Konserwacja w cieniu wojny. Okoliczności, konteksty oraz przebieg prac konserwatorskich i restauratorskich nad poliptykiem z Góry w latach 1938–1943

• Authors: Agnieszka Patała

Title variants

EN

Conservation in the Shadow of War. The Circumstances, Contexts and Course of Conservation and Restoration Work on the Polyptych from Góra between 1938 and 1943

Abstracts

EN

The conservation work on the retable from Góra, now the main altarpiece of the cathedral in Poznań, carried out between 1938 and 1943 in Wrocław under the supervision of Günter Grundmann reveals a complex process of very solid and professional conservation which concurrently was a process of creating a medieval work in the spirit of the doctrine of “creative conservation of monuments” (Schöpferische Denkmalpflege). It is not often that ideological motivations do not leave much impact on the integrity of the actions taken. The reconstruction of the events preceding the commencement of conservation works, as well as the analysis of their documentation, related press reports and the course of other ventures of this type undertaken in Silesia, make it possible to outline the history of the polyptych and the circumstances conducive to the growing scholarly interest in it. Locating this phenomenon in the Silesian context and highlighting the processes taking place in the Weimar Republic and the Third Reich makes it possible to address the issue of how a monument of decent quality was forced into the cogs of a museum-conservationist machine working to protect the region’s monuments while supporting the cultural policy of the Third Reich. 

PL

Prace konserwatorskie przy nastawie z Góry (niem. Guhrau), prowadzone w latach 1938–1943 we Wrocławiu pod nadzorem Güntera Grundmanna, ukazują złożony proces bardzo solidnej i fachowej konserwacji, będącej zarazem kreacją średniowiecznego dzieła w duchu doktryny „twórczej ochrony zabytków” (Schöpferische Denkmalpflege). Nieczęsto jednak zdarza się, by motywacje ideologiczne nie pozostawiały większego uszczerbku na rzetelności podejmowanych działań. Rekonstrukcja wypadków poprzedzających rozpoczęcie prac, jak również analiza zapisów w prowadzonej dokumentacji, doniesień prasowych oraz przebiegu innych tego typu realizacji na terenie Śląska pozwalają nakreślić historię poliptyku oraz okoliczności sprzyjające wzrostowi zainteresowania nim badaczy. Ujęcie tego zjawiska w kontekście śląskim, z zasygnalizowaniem procesów zachodzących w Republice Weimarskiej i III Rzeszy, umożliwia naświetlenie problemu wtłoczenia zabytku przyzwoitej klasy w tryby muzealno-konserwatorskiej machiny pracującej na rzecz ochrony zabytków regionu, a zarazem wspierającej politykę kulturalną III Rzeszy.

Keywords

EN

Middle Ages; late Gothic; sculpture; painting; conservation of historic buildings; Silesia; Wrocław; Góra (Guhrau); Schöpferische Denkmalpflege; Jakob Beinhart; Master of the Góra Passion; Günther Grundmann

PL

Średniowiecze; późny gotyk; rzeźba; malarstwo; konserwacja zabytków; Śląsk; Wrocław; Góra (Guhrau); Schöpferische Denkmalpflege; Jakob Beinhart; Mistrz Pasji z Góry; Günther Grundmann

