Myśliwy i pan natury. Jeszcze raz o przedstawieniach zwierząt na nagrobku króla Władysława II Jagiełły

• Authors: Marek Walczak

Title variants

EN

A Hunter and Master of Nature. Once Again About the Depictions of Animals on the Tomb-Chest of King Władysław II Jagiełło

Abstracts

EN

This article is an attempt to take a new look at the depictions of animals on the tomb-chest of the King of Poland and the Grand Duke of Lithuania Władysław II Jagiełło, which was executed before 1431 by a workshop of undetermined provenance. On the basis of written sources and comparative material, it is argued that the uniform iconographic programme, which consists of depictions of a dragon under the king's feet, two lions under the monarch's head, and hounds and falcons on the tomb-chest, refers to the politically important concept of the ruler's dominion over the natural world.

PL

Artykuł stanowi próbę nowego spojrzenia na przestawienia zwierząt na nagrobku Władysława II Jagiełły, króla Polski i Wielkiego Księcia Litwy, powstałym przed 1431 r. w warsztacie o nieustalonej proweniencji. Na podstawie źródeł pisanych i materiału porównawczego autor dowodzi, że w jednostkowym programie ideowym, na który składają się przedstawienia smoka pod stopami, dwóch lwów pod głową władcy oraz psów gończych i sokołów na cokole tumby, odwołano się do ważnej z politycznego punktu widzenia koncepcji panowania władcy nad światem natury.

Keywords

PL

Kraków; rzeźba średniowieczna; zwierzęta w ikonografii sztuki średniowiecznej; nagrobki królewskie; katedra na Wawelu

