„Gotyk jakby z koronki dziergany”. Recepcja „stylu wiślano-bałtyckiego” w twórczości radomskich architektów przełomu XIX i XX wieku

• Authors: Jakub Frejtag

Title variants

EN

‘As if Lace-Knitted Gothic’. Reception of the ‘Vistula-Baltic Style’ in the Oeuvre of Radom Architects from the Turn of the 20th Century

Abstracts

EN

In Polish territories the turn of the 19th century was the period of searching for architectural forms stemming from the native tradition. Their identification and creative application, differently than in the case of independent European nations, were meant, first of all, to help identity the Polish cultural zone for the partitioning powers to see. Following the January Uprising, such processes intensified in the Congress Kingdom of Poland. The increasing expansion of the official architecture of the Russian Empire observed at the time, representing different variants of the so-called Neo-Russian style, inspired a vivid Polish reaction.             A widely-known example of such ‘struggles’ is the Warsaw’s Praga District where in response to the erection of the Neo-Russian Orthodox Church of Mary Magdalene the Neo-Gothic Catholic Church of St Michael the Archangel and St Florian the Martyr was raised. The emergence of that monumental structure drawing inspiration from the Polish Middle Ages began the period of an extreme popularity of that ‘native’ form of Gothic Revival within Warsaw, gradually more frequently applied also in secular architecture. Similar processes were observed in other Kingdom’s towns and partitioned territories. They are clearly discernible in Radom in whose centre one of the author-designed replicas of the Warsaw’s Praga church was raised at the turn of the 19th century. Similarly as in Warsaw, the raising of the Gothic Revival Church of the Protection of Our Lady (after Dziekoński’s design) expressed the reaction of the local Catholics to the erection at city centre’s most sumptuous location of a culturally-alien element, which the Neo-Russian Orthodox Church of St Nicolas the Wonderworker was. In Radom, just like in the Kingdom’s capital, this incited a rapid increase of the popularity of Gothic Revival forms, used in secular architecture at least until the end of the discussed era. The majority of the facilities created prior to 1914, whose designs were inspired by the new ‘Vistula-Baltic’ church by Dziekoński, were authored by local architects whose bond with Radom resulted mainly from the public functions they exerted at the Radom Town Hall or in the regional construction administration of the Radom Governorate. Around the time when the Radom Church of the Protection of Our Lady was created, they designed a number of public buildings and tenement houses whose appearance within the town’s texture testified to the importance of the architectural décor of the new church being raised parallelly.  

PL

Przełom XIX i XX stulecia to na ziemiach polskich okres intensywnych poszukiwań rodzimych form architektonicznych. Jedną z najbardziej popularnych w ówczesnym Królestwie Polskim kreacji stylistycznych tego typu był tzw. styl wiślano-bałtycki. Do jego rozpowszechnienia istotnie przyczyniła się twórczość Józefa Piusa Dziekońskiego, za którego sprawą szereg miejscowości Królestwa Polskiego ozdobiły sylwety owych „gotyckich”, „jakby z koronki dzierganych” świątyń. Jedną z nich był zaprojektowany dla Radomia kościół Opieki Najświętszej Marii Panny. W niniejszej pracy ukazano wpływ, jaki zaistnienie w przestrzeni Radomia tej neogotyckiej świątyni wywarło na twórczość miejscowych architektów, którzy poprzez zastosowanie we własnych dziełach spopularyzowanych przezeń form stylistycznych na stałe wprowadzili je do panoramy architektonicznej tego miasta.

Keywords

PL

architektura historyzmu; architektura neogotycka; architektura neorosyjska; styl rusko-bizantyjski; styl wiślano-bałtycki; Józef Pius Dziekoński (1844-1927); Józef Handzelewicz (1880-1963); Jan Fryderyk Heurich (1873-1925); Stefan Lamparski (1862-1937); Maurycy Skirgajłło (1857-1938); Zygmunt Słomiński (1879-1943); Józef Wesołowski; August Załuski (1857-1931); Radom

EN

architecture of historicism; Gothic Revival architecture; Neo-Russian architecture; Ruthenian-Byzantine style; Vistula-Baltic style; Józef Handzelewicz (1880–1963); Jan Fryderyk Heurich (1873–1925); Józef Pius Dziekoński (1844–1927); Stefan Lamparski (1862–1937); Maurycy Skirgajłło (1857–1938); Zygmunt Słomiński (1879–1943); Józef Wesołowski; August Załuski (1857–1931); Radom

