Franz (Franciscus Hieronimus) Thomasberger – morawski rzeźbiarz na Śląsku i w Wielkopolsce w pierwszej połowie XVIII wieku

• Authors: Bartłomiej Łyczak

Title variants

EN

Franz (Franciscus Hieronymus) Thomasberger, a Moravian Sculptor in Silesia and Greater Poland in the First Half of the 18th Century

Abstracts

EN

In 1934, Alfred Brosig published the contents of a contract for the making of figures for the façade of the church of the Seraphic St Francis in Poznań, concluded in 1729 in Wschowa between the Bernardines and one “Franciszek Domusbergier, woodcarver and stonemason”. This document, now lost, was until recently the only evidence of this artist’s activity. Source queries in Polish and Czech archives have established that Franz (Franciscus Hieronymus) Thomasberger was born in Brno in 1696 and that his father was the sculptor Matthias Thomasberger. In 1721, he settled in Nysa, where he married, soon after obtaining citizenship and the title of a master craftsman. While in Nysa he worked, among others, on the decoration of the fountain (now lost) in the garden of the residence of the bishops of Wrocław. In the late 1720s, he moved to Wschowa, a town located in the Commonwealth of Poland and Lithuania, becoming its citizen in 1729. Two years later he was granted membership in the guild of masons and stonemasons; he died in 1744. Several statues in Wschowa, mainly in the Bernardine church, and a sculpture of St John of Nepomuk in Kościan, originally probably in the local Bernardine monastery, have been attributed to him on the basis of stylistic similarities.

PL

W 1934 r. Alfred Brosig opublikował treść kontraktu na wykonanie figur na fasadę kościoła św. Franciszka Serafickiego w Poznaniu zawartego w 1729 r. we Wschowie między bernardynami a „Franciszkiem Domusbergier, snycerzem i kamieniarzem”. Ten zaginiony obecnie dokument był dotąd jedynym świadectwem działalności tego twórcy. Kwerendy źródłowe w polskich i czeskich archiwach pozwoliły ustalić, że Franz (Franciscus Hieronimus) Thomasberger urodził się w Brnie w 1696 r., a jego ojcem był rzeźbiarz Matthias Thomasberger. W 1721 r. osiadł w Nysie, gdzie ożenił się, uzyskał obywatelstwo i tytuł mistrzowski. Pracował tam m.in. nad dekoracją niezachowanej fontanny w ogrodzie rezydencji biskupów wrocławskich. Pod koniec lat 20. Thomasberger przeniósł się do leżącej w Rzeczypospolitej Wschowy: w 1729 r. został obywatelem miasta, a dwa lata później członkiem cechu murarzy i kamieniarzy, zmarł w 1744 r. Na podstawie analizy stylistyczno-porównawczej można mu przypisać kilka figur na terenie Wschowy, głównie w kościele Bernardynów, oraz rzeźbę św. Jana Nepomucena w Kościanie, zapewne pochodzącą z tamtejszej świątyni bernardyńskiej.

Keywords

EN

craft guilds; Poznań; sculpture; early modern art; Wschowa; Bernardines; Nysa

PL

cechy rzemieślnicze; Poznań; rzeźba; sztuka nowożytna; Wschowa; bernardyni; Nysa

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2023
• Volume: 85
• Issue: 2
• Pages: 87-108

