Chrystus Ukrzyżowany w katedrze Narodzenia Najświętszej Panny Marii w Sandomierzu. Tropem italianizmów w małopolskiej sztuce XIV w.

• Authors: Dobrosława Horzela

Title variants

EN

The Crucified Christ in the Cathedral of the Birth of the Virgin Mary in Sandomierz. Tracing Italianisms in the Art of Lesser Poland in the 14th Century

Abstracts

EN

The artistic questions related to the Gothic crucifix in Sandomierz Cathedral, up to now dated generally to the mid-15th century, have not aroused much academic interest so far. The studies of the work’s style, conducted on the occasion of its conservation in 2016, have pointed out to the importance of a type called crucifixi dolorosi both for the type and the way of execution of the sculpture in question.. These links, however, are not of key importance for the explanation of the work’s artistic genesis. The present paper suggests that the crucifix is a work of an artist active in Lesser Poland in the third quarter of the 14th century who was aware of the artistic devices used in Tuscany in the circle of Andrea di Cione, called Orcagna (1308–1368), by sculptors such as Maestro del Crocifisso di Camaiore and his followers. The results of a stylistic analysis confirm the conclusions reached on the grounds of the newly-discovered original polychromy of the loincloth. The ornament decorating it echoes Italian fabrics whose representations can be found in the painting by such Tuscan artists as Andrea di Cione himself, but also by e.g., Bernardo Daddi or Jacopo di Cione. The Sandomierz crucifix, next to the so-called Crucifix of Queen Hedwig in Cracow Cathedral, should be considered as another example in Lesser Poland of the reception of Italian art in Central Europe in the latter half of the 14th century.

PL

Zagadnienia artystyczne związane z gotyckim krucyfiksem w katedrze w Sandomierzu, datowanym dotychczas najczęściej na połowę XV w., nie budziły większego zainteresowania badaczy. Wyniki studiów nad stylem dzieła, prowadzonych w związku z jego konserwacją w roku 2016, wskazują na rolę tradycji tzw. krucyfiksów dolorystycznych, przejawiającą się zarówno na poziomie typologicznym, jak też technologicznym. Relacje te nie są jednak kluczowe dla wyjaśnienia artystycznej genezy dzieła. Stawiam tezę, że krucyfiks jest dziełem artysty tworzącego w Małopolsce w 3. ćwierci XIV w., świadomego rozwiązań stosowanych w Toskanii w kręgu oddziaływania Andrea di Cione zwanego Orcagna (1308–1368) przez rzeźbiarzy takich jak Maestro del Crocifisso di Camaiore i jego następcy. Wyniki analizy stylu rzeźbiarskiego potwierdzają wnioski dotyczące nowoodkrytej, pierwotnej polichromii perizonium. Wykorzystany w niej ornament nawiązuje do tkanin włoskich, których odwzorowania znajdujemy w malarstwie takich Toskańczyków jak sam Andrea di Cione, a także m.in. Bernardo Daddi, czy Jacopo di Cione. Krucyfiks w Sandomierzu, obok tzw. krucyfiksu królowej Jadwigi w katedrze krakowskiej, uznać należy za jeszcze jeden małopolski przykład recepcji sztuki Italii w Europie Środkowej drugiej połowy XIV w.

Keywords

PL

Małopolska rzeźba gotycka; krucyfiksy dolorystyczne; italianizm; Sandomierz; Maestro del Crocifisso di Camaiore

EN

Gothic sculpture of Lesser Poland; dolorous crucifixes; Italianism; Sandomierz; Maestro del Crocifisso di Camaiore

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2022
• Volume: 84
• Issue: 2
• Pages: 215-251