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 3
• Pages: 593-625

Dates

published

2022

Contributors

author

Agnieszka Patała

• Wrocław, Instytut Historii Sztuki UWr

• https://orcid.org/0000000229008837

References

• Adamski, Jakub. Hale z poligonalnym chórem zintegrowanym w architekturze gotyckiej na terenie Polski. Kraków: Universitas, 2010.
• Belting, Hans. Die Deutschen und Ihre Kunst. Ein Schwieriges Erbe. München: C. H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung (Oscar Beck), 1992.
• Bimler, Kurt. Die schlesische Renaissance-plastik. Breslau: Kommissions-Verlag Maruschke und Berendt, 1934.
• Brandt, Sigrid. “Schöpferische Denkmalpflege? Anmerkungen zu einem Schimpfwort. Vortrag anlässlich des Symposiums Nachdenken über Denkmalpflege (Teil 2): Das Denkmal zwischen Originalsubstanz und immateriellen Werten. Auf der Suche nach einer anderen Denkmalpflege, Hundisburg, 16. November 2002.” kunsttexte.de 3, nr 1 (2003): 1–4. Dostęp 1 czerwca 2022. https://doi.org/10.48633/ksttx.2003.1.85834.
• Buchner, Ernst. “Schlesische Malerei und Plastik des Mittelalters. Ausstellung in Breslau (August – October 1926).” Zeitschrift für bildende Kunst 60, z. 8 (1926-1927): 184–193.
• Bushart, Magdalena. Der Geist der Gotik und die expressionistische Kunst. Kunstgeschichte und Kunsttheorie 1911–1925. München, 1990.
• Codogni-Łańcucka, Diana. “Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych w okresie Trzeciej Rzeszy.” Quart. Kwartalnik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego 10, nr 2 (2015): 56–77.
• Constable, William George. “Medieval Silesian Art.” The Burlington Magazine for Connoisseurs 55, nr 318 (1929): 147.
• Czermińska, Małgorzata. Gotyk i pisarze. Topika opisu katedry. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2005.
• Dobrowolski, Tadeusz. Sztuka na Śląsku, Katowice: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego, 1948.
• Fleischner, Sussane. “Schöpferische Denkmalpflege”. Kulturideologie des Nationalsozialismus und Positionen der Denkmalpflege. Münster: LIT, 1999.
• von der Goltz, Michael. Kunsterhaltung – Machtkonflikte. Gemälde-Restaurierung zur Zeit der Weimarer Republik. Berlin: Reimer, 2002.
• Grajewski, Grzegorz. “Między sztuką, nauką a polityką. Ochrona zabytków na Dolnym Śląsku w czasach III Rzeszy.” Rozprawa doktorska Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej, 2014.
• Grajewski, Grzegorz. “Brunto Tschötschel i konserwacja zabytków na Śląsku.” W Bruno Tschötschel (1874–1941). Wrocławski Wit Stwosz XX wieku, redakcja Maciej Łagiewski, Piotr Oszczanowski, 197–210. Wrocław: Muzeum Miejskie Wrocławia, 2012.
• Grajewski, Grzegorz. “Konserwacja wnętrza wrocławskiej katedry w 1934 r.” W Katedra wrocławska na przestrzeni tysiąclecia, redakcja Romuald Kaczmarek, Dariusz Galewski, 307–315. Wrocław: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, 2016.
• Guldan-Klamecka, Bożena, i Anna Ziomecka. Sztuka na Śląsku XII–XVI w., redakcja Bożena Guldan-Klamecka. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2003.
• Hempel, Eberhard. “Der Flügelaltarschrein, ein Stück deutscher, vlämischer und nordische Kunst.” Jomsburg 2 (1938): 137–151.
• Jungnitz, Joseph. Visitationsberichte der Diözese Breslau, t. 3: Archidiakonat Glogau. Breslau: G. P. Aderholz, 1907.
• Kaczmarek, Romuald. “Problem rzeźbiarskiej twórczości malarza Jakoba Beinharta. Rzeźba w piaskowcu.” Cieszyńskie Studia Muzealne / Těšínský muzejní sborník 5 (2012): 21–42.
• Kaczmarek, Romuald. “Jakub Beinhart – kariera imigranta. Uwagi o genezie stylu i wczesnych pracach mistrza.” W Migracje. Sztuka późnogotycka na Śląsku, kat. wyst., Muzeum Narodowe we Wrocławiu październik – grudzień 2018, redakcja Agnieszka Patała, 67–81. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2018.
• Kloss, Ernst. “Schlesische Kunst des Mittelalters auf der Ausstellung Breslau-Scheitnig.“ Der Cicerone. Halbmonatsschrift für Künstler, Kunstfreunde und Sammler 18 (1926): 589–605.
• Labuda, Adam S. Z dziejów historii sztuki. Polska, Niemcy, Europa. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2016.
• Lutsch, Hans. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, t. 2: Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau. Breslau: Verlag von Wilhelm Gottlieb Korn, 1889.
• Marcinkowski, Wojciech. Gotycka nastawa ołtarzowa u kresu rozwoju – Retabulum ze Ścinawy (1514) w kościele klasztornym w Mogile. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia ”Secesja”, Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2006.
