Elie Nadelman. Kilka uwag i dopowiedzeń

• Authors: Anna Wierzbicka

Title variants

EN

Elie Nadelman. Some Remarks and Additions

Abstracts

EN

The article concerns the exhibitions and reception of the works of the Polish-Jewish sculptor Elie Nadelman, recognised especially in the United States of America, where he lived from 1914, and in Western Europe, above all in France, where he stayed in the years 1904–1914. The point of departure for the author’s analysis is the exhibition Elie Nadelman – polski prekursor Art Déco [Elie Nadelman – the Polish Precursor of Art Déco] in the Wejman Gallery in Warsaw (2022). The Warsaw exhibition brought to attention not only the sculptor himself, but also the promoter of his work, the art critic and art dealer Adolf Basler, born in Tarnów and active in France, who played a crucial role in acquainting the Polish, French and German public with Nadelman’s art. Nadelman’s oeuvre was commented upon by other contemporary journalists as well, whose texts are also discussed in the article.

PL

Artykuł dotyczy wystaw i recepcji twórczości polsko-żydowskiego rzeźbiarza Eliego Nadelmana, dobrze znanego przede wszystkim w Stanach Zjednoczonych, gdzie mieszkał od 1914 r. oraz w Europie Zachodniej, a zwłaszcza we Francji, gdzie przebywał w latach 1904–1914. Punktem wyjścia rozważań autorki stanowi wystawa Elie Nadelman – polski prekursor Art Déco w warszawskiej Wejman Gallery (2022). Ekspozycja przypomniała nie tylko postać rzeźbiarza, ale także promotora jego twórczości działającego we Francji, a pochodzącego z Tarnowa krytyka sztuki oraz marszanda Adolfa Baslera, który odegrał niezwykle ważną rolę w zaznajomieniu publiczności polskiej, francuskiej i niemieckiej ze sztuką Nadelmana. Na temat sztuki Eliego Nadelmana wypowiadali się też inni współcześni mu krytycy, których teksty zostały również omówione.

Keywords

EN

Elie Nadelman; Adolf Basler; modern sculpture; art exhibitions; art criticism; art collecting

PL

Elie Nadelman; Adolf Basler; rzeźba nowoczesna; wystawy sztuki; krytyka artystyczna; kolekcjonerstwo

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2023
• Volume: 85
• Issue: 1
• Pages: 145-184

