Projektowana rezydencja Izabeli z Poniatowskich Branickiej w Łazienkach Królewskich w Warszawie

• Authors: Ryszard Mączyński

Title variants

EN

The Envisioned Residence of Izabela Branicka née Poniatowska in the Royal Łazienki in Warsaw

Abstracts

EN

The article concerns the never constructed villa of Izabela Branicka née Poniatowska on the grounds of King Stanisław Augustus’s Łazienki Park in Warsaw. Several drawings of this building are held in the collection of the Print Room of the Warsaw University Library. Their analyses to date have not been comprehensive and their research interpretations proved to be flawed. The actual author of the designs created between 1782 and 1783 (in three major, differing versions) was the architect Stanisław Zawadzki. The Classicist building, inspired by the Hôtel Guimard in Paris (1770–1772, by Claude-Nicolas Ledoux), was to be distinguished by its classical form and striking austerity. At the time of their creation, the designs were avant-garde to an extent unrivalled in the Commonwealth of Poland and Lithuania, and were intended to reveal Zawadzki’s unparalleled talent in his rivalry with Domenico Merlini.

PL

Artykuł dotyczy niezrealizowanej willi Izabeli z Poniatowskich Branickiej na terenie stołecznych Łazienek króla Stanisława Augusta. Kilkanaście rysunków tej budowli zachowało się w zbiorach Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Dotychczasowe ich analizy nie były wyczerpujące, a interpretacje badawcze okazały się błędne. Rzeczywistym autorem projektów, tworzonych w latach 1782–1783 (w trzech zasadniczych, różniących się wersjach), był architekt Stanisław Zawadzki. Klasycystyczna budowla, inspirowana paryskim Hôtel Guimard (1770–1772, Claude-Nicolas Ledoux), miała wyróżniać się antykizującą formą i wyjątkową surowością. Projekty w chwili swego powstania były w sposób niedościgniony na ziemiach Rzeczypospolitej awangardowe, stanowić też miały dowód niepospolitego talentu Zawadzkiego w jego zawodowej rywalizacji z Dominikiem Merlinim.

Keywords

EN

Izabela Branicka, née Poniatowska; Stanisław Zawadzki; Claude-Nicolas Ledoux; Domenico Merlini; Jakub Kubicki; Hôtel Guimard in Paris; The House of the Lady of Cracow; The Myślewicki Palace; The Royal Łazienki Park in Warsaw; Manorial architecture; Polish architecture of the 18th century; Classicism; Enlightenment

PL

Izabela z Poniatowskich Branicka; Stanisław Zawadzki; Claude-Nicolas Ledoux; Dominik Merlini; Jakub Kubicki; Hôtel Guimard w Paryżu; Dom Pani Krakowskiej; pałac Myślewicki; Łazienki Królewskie w Warszawie; architektura rezydencjonalna; architektura polska XVIII wieku; klasycyzm; Oświecenie