• Meinert, Günther. “Jacob Beinhart, ein schlesischer Bildhauer und Maler der Spӓtgotik.” Jahrbuch der Preussischen Kunstsammlungen 60 (1939): 227–228.
• Minaty, Wolfgang. Grünewald im Dialog. 500 Jahre Isenheimer Altar in Kunst, Literatur und Musik. Regensburg: Schnell und Steiner, 2016.
• Nowacki, Józef. Kościół katedralny w Poznaniu. Studium historyczne. Poznań: Drukarnia i Księgarnia św. Wojciecha, 1959.
• Ochendowska-Grzelak, Barbara. Hans Lutsch (1854–1922). Architekt – konserwator zabytków – badacz architektury. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2013.
• Palica, Magdalena, i Dagmar Schmengler. “Erich Wiese i 'nowa sztuka' w Śląskim Muzeum Sztuk Pięknych we Wrocławiu.” W Malarz, mentor, mag. Otto Müller a środowisko artystyczne Wrocławia, redakcja Dagmar Schmengler, Lidia Głuchowska, Agnes Kern, 49–51. Heidelberg-Berlin: Kehrer, 2019.
• Patała, Agnieszka. “'Stary Śląski mistrz w nowym blasku' – manipulacje i konteksty konserwacji Poliptyku Zwiastowania z Jednorożcem w latach trzydziestych XX wieku.” W Ingenium et labor. Studia ofiarowane Profesorowi Antoniemu Ziembie z okazji 60. urodzin, redakcja Piotr Borusowski et al., 329–336. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2020.
• Quinkenstein, Małgorzata. “O 'sile sprzeczności', czyli Wrocław jako centrum artystyczne.” W Malarz, mentor, mag. Otto Müller a środowisko artystyczne Wrocławia, redakcja Dagmar Schmengler, Lidia Głuchowska, Agnes Kern, 143–147. Heidelberg-Berlin: Kehrer, 2019.
• Sauer, Joseph. “Die Instandesetzung des Magdalenen-Altares von Lukas Moser in Tiefenbronn.” Deutsche Kunst und Denkmalpflege 1 (1939/1940): 174–184.
• Schlesische Malerei und Plastik des Mittelalters. Kritischer Katalog der Ausstellung in Breslau 1926, redakcja Heinz Braune, Erich Wiese, Ernst Kloss. Leipzig: Alfred Kröner Verlag, 1929.
• Schultz, Karl. Der Deutsche Altar im späteren Mittelalter. Würzburg-Aumühle: Triltsch, 1939.
• Selz, Peter. German Expressionist Painting. Berkeley: University of California, 1957.
• Stasiewski, Bernhard. “Günther Grundmann – Leben und Werk 1892–1976.” Zeitschrift für Ostforschung 26, (1977): 1–17.
• Störtkuhl, Beate. “Paradigmen und Methoden der kunstgeschichtlichen 'Ostforschung' – der 'Fall' Dagobert Frey.” W Die Kunsthistoriographien in Ostmitteleuropa und der nationale Diskurs, redakcja Robert Born, Alena Janatková, Adam S. Labuda, 155–172. Berlin: Gebr. Mann Verlag, 2004.
• Wegner, Wolfgang. Der Deutsche Altar des späten Mittelalters. München: Neuer Filser-Verl., 1941.
• Wiese, Erich. Schlesische Plastik vom Beginn des XIV. bis Mitte des XV. Jahrhunderts. Leipzig: Verlag Klinkhardt & Biermann, 1923.
• Wolf, Marx, i Georg Münch. “Bericht über die Arbeit des Museums der bildenden Künste und der Provinzial-Restaurierungswerkstätte.” W Schlesische Heimatpflege. 1. Veröffentlichng. Kunst und Denkmalpflege, Museumswesen – Heimatschutz, 248–254. Breslau: Gauverlag-NS-Schlesien, 1935.
• Worringer, Wilhelm. Formprobleme der Gotik. München: R. Piper & Co., 1912.
• Ziegler, Hendrik. “Wilhelm von Bode und das Colmarer Mueum zum Einfluss der Deutschen Museologie im Reichsland Elsass-Lotharingen.” Jahrbuch der Berliner Museen 45 (2003): 131–156.
• Ziemba, Antoni. “Mistrzowie dawni. Szkic do dziejów dziewiętnastowiecznego pojęcia.” Porta Aurea 19 (2020): 35–56.
• Ziomecka, Anna. “Sztuka gotycka 1250–1500. Rzeźba i malarstwo.” W Sztuka Wrocławia, redakcja Tadeusz Broniewski, Mieczysław Zlat, 107–168. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1967.
• Ziomecka, Anna. “Śląskie retabula szafowe w drugiej połowie XV i na początku XVI wieku.” Roczniki Sztuki Śląskiej 10 (1976): 7–146.
• Ziomecka, Anna. “Rzeźba i malarstwo od 2. połowy XIII do początku XVI w.” W Wrocław, jego dzieje i kultura, redakcja Zygmunt Świechowski, 154–190. Wrocław: Arkady, 1978.
• Ziomecka, Anna. “Malarstwo tablicowe na Śląsku.” W Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 1: Synteza, redakcja Adam S. Labuda, Krystyna Secomska, 215–249. Warszawa: DiG, 2004.
• Zlat, Mieczysław. “Sztuki śląskiej drogi od gotyku.” W Późny gotyk. Studia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych, redakcja Jan Białostocki, 141–224. Warszawa: PWN, 1965.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1244

Biblioteka Nauki

15593373