Dates

published

2023

Contributors

author

Anna Wierzbicka

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000309718660

References

• Barki, Gergley. „The Steins and the Hungarians”. RIHA Journal 0090 (22 May 2014), https://www. riha-journal.org/articles/2014/2014-apr-jun/barki-the-steins.
• Birnbaum, Martin. The Last Romantic. The Story of More than a Half-Century of Art. New York: Twayne Publishers, 1960.
• Bobrownicka, Maria. „Le «Museion»”. W: L’Année 1913. Les formes esthétiques de l’oeuvre d’art à la veille de la première guerre mondiale, redakcja Liliane Brion-Guerry, t. 2: Travaux et Documents Inédits, 1151–1158. Paris: Klincksieck, 1971.
• Bobrowska, Ewa. „Luźne kartki o Nadelmanie, Golbergu i doskonałości formy”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 21–26. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
• Bronisław Krystall. Testament. Muzeum Narodowe w Warszawie, 19 listopada 2015 – 6 marca 2016, redakcja Katarzyna Mączewska, Krzysztof Załęski. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015.
• Chevillot, Catherine. La sculpture à Paris. 1905–1914, le moment de tous les possibles. Paris: Édition Hazan, 2017.
• Codell, Julie. „Convergences. Art History, Museums and Scholar-Agent Martin Birnbaum’s Transatlantic Art for the Public”. W: Art Market, Agents and Collectors. Collecting Strategies in Europe and the United States, 1550–1950, redakcja Susan Bracken, Adriana Turpin, 316–327. New York: Bloomsbury Visual Arts, 2022.
• Correspondance Guilluame Apolliniare Herwarth Walden (Der Sturm), 1913–1914, opracowanie Philipp Rehage. Caen: Lettres Modernes Minard, 2007.
• Dąbrowska-Szelągowska, Małgorzata. „Eli Nadelman – nowator czy bystry obserwator paryskiego życia artystycznego”. Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 63 (1999): 96–101.
• Deryng, Xavier. „Guillaume Apollinaire et Mécislas Golberg: la crtique d’art côté cour, côté jardin”. W: Apollinaire critique d’art, opracowanie Béatrice Riottot el-Habib, Vincent Gille, 202–213. Paris: Gallimard, 1993.
• Deryng, Xavier. „Les variations Golberg 2: La critique d’art”. W: Mécislas Golberg (1868–1907). Passant de la pensée. Une anthropologie politique et poétique au début du siècle, redakcja Catherine Coquio, 269–280. Paris: Maisonneuve et Larose, 1994.
• Deryng, Xavier. Bolesław Biegas. Tłumaczenie Katarzyna Marciniak. Paryż–Warszawa: Polskie Towarzystwo Historyczno-Literackie / Biblioteka Polska w Paryżu, ARTgaleria.net R. Gniewaszewski, [2011].
• The Dry Points of Elie Nadelman. New York: Curt Valentin, 1952.
• Dziki, Agnieszka. „Elie Nadelman. Forma doskonała”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 9–19. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
• Dziki, Agnieszka. „Dwie nieznane głowy idealne Eliasza Nadelmana a konteksty wczesnego okresu twórczości”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 45–49. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
• Elie Nadelman. Sculptor of Modern Life. Whitney Museum of American Art, New York, April 3 – July 20, 2003. New York: Whitney Museum of American Art, 2003.
• Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna… Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
• Furmanik-Kowalska, Magdalena. „Jak sztuka stała się reklamą. Wizerunek Heleny Rubinstein a twórczość Eliego Nadelmana”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 27–35. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
• Gojżewska, Joanna. „Sztuka nowoczesna i reklama w działalności Heleny Rubinstein”. W: Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice. Materiały konferencji zorganizowanej w 2014 roku przez Zakład Muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, redakcja Tomasz F. de Rosset et al., 136–143. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, 2015.
• Goldstein, Malcolm. Landscape with Figures. A History of Art Dealing in the United States. Oxford: Oxford University Press, 2000.
• Grabska, Elżbieta. „Moderne” i straż przednia. Apollinaire wśród krytyków i artystów 1900–1918. Kraków: Universitas, 2003.
• Grabska, Elżbieta. „Nadelman w Paryżu. W poszukiwaniu formy idealnej”. W: Eli Nadelman. Na wzór i podobieństwo. Prace z kolekcji Salander-O’Reilly Galleries i Whitney Museum of American Art. Muzeum Narodowe w Warszawie, Oddział w Królikarni, 1 lipca 2004 – 15 sierpnia 2004, 4–15. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 2004.
• Haskell, Barbara. „Statement of Aesthetic Principles. Camera Work”. W: Elie Nadelman. Sculptor of Modern Life. Whitney Museum of American Art, New York, April 3 – July 20, 2003, 39. New York: Whitney Museum of American Art, 2003.
• [Keobandith, Pick] P. K. „Eli Nadelman”. W: Paryż i artyści polscy. Wokół E.A. Bourdelle’a 1900–1918. Muzeum Narodowe w Warszawie, 18 lutego – 27 marca 1997, redakcja Elżbieta Grabska, 130. Warszawa: Muzeum Narodowe w Warszawie, 1997.
