Malarskie „zdjęcie kraju” jako pejzaż polityczny? Wycieczki w poszukiwaniu rodzimości w niemieckojęzycznych krajach epoki oświecenia

• Authors: Andrzej Pieńkos

Title variants

EN

Painterly ‘Rendering of the Country’ as Political Landscape? Trips in search of Native Character in German-speaking Countries of the Era of the Enlightenment

Abstracts

EN

The research into depicting landscape in the Enlightenment has developed dynamically as of the1970s. The major focus is, however, on revolutionary in their impact open-air studies executed inItaly by artists arriving from behind the Alps in the late 18th century and around 1800. Less attention is paid to the views of the Alps and the visual documentation of exploration trips. Interestingly, the least known and understood is the phenomenon of exploring one’s own country, the native land. The paper points to the examples of this tendency from e.g., France, Scandinavia, and Poland, nonetheless focusing on German-speaking countries. Definite examples of rendering native elements serve for the reflection on the concept of ‘political landscape’. Questions are posed on the essential motivations for the earliest visual depictions of a country or of a state: some initiatives came directly from rulers, in the majority of the cases, however, the motivation was a combination of various inspirations: political, literary, artistic, and mercantile. A factor, easily discernible, present in the majority of the analysed phenomena from the 18th century, is the attempt to imitate Dutch models from the 17th century.

PL

Badania nad obrazowaniem krajobrazu w wieku oświecenia rozwinęły się dynamicznie od lat 70. XX w. Główną uwagę poświęca się jednak uznanym za przełomowe dla malarstwa nowoczesnego studiom plenerowym wykonywanym we Włoszech przez przybyszów zza Alp pod koniec XVIII w. i ok. 1800, w dalszej kolejności obrazowaniu Alp i dokumentacjom podróży odkrywczych. Znacznie słabiej natomiast znamy i rozumiemy fenomen odkrywania własnego kraju, ziemi rodzimej. Autor przywołuje przykłady tej tendencji m.in. z Francji, Skandynawii i Polski, skupiając jednak swą uwagę na krajach niemieckojęzycznych. Konkretne przykłady obrazowania rodzimości służą refleksji nad pojęciem „pejzażu politycznego”. Postawione zostają pytania o istotne motywacje najwcześniejszych odwzorowań wizualnych kraju bądź państwa: niektóre inicjatywy wychodziły wprost od władców, w większości wypadków jednak przyczyniał się do nich splot różnych inspiracji – politycznych, literackich, artystycznych oraz merkantylnych. Łatwo rozpoznawalnym czynnikiem, obecnym w większości analizowanych zjawisk z wieku XVIII, jest naśladowanie wzorów holenderskich z XVII w.

Keywords

PL

malarstwo pejzażowe; naród; odkrycia geograficzne; oświecenie; studia plenerowe; propaganda wizualna; sztuka polityczna

EN

landscape painting; nation; geographical discoveries; Enlightenment; plein-air studies; visual propaganda; political art

