignot, Claude. François Mansart. Un architecte artiste au siècle de Louis XIII et de Louis XVI. Paris: Picard, 2016.
• Mossakowski, Stanisław. “Projekt kościoła Karmelitów Bosych w warszawie autorstwa G. B. Gisleniego.” Biuletyn Historii Sztuki 59, nr 1-2 (1997): 92–103.
• Pérouse de Montclos, Jean-Marie. De la Renaissance à la Révolution (Histoire de l’architecture française). Paris: Éditions du Patrimoine, 2003.
• Pérouse de Montclos, Jean-Marie. L’Architecture à la française, du milieu du XVe à la fin du XVIIIe siècle. Paris: Picard, 2013.
• Pérouse de Montclos, Jean-Marie. Pierre Lescot (1515–1578) architecte du Roi et da la Pléiade. Paris: Picard, 2018.
• Rizzi, Alberto. Canaletto w Warszawie. Dzieła Bernarda Bellotta zwanego Canalettem w stolicy Stanisława Augusta. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2006.
• Sito, Jakub. “Firmitas, Venustas i Magnificentia. O użyciu kamienia w warszawskiej architekturze i rzeźbie doby saskiej.” W Materiał rzeźby. Między techniką a semantyką, redakcja Aleksandra Lipińska, 403–421. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2009.
• Sulerzyska, Teresa, i Stanisława Sawicka, i Janina Trenklerówna. “Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie.” W Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, cz. 1, redakcja Teresa Sulerzyska, Stanisława Sawicka, Janina Trenklerówna, 53–54. Warszawa: PWN, 1967.
• Wanat, Benignus Józef. Zakon Karmelitów Bosych w Polsce. Klasztory karmelitów i karmelitanek bosych 1605–1975. Kraków: Wydawnictwo OO. Karmelitów Bosych, 1979.
• Wyszomirska, Monika. “Schröger (Schroeger, Szreger) Ephraim (Efraim).” W Allgemeines Künstlerlexicon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 18, 222–223. Berlin- Boston: Walter de Gruyter GmbH, 2019.
• Wyszomirska, Monika. “Schröger (Schroeger, Szreger) Ephraim (Efraim).” W Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, 402–412. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1084

Biblioteka Nauki

24816964