Przepis na kościół. Dyskusje o współczesnej architekturze sakralnej w Polsce w latach 80. XX wieku

• Authors: Wojciech Głowacki

Title variants

EN

A Recipe for a Church. Discussions on Contemporary Sacral Architecture in Poland in the 1980s

Abstracts

EN

In the 20th century, particularly after the Second Vatican Council (1962-1965), journalism gained essential impact on sacral architecture in Western Europe. Around that time criticism of sacral architecture in Poland was poorly developed, becoming important only as of around the mid-1970s. It was then that an unprecedented increase in the number of churches raised in Poland occurred, the phenomenon climaxing in the 1980s. The intensified construction efforts were accompanied by the development of architectural criticism. It was conducted at the time by designers, artists, investors, and theoreticians. The identified critical voices published in Poland reveal a rift between design demands raised by architects’ circles and the final forms of the erected churches.   The authors of the discussed texts coincided in the recognition of an urgent need to raise many churches and in an unfavourable opinion on the majority of sacral construction projects in Poland. They argued as for the evaluation of the architecture’s formal language. Some defended Modernism, others were tempted to accept Post-Modernism, which was gradually gaining prominence. The regular benchmark for the debaters was the tradition of the Catholic Church and its building, and the concordance with it was one of the basic principles in designing a church. Critics also discussed architectural projects from Western countries wondering what the most appropriate forms for Polish churches involving reference to Polish heritage should be. In view of the construction projects implemented at the time what was of high importance were remarks made by the debaters on high spatial, aesthetical, and technological values which the church designs introduced into Poland’s native architectural landscape. Furthermore, the debaters did not fail to mention practical and technical aspects of sacral structures and the necessity to economize resources. What proved quite controversial was the churches’ furnishing and the quality of artworks placed inside   However, despite many objections as for the quality of the erected churches, the future of sacral architecture loomed optimistic to the debaters in the Poland of the 1980s. The period was considered of breakthrough character. The herald of a positive transformation was seen in the church in Warsaw’s Ursynów District (Church of the Ascension, designed by Marek Budzyński, in cooperation with Zbigniew Badowski and Piotr Wicha, 1982–1989). A peculiar conditioning of the designs, a symbolic importance of churches and their political impact made this sphere of architects’ activity different than the remaining ones of their work in Communist Poland. Polish debates on church architecture from the 1980s, much later than those conducted in Western Europe, also differed in the sense that they were more pragmatic than ideological.

PL

Od około połowy lat 70. XX nastąpił bezprecedensowy wzrost liczby budowanych w Polsce kościołów, osiągając kulminację w latach 80. Wzmożonemu ruchowi budowlanemu towarzyszył rozwój krytyki architektonicznej. Uprawiali ją projektanci, artyści, inwestorzy i teoretycy. Artykuł wskazuje głównych uczestników debat toczonych w ostatniej dekadzie istnienia PRL, a dotyczących projektowanych i budowanych wówczas kościołów, omawia kluczowe praktyczne i teoretyczne aspekty projektowania i wznoszenia świątyń poruszane przez nich, takie jak: stosunek do tradycji, jakość sztuki sakralnej, podstawowe zasady projektowania kościołów i inspiracje zagraniczne.

Keywords

PL

architektura w PRL; architektura sakralna; budownictwo polskie po 1945; lata 80. XX w.; krytyka architektoniczna; Sobór Watykański II; Kościół Katolicki

EN

architecture in Communist Poland (PRL); sacral architecture; Polish construction projects after 1945; the 1980s; architectural criticism; Vatican Council II; Catholic Church