• Keobandith, Pick. „Elie Nadelman stérile copier des Grecs?”. W: Elie Nadelman. Les années parisiennes 1904–1914. Paris, Galerie Piltzer, 24–25. Paris: Au même titre, 1998.
• Keobandith, Pick. „Vers une modernité teintée de classicisme”. W: Elie Nadelman. Les années parisiennes 1904–1914. Paris, Galerie Piltzer, 17–23. Paris: Au même titre, 1998.
• Kesling, Katarzyna Anna. Między Krakowem a Paryżem. Twórczość graficzna i malarska Jana Rubczaka. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
• Kirstein, Lincoln. The Sculpture of Elie Nadelman. New York: Museum of Modern Art, 1948.
• Kirstein, Lincoln. Elie Nadelman. Drawings. New York: H. Bittner and Co, 1949.
• Kirstein, Lincoln. Elie Nadelman. New York: Eakins, 1973.
• [de La Beaumelle Agnès Angliviel] A. L. B. „Elie Nadelman”. W: Paris – New York. Centre national d’art et de culture Georges Pompidou, Musée national d’art moderne, 1er juin – 19 septembre 1977, 705. Paris: Centre Georges Pompidou, 1977.
• Malinowski Jerzy. „Nadelman Eli”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 6, redakcja Katarzyna Mikocka-Rachubowa, Małgorzata Biernacka, 2–11. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1998.
• Nadelman, Cynthia. „Chronologia życia i twórczości Eliego Nadelmana (uaktualniona)”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 92–103. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.
• Nadelman, Cynthia, „Elie Nadelman.” Tłumaczenie Hanna Samsonowicz. Biuletyn Historii Sztuki 56, nr 1-2 (1994): 1–13.
• Natanson, Thadée. „Elie Nadelman”. W: Peints à leur tour, 239–243. Paris: Albin Michel, 1948. Natter, Tobias G. Die Galerie Miethke. Eine Kunsthandlung im Zentrum der Moderne. Wien: Jüdisches Museum der Stadt Wien, 2003.
• Nowakowska-Sito, Katarzyna. „Henryk Kuna i salon Heleny Rubinstein: 126 rue du Faubourg Saint-Honoré”. W: Panoptikum. Sztuka, nauka, wyobraźnia. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60. urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska et al., 349–363. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2022.
• Porębski, Mieczysław. Granica współczesności 1909–1925. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1989.
• Read, Peter. „Apollinaire et Adolphe Basler: passeurs culturels franco-polonais, médiateurs sans frontières”. Europe 94, nr 1043 (2016): 204–215.
• de Rosset, Tomasz F. „By skreślić historię naszych zbiorów”. Polskie kolekcje artystyczne. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2021.
• Schreiber, Agnieszka. „Rzeźby portretowe Liwii, Oktawii i Julii w polityce propagandowej Cesarza Augusta”. In Gremium 4 (2010): 7–26.
• Spear, Athena T. „Elie Nadelman’s Early Heads (1905–11)”. Allen Memorial Art Museum Bulletin 28, nr 3 (1971): 201–222.
• Stala, Marian. „Instynkt harmonii. (Wokół programu estetycznego «Museionu»)”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie, z. 39 (1980): 121–143.
• Szelągowska, Małgorzata. „W cieniu mistrzów francuskich – polska rzeźba nowego klasycyzmu”. W: Sztuka lat 1905–1923. Malarstwo, rzeźba, grafika, krytyka artystyczna. Materiały z konferencji naukowej, Toruń 21–23 września 2005, redakcja Małgorzata Geron, Jerzy Malinowski, 32–37. Toruń: Interdyscyplinarne Koło Naukowe Doktorantów Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2006.
• Tanikowski, Artur. „Heralds of moderate modernity. Polish-Jewish artists in Catalonia”. W: Jewish artists and Central-Eastern Europe. Art Centers – Identity – Heritage from the 19th Century to the Second World War, redakcja Jerzy Malinowski et al., 241–251. Warszawa: DiG, 2010.
• Tanikowski, Artur. Wizerunki człowieczeństwa, rytuały powszedniości. Leopold Gottlieb i jego dzieło. Kraków: Universitas, 2011.
• The Steins Collect. Matisse, Picasso, and the Parisian Avant-Garde. San Francisco Museum of Modern Art, Réunion des Musées Nationaux – Grand Palais, Paris, The Metropolitan Museum of Art, New York, May 21, 2011 – June 3, 2012. San Francisco–New Haven: San Francisco Museum of Modern Art, Yale University Press, 2011.
• Werner, Alfred. „Pascin’s American Years”. American Art Journal 4, nr 1 (1972): 87–101.
• Wilke, Ulrich. Heinz Witte-Lenoir. Berichte von ihm und über ihn – Lehrer, Vorbilder und Weggefährten – Verzeichnis seiner Werke. Videel: Niebüll, 2003.
• Woźniak-Koch, Milena. „Bronisław Krystall. Warszawski kolekcjoner początku wieku”. W: Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice. Materiały konferencji zorganizowanej w 2014 roku przez Zakład Muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, redakcja Tomasz F. de Rosset et al., 144–156. Warszawa: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, 2015.
• Ziembińska, Ewa. „Wielki Nieobecny. Nadelman w Polsce”. W: Elie Nadelman. W poszukiwaniu piękna…, 5–8. Warszawa: Fundacja Art & Modern / Wejman Gallery, 2022.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1394

Biblioteka Nauki

15582215