Dates

published

2023

Contributors

author

Bartłomiej Łyczak

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000000211281376

References

• Błaszczyk, Iwona. „Pomnik św. Jana Nepomucena na Starym Rynku”. Kronika Miasta Poznania 71, nr 2 (2003): 192–200.
• Brosig, Alfred. Materiały do historii sztuki wielkopolskiej. Poznań: s.n., 1934.
• Chmarzyński, Gwido, Mieczysław Gładysz, i Stanisław Golachowski. „Region opolski”. W: Górny Śląsk, t. 2, 154–361. Poznań: Instytut Zachodni, 1959.
• Chrzanowski, Tadeusz, i Marian Kornecki. Sztuka Śląska Opolskiego. Od średniowiecza do końca w. XIX. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1974.
• Corpus Inscriptionum Poloniae, t. 10: Inskrypcje województwa lubuskiego, z. 2: Powiat wschowski. Opracowanie Adam Górski, Paweł Karp. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2006.
• Dittrich, Hermann. „Alt Neisser Kunstgewerbe”. Jahresbericht des Neisser Kunst- und Altertums Vereins 27 (1923): 3–8.
• Dobrzycka, Anna. „Rzeźba do końca XIX w.”. W: Dziesięć wieków Poznania, t. 3: Sztuki plastyczne, 93–132. Poznań–Warszawa: Wydawnictwo „Sztuka”, 1956.
• „Domusbergier (Domusbieger) Franciszek”. W: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze – rzeźbiarze – graficy, t. 2, 86. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1975.
• Fryc, Chryzostom, Alojzy Pańczak, i Lesław Szymborski. Wczoraj i dziś franciszkanów we Wschowie. Wschowa: Klasztor Braci Mniejszych Franciszkanów, 2000.
• Grudziński, Kajetan. „Kościan”. W: Klasztory bernardyńskie w Polsce w jej granicach historycznych, redakcja Hieronim Eugeniusz Wyczawski, 146–149. Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo Bernardynów „Calvarianum”, 1985.
• Hálová-Jahodová, Cecilie. Brno. Stavební a umělecký vývoj města. Praha: Pražské Nakladatelství V. Poláčka, 1947.
• Irgang, Winfried. Freudenthal als Herrschaft der Deutschen Ordens 1621–1725. Bonn–Bad Godesberg: Verlag Wissenschaftliches Archiv, 1971.
• Kalinowski, Konstanty. Rzeźba barokowa na Śląsku. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
• Kantak, Kamil. Bernardyni polscy, t. 2: 1573–1795–1932. Lwów: nakładem Prowincji Polskiej OO. Bernardynów, 1933.
• Kantak, Kamil. „Kronika Bernardynów poznańskich”. Kronika Miasta Poznania 3, nr 10 (1925): 203–215.
• Kantak, Kamil. „Kronika bernardynów toruńskich”. Roczniki Towarzystwa Naukowego w Toruniu 32 (1925): 103–134.
• Kantak, Kamil. „Sylwetki Bernardynów poznańskich – Jan Kapistran Szysiecki”. Kronika Miasta Poznania 8, nr 1 (1930): 68–87.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5: Województwo poznańskie, z. 10: Dawny powiat kościański. Opracowanie Teresa Ruszczyńska, Aniela Sławska. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1980.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 7: Miasto Poznań. Redakcja Eugeniusz Linette, Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski, cz. 1: Ostrów Tumski i Śródka z Komandorią. Redakcja Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1983.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce. Seria Nowa, t. 7: Miasto Poznań, redakcja Eugeniusz Linette, Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski, cz. 2. 1: Śródmieście. Kościoły i klasztory, redakcja Zofia Kurzawa, Andrzej Kusztelski. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1998.
• Kębłowski, Janusz. Nysa. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972.
• Kohte, Julius. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 3: Die Landkreise des Regierungsbezierks Posen, cz. 3: Fraustadt, Lissa, Rawitsch und Gostyn. Berlin: Julius Springer, 1896.
• Kohte, Julius. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 1: Uebersicht der Kunstgeschichte der Provinz Posen. Berlin: Julius Springer, 1898.
• Kostowski, Jakub. „Dorazil Anton”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 29, 34–35. München–Leipzig: K. G. Saur, 2001.
• Kowalski, Stanisław. „Zabytki miasta i powiatu”. W: Wschowa. Miasto i powiat, 55–72. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Kultury, 1973.
• Krause, Walter. Grundriss eines Lexikons bildender Künstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfängen bis zur Mitte des 19. Jahrhunderts. Oppeln: Verlag Der Oberschlesier, 1933.
• Kroniki Bernardynów poznańskich. Opracowanie Salezy Bogumił Tomczak, Jacek Wiesiołowski. Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2002.