EN

Cracow; medieval sculpture; iconography; royal tombs; Cracow Cathedral

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 3
• Pages: 435-472

Dates

published

2022

Contributors

author

Marek Walczak

• Kraków, Instytut Historii Sztuki UJ

• https://orcid.org/0000000346498521

References

• Andreae, Bernard. Die antiken Sarkophagreliefs, t. 1, cz. 2: Die Sarkophage mit Darstellungen aus dem Menschenleben: Die römischen Jagdsarkophage. Berlin: Gebr. Mann,1980.
• Arte lombarda dai Visconti agli Sforza, redakcja Mauro Natale, Serena Romano. Milano: Skira, 2015.
• L’art au temps des rois maudits: Philippe le Bel et ses fils (1285–1328). Catalogue d’exposition, Paris, Galeries nationales du Grand Palais, 17 mars – 29 juin 1998, redakcja Marie-Claude Bianchini, Jean-François Juillet. Paris: Réunion des Musées Nationaux, 1998.
• Bauch, Kurt. Das mittelalterliche Grabbild: Figürliche Grabmäler des 11. bis 15. Jahrhunderts in Europa. Berlin-New York: de Gruyter, 1976.
• Van Belle, Ronald. “Woodland Pastimes on the Cortschoof Brass and Other Flemish Brasses.” Transactions of the Monumental Brass Society 16, cz.1 (1997): 26–47.
• Blanc-Riehl, Clément, i Marie-Adélaïde Nielen. “Sigillum Iohannis filii regis et paris Francie. Les sceaux de Jean de Berry, entre tradition et innovation.” W Jean de Berry et l’écrit: Les pratiques documentaires d’un fils de roi de France, redakcja Olivier Guyotjeanni, Olivier Mattéoni, 59–83. Paris: Éditions de la Sorbonne, 2019.
• Boczkowska, Anna. Herkules i Dawid z rodu Jagiellonów. Warszawa: Arx Regia, 1993.
• Boczkowska, Anna. Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello. Początki odrodzenia w Krakowie. Sztuka – Polityka – Humanizm. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2011.
• Broderick, Herbert R. “Note on Solomon and Bathsheba as Fürtenspiegel.” Studies on Iconography 6 (1980): 17–28.
• De Chancel-Bardelot, Béatrice. “Le tombeau du duc Jean.” W La Sainte-Chapelle de Bourges. Une fondation disparue de Jean de France, duc de Berry, redakcja Béatrice de Chancel-Bardelot, Clémence Raynaud, 126–159. Paris-Bourges: Somogy Éditions d’art, 2004.
• Chrubasik, Katharina. Das Grabmal von Ladislaus II. Jagiełło (1386–1434): Inszenierung und Legitimation der Macht. Bonn 2009. Praca doktorska, Rheinische Friedrich-Wilhelms-Universität Bonn.
• Crane, Susan. Animal Encounters. Contacts and Concepts in Medieval Britain. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2013.
• Czyżewski, Krzysztof J. “Kaplica Władysława Jagiełła Króla Polskiego – kilka uwag.” W Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, t. 1, redakcja Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak, 159–171. Kraków: Wydawnictwo PAU, 2007.
• Dalas, Martine. Corpus des sceaux français du Moyen Âge, t. 2: Les sceaux des rois et de régence. Paris: Archives nationales, 1991.
• Dobrowolski, Tadeusz. “Uwagi o nagrobku Władysława Jagiełły w katedrze wawelskiej.” Rocznik Historii Sztuki 1 (1956): 7–98.
• Dobrowolski, Tadeusz. “Stan wiedzy o nagrobku Władysława Jagiełły w katedrze wawelskiej. Na marginesie badań Piotra Skubiszewskiego.” Biuletyn Historii Sztuki 20, nr 3-4 (1958): 383–386.
• Ekserdijan, David. The Italian Renaissance Altarpiece. Between Icon and Narrative. New Haven-London: Yale University Press, 2021.
• Erlande-Brandenburg, Alin, Pierre-Yves Le Pogam, i Dany Sandron. Musée national du Moyen Âge-Thermes de Cluny. Guide des collections. Paris: Réunion des Musées Nationaux, 1993.
• Estreicher, Karol. “Grobowiec Władysława Jagiełły.” Rocznik Krakowski 33 (1953): 47–80.