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 1
• Pages: 171-198

Dates

published

2022

Contributors

author

Wojciech Głowacki

• Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW

• https://orcid.org/0000000278704740

References

• Baboulène, Jean, Michel Brion, i Jean-Marie-Vianney Delalande. Faut-il encore construire des églises? Paris: Fleurus, 1970.
• Basista, Andrzej. Betonowe dziedzictwo: Architektura w Polsce czasów komunizmu. Warszawa-Kraków: PWN, 2001.
• Bober, Sabina. “Konflikt władz PRL z biskupem Ignacym Tokarczukiem na tle budownictwa sakralnego.” Nasza Przeszłość 106 (2006): 279–300.
• Burno, Filip. Świątynie nowego państwa: Kościoły rzymskokatolickie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.
• Caussé, Françoise. La revue „L’Art sacré”. Le débat en France sur l’art et la religion (1945–1954). Paris: Éditions du Cerf, 2010.
• Cichońska, Izabela, Karolina Popera, i Kuba Snopek. Architektura VII dnia. Wrocław: Europejska Stolica Kultury Wrocław 2016, Fundacja Bęc Zmiana, 2016.
• Dudek, Antoni, i Ryszard Gryz. Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Znak, 2003.
• Felczyk, Jan L. “Z dziejów nowohuckiego Kościoła (1949-2009).” W Budujemy kościół. Współczesna architektura sakralna w Nowej Hucie, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 17 III – 5 IX 2010, redakcja Kamil Jurewicz, 11–28. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, 2010.
• Frémaux, Céline. Églises du Nord et du Pas-de-Calais 1945–2010: De la commande à la patrimonialisation. Rennes: Presses Universitaires de Rennes, 2011.
• Grossman, Vanessa. “L’architecture religieuse dans les pages de L’Art Sacré”. W Interférences / Interferenzen. Architecture Allemagne – France 1800–2000, Musée d’art moderne et contemporain, Strasburg, 30 III – 21 VII 2013; Deutsches Architekturmuseum, Frankfurt am Main, 3 X 2013 – 12 I 2014, redakcja Jean-Louis Cohen, Frank Hartmut, 370–379. Tübingen: Wasmuth Verlag, 2013.
• Gryz, Ryszard. “«Na masowe budownictwo sakralne nie pójdziemy»: ekipa Gierka wobec budowy katolickich świątyń (1970–1980)”. Pamięć i Sprawiedliwość 7, nr 1 (2005): 123–153.
• Gryz, Ryszard. Pozwolić czy nie?: Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971–1980. Kielce: Wydawnictwo Akademii Świętokrzyskiej, 2007.
• Lebrun, Pierre. Le temps des églises mobiles. L’architecture religieuse des Trente Glorieuses. Gollion: Infolio Éditions, 2011.
• Łatka, Rafał. Komuniści i Kościół w Polsce „ludowej” w perspektywie centralnej i krakowskiej. Radzymin-Warszawa: Wydawnictwo von Borowiecky, 2016.
• Łatka, Rafał. “Problemy metodologiczne w prowadzeniu badań na temat historii Kościoła katolickiego w Polsce «ludowej». Przegląd badań, postulaty badawcze.” Dzieje Najnowsze 48, nr 1 (2016): 221–233.
• Majdowski, Andrzej. “Piśmiennictwo do stanu badań nad architekturą sakralną w Polsce.” Nasza Przeszłość 106 (2006): 323–334.
• Opaliński, Mateusz. „Zgody nie wyrażono”. Problem budownictwa sakralnego w diecezji łódzkiej 1945–1989. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019.
• Otto Bartning. Architekt einer sozialen Moderne, Akademie der Künste, Berlin, 31 III – 18 VI 2017; Städtische Galerie, Karlsruhe, 22 VII –22 X 2017; Institut Mathildenhöhe, Darmstadt, 19 XI 2017 – 18 III 2018, redakcja Werner Durth, Wolfgang Pehnt, Sandra Wagner-Conzelmann. Darmstadt: Justus von Liebig Verlag, 2017.
• Proctor, Robert. Building the Modern Church: Roman Catholic Church architecture in Britain, 1955 to 1975. Farnham-Burlington: Ashgate, 2014.
• Regamey, Pie-Raymond. La querelle de l’art sacré. Paris: Éditions du Cerf, 1951.
• Rosier-Siedlecka, Maria Ewa s. Posoborowa architektura sakralna: aktualne problemy projektowania architektury sakralnej. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski, 1979.
• Schädler, Verena. Katholischer Sakralbau in der SBZ und in der DDR. Regensburg: Schnell & Steiner, 2013.
• Szafer, T. Przemysław. Nowa architektura polska. Diariusz lat 1976–1980. Warszawa: Arkady, 1981.
• Szeligiewicz, Ewa. “Zagadnienia polskiej architektury sakralnej lat 1956–1980 w świetle dyskusji na temat wybranych konkursów i realizacji”. Rozprawa magisterska, Wydział Teologiczny Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, 1984.
• Sznajder, Andrzej. Budownictwo sakralne w diecezji łódzkiej w latach 1945–1989. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach, 2016.
• „Postanowiono załatwić odmownie”. Budownictwo sakralne w diecezji częstochowskiej (1957–1989). Wybór dokumentów, opracowanie Andrzej Sznajder, ks. Władysław Piotr Wlaźlak. Katowice: Oddział Instytutu Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Katowicach; Częstochowa: Muzeum Częstochowskie; Rzeszów: Uniwersytet Rzeszowski, 2008.
• Taraszkiewicz, Leopold. “Referat autorski.” W Seminarium SARP nt. architektury obiektów sakralnych. Kazimierz Dolny, 20–21 listopada 1982 r., redakcja Ryszard Girlter, Konrad Kucza-Kuczyński, ks. Jan Miazek, Jan Pełka, 96–100. Warszawa: [Stowarzyszenie Architektów Polskich], 1983.
• Tejszerska, Anna s. “Postmodernizm w polskiej architekturze sakralnej.” W Postmodernizm polski. Architektura i urbanistyka. Antologia tekstów, redakcja Lidia Klein, 218–257. Warszawa: Stowarzyszenie 40 000 Malarzy, 2013.
• Toruńska architektura sakralna po 1945 roku: Minimalizm czy kultura nadmiaru?, redakcja Katarzyna Kluczwajd, Michał Pszczółkowski. Toruń: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 2018.
• Twarowski, Mieczysław. Metoda projektowania kościoła. Warszawa: Rada Prymasowska Budowy Kościołów Warszawy, 1985.
• Urząd do spraw Wyznań – struktury, działalność, ludzie, tom 1: Struktury wojewódzkie i wybrane aspekty działalności, redakcja Rafał Łatka. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej–Komisja Ścigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu, 2020.
• Venturi, Robert, Denise Scott Brown i Scott Izenour. Uczyć się od Las Vegas. Tłumaczenie Anna Porębska. Kraków: Karakter, 2013.
• Wąs, Cezary. Antynomie współczesnej architektury sakralnej. Wrocław: Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2008.
• Wąs, Cezary. “Budownictwa kościołów w Polsce po II wojnie światowej. Próba syntezy uwarunkowań politycznych.” Sobótka 60, nr 3 (2005): 365–386.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1349

Biblioteka Nauki

15582257