Dates

published

2022

Contributors

author

Dobrosława Horzela

• Kraków, Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Jagielloński

References

• Alemann-Schwartz von, Monika. Crucifixus dolorosus: Beiträge zur Polychromie und Ikonographie der rheinischen Gabelkruzifixe. Bonn: Druck, 1976.
• Damaschke, Anja. “Die Herstellungstechnik gotischer Vesperbilder aus Leder”, Zeitschrift der Kunsttechnologie und Konservierung 12, z. 1 (1998): 118–133.
• Das Gabelkreuz in St. Maria im Kapitol zu Köln und das Phänomen der Crucifixi dolorosi in Europa, redakcja Godehard Hoffmann. Worms: Wernersche Verlagsgesellschaft, 2006.
• Dutkiewicz, Józef. Małopolska rzeźba średniowieczna 1300–1450. Kraków: P.A.U., 1949.
• Dworzak, Agata. Fabrica ecclesiae sandomiriensis. Dzieje modernizacji wnętrza kolegiaty sandomierskiej w XVIII wieku w świetle źródeł archiwalnych. Kraków: Wydawnictwo Attyka, 2016.
• Franci, Andrea. “Orcagna e le ricerche recenti sulla scultura fiorentina trecentesca.” Arte Christiana 90 (2002): 251–260.
• Francovich, Géza de. “L'origine e la diffusione del crocifisso gotico doloroso.” Römisches Jahrbuch für Kunstgeschichte 2 (1938): 143–261.
• Goetel-Kopffowa, Maria. “Stehende Maria mit Kind, Krakau, um 1360–1370.” W Die Parler und der schöne Stil 1350–1400. Europäische Kunst unter den Luxemburgern. Katalog zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle, redakcja Anton Legner, t. 2, 487–488. Köln: Museen der Stadt Köln, 1985.
• Jana Długosza roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego. Księga dwunasta 1445-1461, redakcja Jerzy Wyrozumski, t. 9. Warszawa: PWN, 2004.
• Kaczmarek, Romuald. Italianizmy. Studia nad recepcją gotyckiej sztuki włoskiej w rzeźbie środkowo-wschodniej Europy (koniec XIII – koniec XIV wieku). Wrocław: Wydawnictwo UWr, 2008.
• Kalina, Pavel. “Giovanni Pisano, the Dominicans, and the Origin of the ‘crucifixi dolorosi’.” Artibus et historiae 24 (2003): 81–101.
• Kammel, Frank M. “Nürnberg 1420. Der Deichsler-Altar und der Schöne Stil.” W Der Deichsler-Altar. Nürnberger Kunst um 1420. Ausstellung im Germanischen Nationalmuseum vom 5. Mai bis 23. Oktober 2016, redakcja Frank M. Kammel, 6–48. Nürnberg: Germanischen Nationalmuseum, 2016.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie, redakcja Jerzy Z. Łoziński, Barbara Wolff, z. 11: Powiat sandomierski, inw. Jerzy Z. Łoziński, Tadeusz Przypkowski. Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1962.
• Klesse, Beate. Seidenstoffe in der italienischen Malerei des 14. Jahrhunderts. Bern: Stämpfli & Cie., 1967.
• Kowalczyk, Jerzy. “Dzieła Macieja Polejowskiego w Ziemi Sandomierskiej.” Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego 6 (1970): 187–237.
• Kreytenberg, Gert. Orcagna: Andrea di Cione. Ein universeller Künstler der Gotik in Florenz. Mainz: Philipp von Zabern Verlag, 2000.
• Kyzourová, Ivana, i Pavel Kalina. “The ‘Přemyslovskỳ’ crucifix of Jihlava. Stylistic Character and Meaning of a Crucifixus Dolorosus.” Wallraf-Richartz-Jahrbuch 57 (1996): 35–64.
• Liebetrau, Katharina. “Die Pietà Roettgen: technologische Untersuchung zur Herstellungstechnik, ursprünglichem Erscheinungsbild und Bezügen zu Vergleichsobjekten.” W Frühe rheinische Vesperbilder und ihr Umkreis. Neue Ergebnisse zur Technologie, redakcja Ute Bergmann, 7–22. München: Anton-Siegl-Fachbuchhandlung, 2010.
• Lisner, Margrit. Holzkruzifixe in Florenz und in der Toskana. Munich: Bruckmann, 1970.
• Makarewicz, Stanisław. Bazylika katedralna w Sandomierzu. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne, 1976.
• Monnas, Lisa. “Silk Textiles in the Paintings of Bernardo Daddi, Andrea di Cione and Their Followers.” Zeitschrift für Kunstgeschichte 53, z. 1 (1990): 39–58.
• Monumenta Poloniae historica, redakcja August Bielowski, t. 5. Warszawa: PWN, 1960-1961.
• Mühlberg, Fried. “Crucifixus Dolorosus, Über Bedeutung und Herkunft des gotischen Gabelkruzifixes.” Wallraf-Richartz-Jahrbuch 22 (1960): 69–86.
• Nante, Andrea. “Il Crocifisso trecentesco della Cattedrale di Padova.” W L’Uomo della Croce. L’immagine scolpita prima e dopo Donatello, redakcja Carlo Cavalli, Andrea Nante, 55–67. Padova: Museo Diocesano, 2013.
• Pająk, Katarzyna. “Gotycka rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego w katedrze Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu.” Studia Sandomierskie 20, z. 2 (2013): 35–40.
• Pająk, Katarzyna. “Kult gotyckiej rzeźby Chrystusa Ukrzyżowanego w katedrze Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Sandomierzu.” W Ars omnia vincit. Studia z dziejów sztuki i kultury artystycznej, redakcja Agnieszka Bender, Małgorzata Kierczuk-Macieszko, 187–192. Lublin: TN KUL, 2012.