• Fabiański, Marcin. “Sarkofag Władysława II Jagiełły i Donatello. Początki odrodzenia w Krakowie. Sztuka – Polityka – Humanizm.” Biuletyn Historii Sztuki 74, nr 3-4 (2012): 743–746.
• Fernandes, Carla Varela. “D. Pedro, Conde de Barcelos, e a escolha de S. João de Tarouca como locus sepulcral.” W Cister. Espaços, Territórios, Paisagens, 443–450. Lisboa: Ministério da Cultura, Instituto Português do Património Arquitectónico, 2000.
• Gaborit-Chopin, Danielle. Ivoires du Moyen Âge. Fribourg: Office du Livre, 1978.
• Gębarowicz, Mieczysław. Psałterz Floriański i jego geneza. Wrocław-Warszawa-Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1965.
• Grzęda, Mateusz. “The Birth of Portraiture in Poland? The Face of King Ladislas II Jagiello on his Tomb in Cracow.” W Art and Architecture around 1400, Global and Regional Perspectives, redakcja Marjeta Ciglenečki, Polona Vidmar, 129–139. Maribor: Faculty of Arts of the University of Maribor, 2012.
• Grzęda, Mateusz. “Wizerunek Władysława Jagiełły na nagrobku w katedrze na Wawelu.” Folia Historiae Artium. Seria nowa 13 (2015): 51–72.
• Hablot, Laurent. Manuel de héraldique et emblématique médiévale. Tours: Presses universitaires François Rabelais, 2019.
• Den Hartog, Elisabeth. “The dog burials at the castle of Arkel in Gorinchem. A study on the status of dogs in the Middle Ages.” W Tiere auf Burgen und frühen Schlössern, redakcja Daniel Burger, Armand Baeriswyl, 111–118. Petersberg: Michael Imhof Verlag, 2016.
• Heiland-Justi, Werner. Das Graduale des Klosters Wonnental bei Kenzingen. Lindenberg: Kunstverlag Josef Fink, 2012.
• Heseltine, Peter. A Bestiary of Brass. Loughborough: Heart of Albion Press, 2006.
• Horzela, Dobrosława, i Marek Walczak. "Fundacje artystyczne elit duchownych i świeckich w Małopolsce wobec czeskiego stylu pięknego ok. roku 1400.” W Kościół w społeczeństwie w Czechach i w Polsce w średniowieczu i w epoce nowożytnej, redakcja Wojciech Iwańczak, Agnieszka Januszek-Sieradzka, Janusz Smołucha, 473–506. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, 2020.
• Inglis, Eric. “Gothic Architecture and a Scholastic: Jean de Jandun’s ‘Tractatus de laudibus Parisius’ (1323).” Gesta 42, nr 1 (2003): 63–85.
• Jäckel, Dirk. Der Herrscher als Löwe. Ursprung und Gebrauch eines politischen Symbols im Früh- und Hochmittelalter. Köln-Weimar-Wien: Böhlau Verlag, 2006.
• Janicki, Marek. “Problem datowania nagrobka Władysława Jagiełły w świetle źródeł i dotychczasowej literatury.” W Patronat artystyczny Jagiellonów, redakcja Marek Walczak, Piotr Węcowski, 321–358. Kraków: TN Societas Vistulana, 2015.
• Janicki, Marek. “Polityczny program ideowy tumby Władysława Jagiełły a czas jej powstania.” Średniowiecze Polskie i Powszechne 7 (2015): 95–159.
• Jaworski, Rafał. “Łowy Władysława Jagiełły.” W Rafał Jaworski, Piotr Chojnacki, Z biografistyki późnego średniowiecza, redakcja Maria Koczerska, 7–86. Warszawa: DiG, 2001.
• Jaworski, Rafał. “Władca idealny w świetle alegorycznego opisu pieczęci majestatowej Władysława Jagiełły.” W Monarchia w średniowieczu – podstawy ideowe, władza nad ludźmi, władza nad terytorium. Studia ofiarowane Profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi, redakcja Jerzy Pysiak, Aneta Pieniądz-Skrzypczak, Marcin Rafał Pauk, 321–333. Warszawa-Kraków: TN Societas Vistulana, 2002.
• Jurkowlaniec, Tadeusz. Nagrobki średniowieczne w Prusach. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2015.
• Jurkowlaniec, Tadeusz. “Smoki, lwy, psy i …błazny.” W Initium sapientiae humilitas. Studia ofiarowane profesorowi Jakubowi Pokorze z okazji 70. urodzin, redakcja Magdalena M. Olszewska, Agnieszka Skrodzka, Anna Sylwia Czyż, 56–64. Warszawa: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2015.