• Kubistalowa, Irena, i Barbara Zabawa. „Wschowa, «civitas secundi ordinis». Mecenat artystyczny mieszczaństwa od XVI do XVIII w.”. W: Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, redakcja Jan Harasimowicz, 397–410. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
• Kusztelski, Andrzej. „Historia budowy i wyposażenia kościoła bernardyńskiego. Z prac nad katalogiem zabytków Poznania”. Kronika Miasta Poznania 62, nr 3–4 (1994): 404–426.
• Leisching, Julius. „Die St. Lucasbruderschaft der Maler und Bildhauer von Brünn (Fortsetzung)”. Mittheilungen des Mährischen Gewerbe-Museums 17, nr 6 (1899): 43–47.
• Leszczyński, Józef. „Zarys dziejów miasta do roku 1740”. W: Miasto Nysa. Szkice monograficzne, redakcja Janusz Kroszel, Stefan Popiołek, 17–61. Wrocław: Instytut Śląski w Opolu, 1970.
• Linette, Eugeniusz. „Kontrakty dominikanów ze snycerzami poznańskimi (Krzysztofem Redellem z 1621 i Fr. Antonim Brumbacherem z 1714 roku”. Biuletyn Historii Sztuki 28, nr 3–4 (1966): 388–392.
• Linette, Eugeniusz. „Życie artystyczne – sztuka baroku”. W: Dzieje Poznania do roku 1793, t. 1, cz. 2, redakcja Jerzy Topolski, 701–774. Warszawa– Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988.
• Lutz, Gerhard. „Fürstbischof Franz Ludwig von Pfalz-Neuburg und seine Residenz Neisse”. W: Nysa. Sztuka w dawnej stolicy księstwa biskupiego, redakcja Ryszard Hołownia, Mateusz Kapustka, 195–204. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2008.
• Łukomski, Stanisław. Koźmin Wielki i Nowy. Monografia historyczna. Poznań: nakł. aut., 1914.
• Łyczak, Bartłomiej. Toruński cech rzeźbiarski i snycerka na obszarze jego oddziaływania w latach 1695–1793. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2018.
• Łyczak, Bartłomiej. „W kwestii pochodzenia wrocławskiego rzeźbiarza Franza Josepha Mangoldta”. Roczniki Sztuki Śląskiej 28–29 (2019–2020): 105–108.
• Małkus, Marta. „Rozdaję szczodrze to co mam… Pomnik nagrobny Mikołaja Nieżychowskiego u wschowskich bernardynów”. W: Rycerze – szlachta – ziemianie. Szlachetnie urodzeni na ziemi wschowskiej i pograniczu wielkopolsko-śląskim, redakcja Paweł Klint, Marta Małkus, Kamila Szymańska, 289–303. Wschowa–Leszno: Muzeum Okręgowe, Muzeum Ziemi Wschowskiej: Stowarzyszenie Czas A.R.T., 2014.
• Migasiewicz, Paweł. „La (petite) gloire du statuaire. Quelques remarques sur la condition sociale des sculpteurs dans la Pologne moderne”. W: Polska i Europa w dobie nowożytnej. Prace naukowe dedykowane Profesorowi Juliuszowi A. Chrościckiemu, redakcja Tadeusz Bernatowicz et al., 579–584. Warszawa: Zamek Królewski, 2009.
• Nowak, Adolf. Kirchliche Kunst-Denkmale aus Olmütz. Olmütz: Kaiser Franz Josef-Gewerbe-Museum, 1892.
• Nowakowski, Andrzej. Wschowa i ziemia wschowska w dawnej Polsce (do roku 1793). Białystok: „Temida 2”, 1994.
• Patzak, Bernhard. „Der ehemalige fürstbischöfliche Lustgarten zu Neisse. Ein Beitrag zur schlesischen Kultur- und Kunstgeschichte”. Oberschlesische Heimat. Zeitschrift des Oberschlesischen Geschichtsvereins 12, nr 2 (1916): 71–75.
• Patzak, Bernhard. Die Jesuitenbauten in Breslau und ihre Architekten. Ein Beitrag zur Geschichte des Barockstiles in Deutschland. Strassburg: J. H. Ed. Heitz (Heitz & Mündel), 1918.
• Plebański, Rafał. „XVIII-wieczna rzeźba kamienna w Wielkopolsce”. Ochrona Zabytków 52, nr 3 (1999): 280–295.
• Pötzl-Malikova, Maria. „Zur Typenbildung bei Giovanni Giuliani. Die Bedeutung der Statuetten Duquesnoys in der Liechtensteinischen Kunstkammer für sein Werk”. Sborník prací Filozofické fakulty brněnské univerzity. F. Řada uměnovědná 42-44, F37–39 (1993–1995): 13–34.
• Röder, Julius. „Berger Augustin”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 48. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
• Röder, Julius. „Hertzog Hans Ludwig”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 74. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
• Röder, Julius. „Thomasberger Augustin Johann”. W: Die Olmützer Künstler und Kunsthandwerker des Barock, t. 1: Maler, Bildhauer, Goldschmiede, Goldschläger, Gold- und Silberarbeiter, Perlhefter und Glaser (Glasmaler, Glasschneider, Spiegelmacher), 136–137. Olmütz: Verlag der Heimatblätter für die Olmützer Sprachinsel und das Odergebirge, 1934.
• Rohrschneider, Christine. „Domusbergier (Domusbieger) Franciszek”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 28, 474. München–Leipzig: K. G. Saur, 2001.
