Znaczenia scen tańca na marginesach iluminowanych kodeksów europejskich od XIII do XV wieku

• Authors: Zofia Załęska

Title variants

EN

The Meanings of Dance Scenes in the Margins of Illuminated European Codices from the Mid-13th to the 15th Century

Abstracts

EN

This article focuses on dance scenes present in the margins of medieval religious manuscripts (such as a psalter, a book of hours and a breviary) produced in the Latin Middle Ages between the mid-13th and the 15th century. The text discusses selected examples of illuminations, which are analysed with regard to the various semantic contexts of dance (among others, the division of dance into “sinful” and “heavenly” as derived from the biblical tradition). The author focuses on the function of the marginalia and their relationship to the text. She argues that the scenes are parallel to the text and constitute a significant part of the narrative. Imbued with didactic and moralistic values, they offer the reader either an example to follow or a warning. Illuminations enrich the semantic contexts of the manuscript and suggest the ways of reading the text.

PL

Artykuł został poświęcony przedstawieniom scen tańca pojawiającym się na marginesach średniowiecznych manuskryptów religijnych (takich jak psałterz, godzinki, brewiarz), powstałych w kręgu łacińskiego średniowiecza między połową XIII a XV w. Tekst jest oparty na kilku wybranych przykładach iluminacji, które przeanalizowane zostały przez pryzmat różnych kontekstów znaczeniowych tańca (m.in. wg podziału wywodzącego się z tradycji biblijnej na taniec „grzeszny” i „niebiański”). Autorka skupia się na funkcji marginaliów i ich relacjach z tekstem, na marginesie którego zostały namalowane. Wskazuje, że sceny są równorzędne wobec tekstu rękopisu i stanowią ważny element narracji. Odznaczają się walorami dydaktycznymi i moralizatorskimi, oferując czytelnikowi wzór do naśladowania bądź przestrogę. Iluminacje wzbogacają konteksty znaczeniowe rękopisu i sugerują sposoby odczytania tekstu.