• Kębłowski, Janusz Stanisław. “Kilka słów na temat systematyki w badaniach nad pomnikiem nagrobnym.” W O sztuce sepulkralnej na Śląsku. Materiały z sesji Oddziału Wrocławskiego Stowarzyszenia Historyków Sztuki, 25–26 października 1996 r., redakcja Arkadiusz Dobrzyniecki, Bogusław Czechowicz, 9–22. Wrocław: SHS, 1997.
• Körner, Hans. Grabmonumente des Mittelalters. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft, 1997.
• Kirsch, Edith W. Five Illuminated Manuscripts of Giangaleazzo Visconti. Univeristy Park, Pa-London: Pennsylvania State University Press, 1991.
• Kuczyński, Stefan Krzysztof. Pieczęcie książąt mazowieckich. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1978.
• Kürbis, Brygida. “Smok.” W Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, t. 5, redakcja Gerard Labuda, Zdzisław Stieber, 316–317. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Ossolineum, 1975.
• Kürbis, Brygida. “Holophagus. O smoku wawelskim i innych smokach.” W Ars Historica. Prace z dziejów powszechnych i Polski, redakcja Gerard Labuda, Marian Biskup, 163–178. Poznań: Wydawnictwo UAM, 1976.
• Kurpik, Wojciech. Częstochowska Hodegetria. Jasna Góra: Paulinianum, 2020.
• Lotz, Wolfgang. “Der Bildhauer Aegidius von Wiener Neustadt in Padua.” W Studien zur Geschichte der europäischen Plastik. Festschrift Theodor Müller zum 19. April 1965, redakcja Kurt Martin, 105–112. München: Hirmer 1965.
• Macedo, Francisco P., i Maria José Goulão. “Les tombeaux de Pedro et Inês; a mémoire sacralisée d’un amour clandestin.” W Memory and Oblivion. Proceedings of the XXIXth International Congress of the History of Art held in Amsterdam, 1–7 September 1996, redakcja Wessel Reinink, Jeroen Stumpel, 491–498. Doordrecht: Springer, 1999.
• Mazzilli, Savini, Maria Teresa, i Marco Rossi. “Un inedito ciclo di affreschi tardogotici a Campomorto.” Arte Lombarda. Nuova serie, nr 96-97, z. 1-2 (1991): 77–91.
• Meurer, Heribert. Das Stuttgarter Kartenspiel. Stuttgart: Theiss Verlag, 1991.
• Mossakowski, Stanisław. “Kiedy powstała tumba Władysława Jagiełły?” W Ars auro prior. Studia Ioanni Białostocki sexagenario dicata, redakcja Juliusz A. Chrościcki et al., 227–236. Warszawa: PWN, 1981.
• Mrozowski, Przemysław. Polskie nagrobki gotyckie. Warszawa: Arx Regia, 1994.
• Nicolle, David. Arms and Armour of the Crusading Era 1050–1350, t. 1: Western Europe and the Crusader States. London: Greenhill Books, 1999.
• Nielen, Marie-Adélaïde. Corpus des sceaux français du Moyen Âge, t. 3: Les sceaux des reines et des enfants de France, Archives nationales. Paris: Archives nationales, 2011.
• Panfil, Tomasz. Lingua symbolica. O pochodzeniu i znaczeniach najstarszych symboli heraldycznych w Polsce. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2002.
• Paris et ses historiens aux 14e et 15e siècles: documents et écrits originaux recueillis et commentés par Antoine Le Roux de Lincy, Lazare Maurice Tisserand, Paris: Imprimerie impériale, 1867.
• Piech, Zenon. Ikonografia pieczęci Piastów. Kraków: Universitas, 1993.
• Pisanello. Le peintre aux sept vertus. Catalogue d’exposition, Musée du Louvre, Paris, 6 mai – 5 août 1996, redakcja Dominique Cordellier, Paola Marini. Paris: Réunion des Musées Nationaux, 1996.
• Plezia, Marian. “Legenda o smoku wawelskim.” Rocznik Krakowski 42 (1971): 21–32.
• Płonka-Bałus, Katarzyna. “O trudnej ‘sztuce widzenia’ i czytaniu źródeł. Dwie publikacje o nagrobku króla Władysława Jagiełły w katedrze krakowskiej.” Modus 12-13 (2013): 147–159.
• Pokora, Jakub. “Pomnik psa w Szczawnie-Zdroju.” Ochrona Zabytków 27, nr 4 (1974): 305–308.