• „Schlein, Karl Josef ”. W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 30, redakcja Hans Vollmer, 102. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1936.
• Sito, Jakub. „Rzeźba figuralna”. W: Sztuka polska, t. 5: Późny barok, rokoko, klasycyzm (XVIII wiek), 353–421. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2016.
• Sprungala, Martin. Kronika Wschowy. Sława: Towarzystwo Przyjaciół Sławy, 2016.
• Šrámek, Jan. „Maletínské a mladějovské pískovce na Čestném sloupu Nejsvětější Trojice v Olomouci”. Zprávy o geologických výzkumech 37 (2004): 158–161.
• Stehlík, Miloš. „Mistr lomnického sloupu – materiálový příspěvek k baroknímu sochařství na Moravě”. Památková péče na Moravě. Monumentorum Moraviae tutela 11 (2006): 43–50.
• Stehlík, Miloš. „Moravské sochařství první poloviny 18. Století”. W: Michał Klahr starszy i jego środowisko kulturowe, redakcja Jan Wrabec, 115– 121. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski – Centrum Badań Śląskoznawczych i Bohemistycznych, 1995.
• Teatr i mistyka. Rzeźba barokowa pomiędzy Zachodem a Wschodem. Redakcja Konstanty Kalinowski. Poznań: Muzeum Narodowe w Poznaniu, 1993.
• „Thomasberger, Augustin Joh.” W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 33, redakcja Hans Vollmer, 68–69. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1939.
• „Thomasberger, Mathias”. W: Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart, t. 33, redakcja Hans Vollmer, 69. Leipzig: Verlag von E. A. Seemann, 1939.
• Tiede, Jürgen. „Berger, Augustin”. W: Allgemeines Künstlerlexikon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Volken, t. 9, 342. München–Leipzig: K. G. Saur, 1994.
• Toman, Prokop. „Thomasberger, Augustin”. W: Nový slovník československých výtvarných umělců, t. 2, 588. Ostrava: Výtvarné Centrum Chagall, 1993.
• Toman, Prokop. „Thomasberger, Matěj”. W: Nový slovník československých výtvarných umělců, t. 2, 588. Ostrava: Výtvarné Centrum Chagall, 1993.
• Tomczak, Salezy Bogumił. „Jan Kapistran Szysiecki, zasłużony bernardyn poznański z przełomu XVII i XVIII stulecia”. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 9 (2014): 127–152. https://doi.org/10.14746/e.2014.9.6.
• Tomczak, Salezy Bogumił. „Kościół św. Franciszka z Asyżu i klasztor Franciszkanów w Poznaniu w latach 1947–1957”. Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 13 (2018): 73–105. https://doi.org/10.14746/e.2018.13.4.
• Urban, Wincenty. „Kościół pod wezwaniem św. Jakuba w Nysie”. Nasza Przeszłość 26 (1971): 109–133.
• Völkel, Richard. „Die persönliche Zusammensetzung des Neisser Kollegiatkapitels während seiner Residenz in der Altstadt Neisse 1477–1650 an der Kollegiatkirche zu SS Johannes Ev. und Nikolaus”. Bericht der WissenschaftlichenGesellschaft Philomathie in Neisse 42 (1938): 1–239.
• Vorálková, Lucie. „Morový sloup v Lomnici u Tišnova”. Praca licencjacka, Masarykova Univerzita, Brno, 2014.
• Wardzyński, Michał. „Marmury dolnośląskie. Zarys dziejów wydobycia i artystycznego wykorzystania w kamieniarstwie i rzeźbie w epoce nowożytnej na Śląsku i w Rzeczypospolitej”. W: Rzeźba barokowa na Dolnym Śląsku w 2. połowie XVII wieku, redakcja Artur Kolbiarz, 109–138. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2020.
• Wardzyński, Michał. „Prace rzeźbiarsko-kamieniarskie Wacława Beranka dla konwentów paulinów prowincji polskiej. Jasna Góra – Pińczów – Beszowa – Skałka”. W: Veritati serviens. Księga Pamiątkowa Ojcu Profesorowi Januszowi Zbudniewkowi zp, redakcja Jan Dzięgielewski et al., 493–527. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2009.
• Wardzyński, Michał. „Zespoł rokokowych ołtarzy kolegiaty opolskiej – nieznane dzieło Wenzla Johanna Bohma. Przyczynek do twórczości rzeźbiarza na drodze z Lipnika nad Bečvou do Poznania”. W: Sztuka dawnego Opola, redakcja Bogusław Czechowicz, Joanna Filipczyk, Andrzej Kozieł, 115–129. Opole: Muzeum Śląska Opolskiego, 2018.
• Witecki, Jacek. „Zawieszki do wilkomow i obesłania cechowe”. W: Zabytki cechów śląskich, redakcja Małgorzata Korżel-Kraśna, 293–351. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 2002.
• Wojciechowski, Jan Zbigniew. Zabytki Wschowy i okolic. Wschowa: Agencja Janexim, 1997.
• Zlat, Mieczysław. Brzeg. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1455

Biblioteka Nauki

15582218