• Parenti, Daniel. “Breve itinerario nella scultura lignea policroma a Firenze prima del Quatrocento.” W “Fece di scoltura di legname e colorì”: Scultura del Quattrocento in legno dipinti a Firenze. Firenze: Giunti Gruppo Editoriale, 2016.
• Peez, Marc. “Das Vesperbild aus Münsterreifel. Werktechnische Aspekte und Zusammenhänge mit den Vesperbildern aus Fritzlar, Wetzlar und Bonn.” W Frühe rheinische Vesperbilder und ihr Umkreis. Neue Ergebnisse zur Technologie, redakcja Ute Bergmann, 23–33. München: Anton-Siegl-Fachbuchhandlung, 2010.
• Stafski, Heinz. Die Bildwerke in Stein, Holz, Ton und Elfenbein bis um 1450. Nürnberg: Verlag des Germanischen Nationalmuseums, 1965.
• Stępień, Urszula. “Gotycki krucyfiks z sandomierskiej katedry.” Studia Sandomierskie 16, z. 1/2 (2009): 272–276.
• Stępień, Urszula. “Rzeźby z katedry sandomierskiej w zbiorach muzeum diecezjalnego.” W Amicissima. Studia Magdalenae Piwocka oblata, 397–398. Kraków: staraniem przyjaciół Magdaleny Piwockiej oraz Fundacji Nomina Rosae, 2010.
• Tigler, Gert. “Il Maestro del Crocifisso di Camaiore e la scultura lignea dell’antica diocesi di Lucca nell prima metà del XIV secolo.” W Un crocifisso del Trecento lucchese. Attorno alla riscoperta di un capolavoro medievale in legno, redakcja Luca Mor, Gert Tigler, 53–100. Torino-Londra-Venezia-New York: Allemandi, 2010.
• Un crocifisso del Trecento lucchese. Attorno alla riscoperta di un capolavoro medievale in legno, redakcja Luca Mor, Gert Tigler. Torino-Londra-Venezia-New York: Allemandi, 2010.
• Urbanek, Regina. “Der Crucifixus dolorosus in St. Maria vom Frieden in Köln.” W Das Gabelkreuz in St. Maria im Kapitol zu Köln und das Phänomen der Crucifixi dolorosi in Europa, redakcja Godehard Hoffmann, 64–66. Worms: Wernersche Verlagsgesellschaft, 2006.
• Walczak, Marek. Do źródła. Kraków: Societas Vistulana, 2020.
• Walczak, Marek. “Kilka uwag o genezie stylowej i datowaniu grupy pasyjnej na belce tęczowej w kościele parafialnym w Krośnie.” W Kościół parafialny Świętej Trójcy w Krośnie w panoramie dziejów miasta. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w 500 rocznicę konsekracji kościoła, przeprowadzonej przez Macieja Drzewickiego w 1512 roku, redakcja Piotr Łopatkiewicz, 63–83. Krosno: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia, 2012.
• Walczak, Marek. Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego. Kraków: Universitas, 2006.
• Walczak, Marek. “Uwagi o chronologii małopolskiej rzeźby drewnianej wieku XIV.” W Visibilia et invisibilia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci profesor Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek, redakcja Artur Badach, Monika Janiszewska, Monika Tarkowska, 159–178. Warszawa: SHS, 2009.
• Walczak, Marek. “Uwagi o wpływach czeskich na rzeźbę w Małopolsce w XIV wieku.” W “Żeby wiedzieć”: studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, redakcja Wojciech Walanus, Marek Walczak, Joanna Wolańska, 59–80. Kraków: Lettra-Graphic, 2008.
• Walczak, Marek. “Z najnowszych odkryć gotyckiego malarstwa ściennego (prezbiterium katedry w Sandomierzu i kościół parafialny w Lubecku).” W Imagines pictae: studia nad gotyckim malarstwem w Polsce, redakcja Wojciech Walanus, Marek Walczak, 187–198. Kraków: Societas Vistulana, 2016.
• Walczak, Marek. “Zur Chronologie der kleinpolnischen Holzplastik im 14. Jahrhundert.” W Prag und die grossen Kulturzentren Europas in der Zeit der Luxemburger 1310–1437, redakcja Markéta Jarošová, Jiří Kuthan, Stefan Scholz, 561–584. Praha: Togga, 2008.
• Wardwell, Anne E. “The Stylistic Development of 14th and 15th Century Italian Silk Design.” Aachener Kunstblätter 47 (1976/77): 177–226.
• Wawel 1000–2000, wystawa jubileuszowa, t. 2: Skarby Archidiecezji Krakowskiej (Kraków: Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, 2000).
• Węcławowicz, Tomasz, i Andrzej Włodarek. “Sandomierz. Kościół kolegiacki p.w. Narodzenia Panny Marii.” W Architektura gotycka w Polsce, redakcja Teresa Mroczko, Marian Arszyński, t. 2, 203. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1995.
• Wyrozumski, Jerzy. “Kościół kolegiacki Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu fundacji Kazimierza Wielkiego.” Zeszyty Sandomierskie 18, nr 32 (2011): 2–6.
• Zervas, Diane F. Andrea Orcagna. Il tabernacolo di Orsanmichele. Modena: Franco Cosimo Panini, 2006.
• Żmudziński, Jerzy. “Gotycki krucyfiks z kościoła św. Marcina w Krakowie. Dzieje obiektu w świetle rezultatów prac konserwatorskich przeprowadzonych w 1994 r.” Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego 2 (1995): 183–204.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1401

Biblioteka Nauki

15582262