• Pokora, Jakub. “Mondo cane. Refleksje nad renesansową rzeźbą psa z Brzegu i jej dziejami.” Biuletyn Historii Sztuki 45, nr 1 (1983): 55–75.
• Ptaśnik, Jan. Kultura włoska wieków średnich w Polsce. Warszawa: PWN, 1959.
• Ratajczak, Tomasz. “Król w trzech funkcjach. Echa tradycji indoeuropejskiej w strukturze symbolicznej nagrobka Władysława Jagiełły.” W Księga – Nauka – Wiara w średniowiecznej Europie, redakcja Tomasz Ratajczak, 173–181. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2004.
• Ritz-Guilbert, Anne. Des drôleries gothiques au bestiaire de Pisanello. Le Bréviaire de Marie de Savoie. Lassay-le-Château: Institut national d’histoire de l’art, 2010.
• Rossi, Marco. Giovannino de Grassi. La Corte e la cattedrale. Milano: Silvana Editoriale, 1995.
• Rossi, Marco. “Milano 1400.” W Arte lombarda dai Visconti agli Sforza, redakcja Mauro Natale, Serena Romano, 111–119. Milano: Skira, 2015.
• Rożek, Michał. Groby królewskie w Krakowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1978.
• Serrano-Coll, Marta. “Jaime II (1291–1327). Considering the Presentation and Representation of the King of Aragón from Iconographic and Written Evidence.” W Meanings and Functions of the Ruler's Image in the Mediterranean World (11th–15th Centuries), redakcja Michele Bacci, Manuela Studer-Karlen, Mirko Vagnon, 478–505. Leiden-Boston: Brill, 2022.
• Śnieżyńska‑Stolot, Ewa. “Nagrobek Kazimierza Wielkiego w katedrze wawelskiej." Studia do Dziejów Wawelu 4 (1978): 1–115.
• Śnieżyńska‑Stolot, Ewa. Tajemnice dekoracji „Psałterza Floriańskiego.” Z dziejów średniowiecznej koncepcji uniwersum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992.
• Śnieżyńska‑Stolot, Ewa. “Zwierzęta na nagrobku Władysława Jagiełły, czyli jeszcze raz o ikonografii astrologicznej w średniowieczu.” W Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiąta rocznice urodzin, t. 1, redakcja Wojciech Balus, Wojciech Walanus, Marek Walczak, 107–117. Kraków: Wydawnictwo PAU, 2007.
• Toma, Kathy. “La tête de feuilles gothique.” Information d’histoire de l’art 20 (1975): 180–191.
• Tomasi, Michele. “Sculture gotiche nella basilica di Aquileia.” W La basilica di Aquileia. Storia, archeologia ed arte, redakcjaGiuseppe Cuscito, Thomas Lehmann, 435–462. Trieste: Editreg, 2010.
• Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
• Walczak, Marek. “Per testudinem adornatum. Canopies over the gothic royal Tombs in Poland.” W Mikroarchitektur im Mittelalter. Ein Gattungsübergreifendes Phänomen zwischen Realität und Imagination, redakcja Christina Kratzke, Uwe Albrecht, 161–188. Leipzig: Kratzke Verlag für Kunstgeschichte, 2008.
• Walczak, Marek. “Nagrobek Władysława Jagiełły, Donatello i metodologia historii sztuki: uwagi na marginesie książki Anny Boczkowskiej 'Sarkofag Władysława Jagiełły i Donatello. Początki odrodzenia w Krakowie. Sztuka – Polityka – Humanizm'.” Studia Źródłoznawcze 50 (2012): 130–137.
• Włodarek, Andrzej. “Przyczynek do datowania nagrobka Władysława Jagiełły w katedrze wawelskiej.” Biuletyn Historii Sztuki 74, nr 3-4 (2012): 473–481.
• Włodarek, Andrzej. “Czy nagrobek króla Władysława Jagiełły został ukończony w roku 1430?” W Klejnot w koronie. 650-lecie konsekracji katedry krakowskiej, redakcja Jacek Urban, Ewelina Zych, 147–155. Kraków: Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej, 2017.
• Wolters, Wolfgang. La scultura veneziana gotica 1300–1460. Venezia: Alfieri, 2006.
• Ziegler, Charlotte. Martinus Opifex. Ein Hofminiator Friedrichs III. Wien: Schroll Verlag, 1988.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1191

Biblioteka Nauki

15582277