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 3
• Pages: 519-562

Dates

published

2022

Contributors

author

Ryszard Mączyński

• Toruń, Uniwersytet Mikołaja Kopernika

• https://orcid.org/0000000229611329

References

• Bartczakowa, Aldona, i Irena Malinowska. Pałac Branickich. Warszawa: PWN, 1974.
• Batowski, Zygmunt. “Pałac Tyszkiewiczów w Warszawie. Dzieje budowy i dekoracji w XVIII wieku.” Opracowanie Natalia Batowska. Rocznik Historii Sztuki 1 (1956): 305–368.
• Batowski, Zygmunt, Natalia Batowska, i Marek Kwiatkowski. Jan Chrystian Kamsetzer, architekt Stanisława Augusta. Warszawa: PWN, 1978.
• Goncourt, Edmond de. La Guimard. D’après les registres des menus-plaisirs de la Bibliothèque de l’Opéra, etc., etc. Paris: Bibliothèque – Charpentier, 1893.
• Gutowska-Dudek, Krystyna. Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. 4: Anonimy oraz Suplement. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2004.
• Jaroszewski, Tadeusz Stefan. Architektura doby Oświecenia w Polsce. Nurty i odmiany. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1971.
• Jaroszewski, Tadeusz Stefan. “Siedziba księcia Stanisława Poniatowskiego zwana Ustronie w Warszawie.” Materiały Muzeum Wnętrz Zabytkowych w Pszczynie 3 (1984): 51–77.
• Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1: Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, opracowanie Teresa Sulerzyska, Stanisława Sawicka, przy współpracy Jadwigi Trenklerówny. Warszawa: PWN, 1967.
• Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2: Miejscowości różne. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, opracowanie Teresa Sulerzyska. Warszawa: PWN, 1969.
• Kaufmann, Emil. Three Revolutionary Architects, Boulée, Ledoux and Lequeu. Philadelphia: The American Philosophical Society, 1952.
• Kwiatkowska, Maria Irena, Marek Kwiatkowski, i Krzysztof Wesołowski. Znane i nieznane. Rezydencje, ludzie, wydarzenia. Warszawa: PWN, 2001.
• Kwiatkowski, Marek. Łazienki. Warszawa: PWN, 1972.
• Kwiatkowski, Marek. “Nieznane projekty Stanisława Zawadzkiego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 32, z. 2 (1987): 91–105.
• Kwiatkowski, Marek. Stanisław August, król-architekt. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1983.
• Kwiatkowski, Marek. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego Oświecenia. Warszawa: PWN, 1971.
• Kwiatkowski, Marek. Wielka księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2000.
• Lorentz, Stanisław. Natolin. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1948.
• Majewska-Maszkowska, Bożenna. Mecenat artystyczny Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej (1736–1816). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1976.
• Mączyński, Ryszard. “Architekt Stanisław Zawadzki w Rzymie. Realia – fascynacje – profity = The Architect Stanisław Zawadzki in Rome. Reality – Fascination – Benefits.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 57, z. 3 (2012): 57–92.
• Mączyński, Ryszard. “Korespondencja Stanisława Zawadzkiego w sprawie warszawskich kamienic Izabeli Branickiej (przyczynek do charakterystyki osoby architekta).” Biuletyn Historii Sztuki 48, nr 1 (1986): 3–18.
• Mączyński, Ryszard. “Księcia Stanisława Poniatowskiego dom rezydencjonalno-handlowy w Chersoniu.” W Między architekturą nowoczesną a tradycyjną […] między konstrukcją a formą. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Krzysztofowi Stefańskiemu, redakcja Piotr Gryglewski, Tadeusz Bernatowicz, Daria Rutkowska-Siudy, 204–224. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2020.
• Mączyński, Ryszard. “Nowe oblicze oświeceniowej Warszawy – gmachy koszarowe projektowane przez Stanisława Zawadzkiego.” Biuletyn Historii Sztuki 81, nr 4 (2019): 601–626.
• Mączyński, Ryszard. “Pałac w Walewicach i pałac w Małej Wsi, czyli rozważania o tym, jak w opinii potomnych uczeń zawłaszczył dzieła swego mistrza: Stanisława Zawadzkiego.” Sztuka i Kultura 3 (2015): 113–242.
• Mączyński, Ryszard. Patron i jego budowniczy. Dzieje współpracy księcia Stanisława Poniatowskiego z architektem Stanisławem Zawadzkim. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2022 (w druku).
• Mączyński, Ryszard. “Rzymskie sukcesy architekta Stanisława Zawadzkiego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 47, z. 4 (2002): 370–393.
• Mączyński, Ryszard. “Spór Hilarego Szpilowskiego ze Stanisławem Zawadzkim o zasady sztuki architektonicznej przy wznoszeniu koszar w Kamieńcu Podolskim.” Sztuka i Kultura 2 (2014): 145–278.
• Mączyński, Ryszard. “Zawadzki i Kamsetzer – dowód przyjaźni i współpracy architektów. Rozważania o warszawskich pałacach Tyszkiewiczów i Raczyńskich.” Sztuka i Kultura 5 (2017–2018): 159–222.
• Mączyński, Ryszard. “Zawadzki Stanisław.” W Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 118. München: De Gruyter, 2022 (w druku).
• Mączyński, Ryszard. “Zawadzki Stanisław.” W Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV–XVIII wieku, redakcja Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, 484–497. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
• Neufforge. Jean-François. Supplément au Recueil élémentaire d’architecture contenant plusieurs études des ordres d’architecture d’après l’opinion des Anciens et le sentiment des Modernes, divers entrecolonnements propres à l’ordonnance des façades, divers exemples de décorations extérieures et intérieures, etc., à l’usage des monuments sacrés, publics et particuliers…, [t. 1–2]. Paris: Chez l’Auteur, rue St. Jacques au Chariot d’or, s.a.
• Oleńska, Anna. “'Chciał pan podkomorzy mieć sielankę w naturze'. Na Książęcem wśród podwarszawskich ogrodów księcia Kazimierza Poniatowskiego.” W Elizeum – podziemny salon księcia dla przyjaciół i pięknych pań, redakcja Karol Guttmejer, 30–58. Warszawa: Miasto Stołeczne Warszawa i Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie, 2016.
• Ostrowski, Teodor. Poufne wieści z oświeconej Warszawy. Gazetki pisane z roku 1782, opracowanie Roman Kaleta. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1972.
• Putkowska, Jolanta. “Warszawskie podmiejskie rezydencje Kazimierza Poniatowskiego przy ulicy Książęcej.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 54, z. 2 (2009): 17–40.
• Putkowska, Jolanta. Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, 2016.
• Raval, Marcel-Hubert. Claude-Nicolas Ledoux, 1736–1806, opracowanie Jean-Charles Moreux. Paris: Arts et métiers graphiques, 1945.
• Sawicka, Stanisława, i Teresa Sulerzyska. Straty w rysunkach z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej 1939–1945. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, 1960.
• Scarpetta, Guy. La Guimard. Paris: Editions Gallimard, 2008.
• Świtkowski, Piotr. Budowanie wiejskie dziedzicom dóbr i posesorom toż wszystkim jakążkolwiek zwierzchność po wsiach i miasteczkach mającym do uwagi i praktyki podane. Warszawa: Drukarnia Michała Grölla, 1782.
• Tatarkiewicz, Władysław. Łazienki warszawskie. Warszawa: Arkady, 1957.
• Tatarkiewicz, Władysław. Pięć studiów o Łazienkach Stanisława Augusta. Lwów: Książnica – Atlas, 1925.
• Tatarkiewicz, Władysław. Rządy artystyczne Stanisława Augusta. Warszawa: Tłocznia Władysława Łazarskiego, 1919.
• Vidler, Anthony. Claude-Nicolas Ledoux. Architecture and Utopia in the Era of the French Revolution. Basel: Birkhäuser Verlag, 2021.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1234

Biblioteka Nauki

15591614