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 1
• Pages: 107-131

Dates

published

2022

Contributors

author

Andrzej Pieńkos

• Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW

• https://orcid.org/0000000206303008

References

• Adrian Zingg. Wegbereiter der Romantik, redakcja Petra Kuhlmann-Hodick. Dresden-Zurich: Sandstein Verlag, 2012.
• Ahlund, Mikael. Landskapets roster. Studier i Elias Martins bildvärld. Stockholm: Atlantis, 2011.
• Before Photography. Painting and the Invention of Photography, redakcja Peter Galassi. New York: Museum of Modern Art, 1981.
• Brown, David Blayney, red. Oil Sketches from Nature. Turner and his contemporaries. London: Tate Gallery, 1991.
• Börsch-Supan, Helmut. “Die künstlerische Entdeckung der Landschaften Europas in der Epoche der Aufklärung und der Romantik.” W Wasser, Wolken, Licht und Steine. Die Entdeckung der Landschaft in der europäischen Malerei um 1800, kat. wyst., Mittelrhein-Museum Koblenz, redakcja Klaus Weschenfelder, Urs Roeber. Heidelberg: Edition Braus, 2002.
• Börsch-Supan, Helmut. “Rysunki Chodowieckiego z jego podróży do Gdańska. Prawda i zmyślenie.” W Gdańszczanin w Berlinie. Daniel Chodowiecki i kultura 2. połowy XVIII wieku w Europie Północnej, redakcja Edmund Kizik, Ewa Barylewska-Szymańska, Wojciech Szymański, 26–61. Gdańsk: Dom Uphagena, 2002.
• Caspar Wolf and the Aesthetic Conquest of Nature. Ostfildern: Hatje Cantz, 2014.
• Fröhlich, Anke. Christoph Nathe 1753–1806. Bautzen: Lusatia, 2008.
• Fröhlich, Anke. “... er folgte seine eigenem Genius...: dem Landschaftsmaler Jacob Wilhelm Mechau (1745–1808) zum 200. Todestag.” Dresdner Kunstblätter 52, nr 2 (2008): 81–91.
• Fröhlich, Anke. Landschaftsmalerei in Sachsen in der zweiten Hälfte des 18. Jahrhunderts. Landschaftsmaler, -zeichner und -radierer in Dresden, Leipzig, Meissen und Görlitz von 1720 bis 1800. Weimar: VDG, 2002.
• Guldin, Rainer. Politische Landschaften: zum Verhältnis von Raum und nationaler Identität. Bielefeld: transcript Verlag, 2014.
• Johann Georg Wille (1715–1808) et son milieu. Un réseau européen de l’art au XVIIIe siècle. Actes du colloque Paris 19 et 20 janvier 2007, redakcja Élisabeth Décultot. Paris: Ecole du Louvre, 2009.
• John Webber 1751–1793. Landschaftsmaler und Südseefahrer/ Pacific voyager and landscape artist, redakcja William Hauptman. Bern: Kunstmusem, 1996.
• Krautz, Alfred. Die abentheuerliche Reise des Malers Heinrich Theodor Wehle von der Spree bis zum Kaukasus. Bautzen: Domowina-Verlag, 1992.
• Marx, Harald. Die schönsten Ansichten aus Sachsen. Johann Alexander Thiele (1685–1752) zum 250. Todestag. Dresden: Staatliche Kunstsammlungen, 2002.
• Müller-Hofstede, Annedore. Der Landschaftsmaler Pascha Johann Friedrich Weitsch. Braunschweig: Waisenhaus-Buchdruckerei und Verlag, 1973.
• Painting from Nature: The Tradition of Open-Air Oil Sketching from the 17th to the 19th Centuries, redakcja Philip Conisbee, Lawrence Gowing. London: Royal Academy, 1980.
• Paysage politique. Le regard de l’artiste, redakcja Isabelle Trivisani-Moreau. Rennes: Presses Universitaires, 2011.
• Pfeifer-Helke, Tobias. Natur und Abbild. Johann Ludwig Aberli und die Schweizer Landschaftsvedute. Basel: Schwabe Verlag, 2011.
• Pieńkos, Andrzej. “From Fragonard to Goethe. The Fortune critique of Ruisdael in the European Enlightenment.” W The Visual Culture of Holland in the Seventeenth and Eighteenth Centuries and its European Reception, redakcja Jacek Jaźwierski, Paul Taylor, 145–167. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015.
• Pieńkos, Andrzej. “Oświeceniowe ‘laboratorium natury.’ W poszukiwaniu mediów poznania.” Rocznik Historii Sztuki 39 (2014): 97–108.
• Pieńkos, Andrzej. Rewolucja plenerowa XVIII wieku? Relacje z narodzin pejzażu nowoczesnego. Warszawa: Wydawnictwa UW, 2021.
• Pieńkos, Andrzej. “The ‘native land’ journey of Claude-Joseph Vernet and the contexts of discovering one’s own country in painting during the 18th century.” Ikonotheka 23 (2011): 7–22.
• Poulsen, Ellen. Tegninger af Jens Juel. København: Statens Museum for Kunst, 1975.
• Rumelin, Christian. “Entre paradigme et modèle: l’estampe de paysage au XVIIIe siècle.” W Enchantement du paysage au temps de Jean-Jacques Rousseau, redakcja Christian Rumelin, 58–78. Köln: Wienand Verlag, 2012.
• Schulze Altcappenberg, Hein-Thomas. “Le Voltaire de l’art.” Johann Georg Wille (1715–1808) und seine Schule in Paris. Studien zur Künstler- und Kunstgeschichte der Aufklärung. Münster: Lit Verlag, 1987.
• Walter, François. Les figures paysagères de la nation. Territoire et paysage en Europe (16–20e siècle). Paris: Ed. Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales, 2004.
• Warnke, Martin. Politische Landschaft. Zur Kunstgeschichte der Natur. München-Wien: Carl Hanser Verlag, 1992.
• Weisheit-Possel, Sabine. Adrian Zingg (1734–1816). Landschaftsgraphik zwischen Aufklärung und Romantik. Münster: Lit Verlag, 2010.
• Wichmann, Siegfrid. Meister, Schüler, Themen. Münchner Landschaftsmalerei im 19. Jahrhundert. München: Schuler, 1981.
• William Hodges 1744–1797. The Art of Exploration, redakcja Geoff Quilley, John Bonehill. London: National Maritime Museum Greenwich; New Haven: Yale Center for British Art, 2004.
• Zmoelnig, Brigitte. “Jakob Matthias Schmutzer (1733–1811) – Die Landschaftszeichnungen aus dem Kupferstichkabinett der Akademie der bildenden Künste in Wien.” Praca dyplomowa, Uniwersytet Wiedeński, 2008, http://othes.univie.ac.at/726/1/05-29-2008_9806364.pdf.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1348

Biblioteka Nauki

15582247