Keywords

PL

sceny tańca; rękopisy średniowieczne; modlitewnik; marginalia

EN

dance scenes; medieval manuscripts; prayer book; marginalia

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 3
• Pages: 487-518

Dates

published

2022

Contributors

author

Zofia Załęska

• Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW

• https://orcid.org/000000023744054X

References

• Alexander, Jonathan J. G. “Dancing in the Streets.” The Journal of the Walters Art Gallery 54 (1996): 147–162.
• Alexander, Jonathan J. G. “Iconography and Ideology: Uncovering Social Meanings in Western Medieval Christian Art.” Studies in Iconography 15 (1993): 1–44.
• Arcangeli, Alessandro. “Dance under Trial: The Moral Debate 1200–1600.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 12, nr 2 (1994): 127–155. https://doi.org/10.2307/1290992
• Bachtin, Michaił. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. Tłumaczenie Anna i Andrzej Goreniowie. Kraków: Wydawnictwo Literackie 1975.
• Backman, Eugène Louis. Religious Dances in the Christian Church and in Popular Medicine. Tłumaczenie Ernest Classen. London: George Allen & Unwin Ltd., 1952.
• Bell, Robert Charles. Board and Table Games from Many Civilizations, t. 1. New York: Courier Corporation, 1979.
• Camille, Michael. Gothic Art. Visions and Revelations of the Medieval World. London: Calmann and King Ltd., 1996.
• Camille, Michael. Images on the Edge. The Margins of Medieval Art. London: Reaktion Books Limited, 1992.
• Camille, Michael. Mirror in Parchment. The Luttrell Psalter and the Making of Medieval England. London: Reaktion Books Limited, 1998.
• Carter, Françoise Syson. “Celestial Dance: A Search for Perfection.” Dance Research: The Journal of the Society for Dance Research 5, nr 2 (1987): 3–17. https://doi.org/10.2307/1290620
• Caviness, Madeline H. “Patron or Matron? A Capetian Bride and a Vade Mecum for Her Marriage Bed.” Speculum 68, nr 2 (1993): 333–362. https://doi.org/10.2307/2864556
• Chesterton, Gilbert Keith. St. Francis of Assisi. London-Toronto: Hodder and Stoughton Ltd., 1923.
• Cockerell, Sydney C. The Gorleston Psalter. London: Chiswick Press, 1907.
• Cruse, Mark. Illuminating the ‘Roman d’Alexandre.’ Oxford, Bodleian Library, MS Bodley 264: The Manuscript as Monument. Cambridge: Boydell & Brewer Ltd., 2001.
• Damian, Peter. The Book of Gomorrah and St. Peter Damian’s Struggle Against Ecclesiastical Corruption. Tłumaczenie Matthew Cullinan Hoffman. New Braunfels: Ite ad Thomam Books and Media, 2015.
• Dennison, Lynda. “An Illuminator of the Queen Mary Psalter Group: The Ancient 6 Master.” Antiquaries Journal 66 (1986): 287–314.
• Dickason, Kathryn. Ringleaders of Redemption: How Medieval Dance Became Sacred. New York: Oxford University Press, 2021.
• Drzewiecka, Anna. “O dwóch 'żonglerach Matki Boskiej.' Warianty pewnego motywu w literaturze francuskiej XIII wieku.” W Prace Komisji Neofilologicznej PAU 6 (2007): 83–96.
• Duhamel-Amado, Claude, i Geneviève Brunel-Lobrichon. Życie codzienne w czasach trubadurów. Tłumaczenie Anna Loba. Poznań: Wydawnictwo Moderski i S-ka, 2000.
• Guriewicz, Aron J. Kultura i społeczeństwo średniowiecznej Europy: exempla XIII wieku. Tłumaczenie Zdzisław Dobrzyniecki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, Wydawnictwo Bellona, 1997.
• Harthan, John. An Introduction to Illuminated Manuscripts. London: HM’s Stationary Office, 1983.
• Huizinga, Johan. Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury. Tłumaczenie Maria Kurecka, Witold Wirpsza. Warszawa: Czytelnik, 1985.
• Janson, Horst W. Apes and Ape Lore in the Middle Ages and Renaissance. London: The Warburg Institute, University of London, 1952.
• Le Jongleur de Notre-Dame. Tłumaczenie i komentarz Paul Bretel. Paris: Champion, 2003.
• Kocur, Mirosław. Drugie narodziny teatru. Performanse mnichów anglosaskich. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
• Konarska-Zimnicka, Sylwia. “Udział duchowieństwa w tańcach w świetle średniowiecznego ustawodawsta synodalnego.” Liturgia Sacra 18, nr 1 (2012): 85–100.
• Lecoy de la Marche, Albert. La Chaire française au Moyen Âge, spécialement au XIIIe siècle, d'après les manuscrits contemporains. Paris: Didier et Cie Libraires-Éditeurs, 1868.
• Millar, Eric G. English Illuminated Manuscripts of the XIVth and XVth Century. Paris–Brussels: G. Van Oest, 1928.
• Millar, Eric G. The Luttrell Psalter. London: British Museum, 1932.
• Millar, Eric G. The Rutland Psalter: A Manuscript in the Library of Belvoir Castle. Oxford: Roxburghe Club, 1937.
• Moore Hunt, Elizabeth. Illuminating the Borders of Northern French and Flemish Manuscripts, 1270–1310. New York–London: Routledge, 2007.
• Morgan, Nigel. “The Artists of the Rutland Psalter.” British Library Journal 13, nr 2 (1987): 159–185.
• Mullally, Robert. “Cançon de Carole.” Acta Musicologia 58 (1986): 225–231.
• Mullally, Robert. The Carole. A Study of Medieval Dance. London–New York: Ashgate, 2016.
• Neville, Jennifer. “Dance Performance in the Late Middle Ages: a Contested Space.” W Visualizing Medieval Performance. Perspectives, Histories, Contexts, redakcja Elina Gertsman, 295–310. Burlington: Ashgate, 2008.