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 1
• Pages: 133-170

Dates

published

2022

Contributors

author

Jakub Frejtag

• Warszawa, Wydział Historii UW

• https://orcid.org/0000000150839611

References

• Frejtag, Jakub. “Rozwój i modernizacja miast Królestwa Polskiego w kontekście rozbudowy sieci kolejowej na przykładzie Warszawy, Radomia i Piotrkowa. Przegląd zagadnień.” W Miasto w nau-kach społecznych i humanistycznych. Wybrane przykłady, problemy i aspekty. Materiały z Ogólno-polskiej Konferencji Naukowej, Rzeszów, 2–3 lutego 2018 roku, redakcja Krzysztof Socha, Paweł Kocańda, Tomasz Kasza, 77–103. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2020.
• Jabłoński, Krzysztof. “Neogotyk triumfujący na Białostocczyźnie.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 47, z. 4 (2002): 394–409.
• Majdowski, Andrzej. “O poglądach na styl wiślano-bałtycki w polskiej architekturze sakralnej XIX wieku.” Nasza Przeszłość 78 (1992): 303–328.
• Majdowski, Andrzej. “Z dziejów budowy kościoła pw. świętych Michała i Floriana.” W Świątynie prawego brzegu. Kościół katolicki w dziejach prawobrzeżnej Warszawy, 125–138. Warszawa: Mu-zeum Warszawskiej Pragi, 2009.
• Majdowski, Andrzej. Budownictwo kościelne w twórczości projektowej Józefa Piusa Dziekońskie-go (1844–1927). Warszawa: Neriton, 1995.
• Majdowski, Andrzej. Studia z historii architektury sakralnej w Królestwie Polskim. Warszawa: Neriton, 1993.
• Majdowski, Andrzej. Ze studiów nad architekturą sakralną w Królestwie Polskim. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji Zabytków, 1994.
• Nowicki, Jan. „A Church for the Polish People. On the Contest for the Parochial Church in the Warsaw District of Praga.” Ikonotheka 28 (2018): 43–68.
• Nowicki, Jan. “Gotyk polski? Architektura jako narzędzie budowania granic rzeczywistych i wy-obrażonych w II połowie XIX wieku.” Politeja. Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Po-litycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego 58 (2019): 341–359.
• Omilanowska, Małgorzata. „Polscy architekci w petersburskiej Akademii Sztuk Pięknych w latach 1814-1918.” Biuletyn Historii Sztuki 66, nr 3-4 (2004): 351–373.
• Omilanowska, Małgorzata. Kreacja, konstrukcja, rekonstrukcja. Studia z architektury XIX–XXI wieku. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
• Paszkiewicz, Piotr. Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1991.
• Sierzchała, Piotr. “Neogotycka architektura sakralna w obecnych granicach diecezji włocław-skiej.” Liturgia Sacra. Przegląd Liturgiczno-Muzyczny 15, nr 2 (2009): 451–468.
• Sokoł, Kirył, i Aleksander Sosna. Cerkwie w centralnej Polsce 1815–1915. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2011.
• Stefański, Krzysztof. Polska architektura sakralna w poszukiwaniu stylu narodowego. Łódź: Wy-dawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2000.
• Stefański, Krzysztof. Architektura historyzmu na ziemiach polskich. Łódź: Wydawnictwo Uniwer-sytetu Łódzkiego, 2005.
• Stefański, Krzysztof. Architektura XIX wieku na ziemiach polskich. Warszawa: DiG, 2005.
• Stefański, Krzysztof. “Prace Konstantego Wojciechowskiego przy katedrze we Włocławku a kon-cepcja ‘stylu wiślano‑bałtyckiego’.” Porta Aurea 19 (2020): 294–310.
• Urbanistyka i architektura Radomia, redakcja Wojciech Kalinowski. Lublin: Wydawnictwo Lubel-skie, 1979.
• Żywicki, Jerzy. “Rezydencje neogotyckie na Lubelszczyźnie.” W Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce 8–9 czerwca 2000, redakcja Róża Maliszewska, 85–97. Kozłówka: Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 2001.
• Żywicki, Jerzy. Architektura neogotycka na Lubelszczyźnie. Lublin: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego, 1998.
• Żywicki, Jerzy. “Architektura neogotycka w Lublinie w latach Królestwa Polskiego.” Miscellanea Łódzkie, z. 1 (1996): s. 39–44.
• Żywicki, Jerzy. “Nurt neogotycki w architekturze sakralnej międzyrzecza Wisły i Bugu.” Nasza Przeszłość 85 (1996): 267–317.
• Żywicki, Jerzy. “Neogotyckie kościoły Ksawerego Dionizego Drozdowskiego.” Nasza Przeszłość 87 (1997), s. 285–322.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1352

Biblioteka Nauki

15582254