• O’Conor, Charles. Bibliotheca Ms. Stowensis: A Descriptive Catalogue of the Manuscripts in the Stowe Library, t. 2. Buckingham: J. Seeley, 1819.
• Oesterley, William Oscar Emil. Sacred Dance. A Study in Comparative Folklore. New York: Dance Horizons Inc., 1973.
• Oliver, Judith H., Gothic Manuscript Illumination in the Diocese of Liège (c. 1250 – c. 1330). Leuven: Uitgeverij Peeters, 1988.
• Pächt, Otto. “A Giottesque Episode in English Illumination.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes 6 (1943): 51–70.
• Pächt, Otto. Book Illumination in the Middle Ages. An Introduction. London: Harvey Miller Publishers, Oxford University Press, 1986.
• Peterson Royce, Anna. Antropologia tańca. Tłumaczenie Jacek Łumiński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Instytut Muzyki i Tańca, 2014.
• Petterson, Einar. “Amans Amanti Medicus: Die Ikonologie des Motivs Der ärztliche Besuch.” W Holländische Genremalerei des 17. Jahrhunderts: Symposium Berlin 1984, redakcja Henning Bock and Thomas W. Gaehtgens, 193–224. Berlin: Mann, 1987.
• Pietrini, Sandra. “The Parody of Musical Instruments in Medieval Iconography.” Revista de poética medieval 31 (2017): 87–107.
• Randall, Lilian M. C. “Exempla as a Source for Gothic Marginal Illuminations.” The Art Bulletin 39, nr 2 (1957): 97–107.
• Rickert, Margaret. Painting in Britain: The Middle Ages. London: Penguin, 1964.
• Rust, Frances. Dance in Society. An Analysis of the Relationship between the Social Dance and Society in England from the Middle Ages to the Present Day. New York-London: Routledge, 1969.
• Sachs, Curt. Historia instrumentów muzycznych. Tłumaczenie Stanisław Olędzki. Kraków: PWN, 1989.
• Sandler, Lucy Freeman. Gothic Manuscripts 1285–1385. London: Oxford University Press, 1986.
• Sandler, Lucy Freeman. “Reflections on the Construction of Hybrids in English Gothic Marginal Illustration.” W Art. The Ape of Nature. Studies in Honor of H. W. Janson, redakcja Moshe Barasch et al., 51–66. New York: Harry N. Abrams Inc., 1981.
• Sandler, Lucy Freeman. “The Study of Marginal Imagery: Past, Present, and Future.” Studies in Iconography 18 (1997), s. 1–49.
• Sandler, Lucy Freeman. “The Word in the Text and the Image in the Margin: The Case of the Luttrell Psalter.” The Journal of the Walters Art Gallery 51 (1996): 87–99.
• Schapiro, Meyer. Words and Pictures. On the Literal and the Symbolic in the Illustration of a Text. Berlin: Walter de Gruyter, Berlin 1983.
• Schmitt, Jean-Claude. Gest w średniowiecznej Europie. Tłumaczenie Hanna Zaremska. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2006.
• Schrader, Jack L. “A Medieval Bestiary.” The Metropolitan Museum of Art Bulletin 44, nr 1 (1986): 3–56.
• Scott-Stokes, Charity. Women’s Books of Hours in Medieval England. Selected Texts Translated from Latin, Anglo-Norman French and Middle English with Introduction and Interpretative Essay. Cambridge: D.S. Brewer, 2006.
• Seebass, Tilman. “Iconography and Dance Research.” Yearbook for Traditional Music 23 (1991): 33–51. https://doi.org/10.2307/768395
• Smith, Kathryn A. “History, Typology and Homily: the Joseph Cycle in the Queen Mary Psalter.” Gesta 32 (1993): 147–159. https://doi.org/10.2307/767172
• Smith, Kathryn A. “Margin.” Studies in Iconography 33 (2012): 29–44.
• Stanton, Anne Rudloff. “Isabelle of France and her Manuscripts.” W Capetian Women, redakcja Kathleen Nolan, 225–252. New York: Palgrave Macmillan, 2003.
• Stanton, Anne Rudloff. The Queen Mary Psalter: A Study of Affect and Audience. Philadelphia: American Philosophical Society, 2001.
• Sterling, Charles. La peinture médiévale à Paris, 1300–1500, t. 1. Paris: Bibliothèque des Arts, 1987.
• Stevens, John. Words and Music in Middle Ages: Song, Narrative, Dance and Drama, 1050–1250. Cambridge: Cambridge University Press, 1986.
• Stolberg, Michael. Die Harnschau. Eine Kultur- und Alltagsgeschichte. Köln–Weimar: Böhlau-Verlag, 2009.
• de Winter, Patrick M. “Une réalisation exceptionnelle d'enlumineurs français et anglais vers 1300: le bréviaire de Renaud de Bar, évêque de Metz.” W La Lorraine: études archéologiques: actes du 103e Congrès national des sociétés savantes. Section d’archéologie et d’histoire de l’art, Nancy-Metz, 1978, 27–62. Paris: Bibliothèque nationale, 1980.
• Załęska, Zofia. “The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages, Jan M. Ziolkowski.” Acta Ethnographica Hungarica 64, nr 1 (2019): 253–257.
• Ziolkowski, Jan M. Talking Animals: Medieval Latin Beast Poetry, 750–1150, Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1993.
• Ziolkowski, Jan M. The Juggler of Notre Dame and the Medievalizing of Modernity. Volume 1: The Middle Ages. Cambridge: Open Book Publishers, 2018.
• von Zglinicki, Friedrich. Die Uroskopie in der bildenden Kunst. Eine kunst- und medizinhistorische Untersuchung über die Harnschau. Darmstadt: E. Giebeler, 1982.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1232

Biblioteka Nauki

15583848