Obraz jako metafora. Hermeneutyczne ujęcie obrazu „Chrystus i Samarytanka” Jacka Malczewskiego (1912)

• Authors: Michał Haake

Title variants

EN

An Image as a Metaphor. A Hermeneutic Reading of Jacek Malczewski’s Painting “Christ and the Samaritan Woman” (1912)

Abstracts

EN

The aim of the text is to assess the possibility of using the achievements of art-historical hermeneutics in the interpretation of Jacek Malczewski’s painting Christ and the Samaritan Woman (1912). The painting is the last in a series of four works devoted to the story from the Gospel of St. John, which Malczewski executed between 1909 and 1912. In all the versions, Malczewski gave Christ his own features, while the Samaritan woman had the face of Maria Bal, his mistress. Malczewski’s contemporaries generally misunderstood these paintings. Over time, attempts were made to interpret them in various ways. The view that has recently become widespread is that they were a form of an “artist’s confession” and should be read according to a biographical key. However, this explanation ignores the visual structure of the work, which is the focus of hermeneutics. The analysis of this structure undertaken in the current essay has led to the conclusion that Malczewski’s painting is an innovative visualisation of the biblical metaphor used by Christ in his conversation with the Samaritan woman, comparing himself to a vessel of water.

PL

Celem tekstu jest rozpoznanie możliwości wykorzystania dorobku hermeneutyki historyczno-artystycznej w interpretacji obrazu Jacka Malczewskiego Chrystus i Samarytanka z 1912 r. Obraz jest ostatnim z serii czterech dzieł poświęconych tej zaczerpniętej z Ewangelii św. Jana opowieści, wykonanych w latach 1909–1912. We wszystkich wersjach Malczewski nadał postaci Chrystusa własne rysy, natomiast Samarytance użyczył oblicza Marii Balowej, swojej kochanki. U współczesnych artyście obrazy te budziły na ogół niezrozumienie. Z czasem próbowano je interpretować na rozmaite sposoby. Ostatnio rozpowszechnił się pogląd, że są one formą „spowiedzi artysty” i należy je czytać według klucza biograficznego. Wyjaśnienie to abstrahuje jednak od wizualnej struktury dzieła, na badaniu której skoncentrowana jest hermeneutyka. Podjęta w studium analiza tej struktury doprowadziła do konkluzji, że obraz Malczewskiego jest nowatorską wizualizacją metafory biblijnej, którą posługuje się Chrystus w rozmowie z Samarytanką, przyrównując siebie do naczynia z wodą.

Keywords

EN

Jacek Malczewski; Christ and the Samaritan woman; metaphor; hermeneutics

PL

Jacek Malczewski; Chrystus i Samarytanka; metafora; hermeneutyka

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2023
• Volume: 85
• Issue: 4
• Pages: 69-82

Dates

published

2023

Contributors

author

Michał Haake

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000269290953

References

• Bobrowski, Ireneusz. Zaproszenie do językoznawstwa. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN, 1998.
• Boehm, Gottfried. „O hermeneutyce obrazu” [1978; tłum. Małgorzata Łukasiewicz]. W: id., O obrazach i widzeniu. Antologia tekstów, redakcja Daria Kołacka, tłumaczenie Małgorzata Łukasiewicz, Anna Pieczyńska-Sulik, 144–171. Kraków: Universitas, 2014.
• Brötje, Michael. Bild-Schoepfung. Petersberg: Imhof, 2012.
• Brötje, Michael. Der Spiegel der Kunst. Zur Grundlegung einer existential-hermeneutischen Kunstwissenschaft. Stuttgart: Urachhaus, 1990.
• Bryl, Mariusz. „Płaszczyzna, ogląd, absolut. Inspiracje hermeneutyczne we współczesnej historii sztuki”. Artium Quaestiones 6 (1993): 55–84.
• Bryl, Mariusz. Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia historii sztuki od 1970 roku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2008.
• Frankowski, Janusz. „Metafora w «Biblii»”. W: Studia o metaforze, t. 2, redakcja Michał Głowiński, Aleksandra Okopień-Sławińska, 153–173. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1983.
• Grzybkowska, Teresa. Świat obrazów Jacka Malczewskiego. Warszawa: Wydawnictwo Aleksandra i Marek Dochnal, 1996.
• Haake, Michał. „Jacka Malczewskiego «Chrystus i Samarytanka» (1909), czyli o «sztuce religijnej, która nieskończoną głębię Bóstwa kontempluje»”. W: Artyści i Kraków. Studia ofiarowane Tomaszowi Gryglewiczowi, redakcja Jan Ostrowski et al., 105–110. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2022.
• Haake, Michał. „Jacka Malczewskiego «Chrystus i Samarytanka» (1911), czyli o sile obrazu”. W: Panoptikum. Sztuka, nauka, wyobraźnia. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Pieńkosowi z okazji 60. urodzin, redakcja Agnieszka Bagińska et al., 307–318. Warszawa: Neriton, 2022.
• Haake, Michał. „Krytyka artystyczna wobec obrazów Jacka Malczewskiego z postacią Chrystusa i jej najnowsze naukowe reperkusje”. Pamiętnik Sztuk Pięknych. Nowa seria. Dwieście lat polskiej krytyki artystycznej 16 (2021): 117–124.
• Heydel, Adam. Jacek Malczewski. Człowiek i artysta. Kraków: Wydawnictwo Literacko-Naukowe, 1933.
• Imdahl, Max. Giotto. Arenafresken. Ikonographie. Ikonologie, Ikonik. München: Wilhelm Fink Verlag, 1980.
• Jakimowicz, Andrzej. Jacek Malczewski i jego epoka. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.
• Krzysztofowicz-Kozakowska, Stefania. Jacek Malczewski. Życie i twórczość. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2015.
• Kudelska, Dorota. Dukt pisma i pędzla. Biografia intelektualna Jacka Malczewskiego. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2008.
• Milewska, Wacława. „Autorskie «Ja» Jacka Malczewskiego w świetle światopoglądu modernizmu i genezyjskiej filozofii Juliusza Słowackiego”. Studia Muzealne, z. 21 (2015): 146–185.
• Milewska, Wacława. „Autosakralizacja w sztuce Jacka Malczewskiego – ortodoksja, świętokradztwo czy akt genezyjskiej «wiary widzącej» Juliusza Słowackiego?”. W: Fin de siècle odnaleziony. Mozaika przełomu wieków | Fin de Siècle Rediscovered. A Mosaic of the Turn of the Century, redakcja Ewa Frąckowiak, Piotr Kopszak, Marcin Romeyko-Hurko, 163–169. Toruń: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata, Zakład Historii Sztuki Nowoczesnej Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2015.
• Porębski, Mieczysław. „Czy metaforę można zobaczyć?”. Teksty. Teoria literatury, krytyka, interpretacja 9, nr 6 (1980): 61–78.
• Przyłębski, Andrzej. Hermeneutyka. Od sztuki interpretacji do teorii i filozofii rozumienia. Poznań: Zysk i S-ka, 2019.
• Weinrich, Harald. Ogólna semantyka metafory. W: Współczesna myśl literaturoznawcza w Republice Federalnej Niemiec. Antologia, wybór, opracowanie i wstęp Hubert Orłowski, 67–76. Warszawa: Czytelnik, 1986.
• Wyka, Kazimierz. Thanatos i Polska. Warszawa: Wydawnictwo Literackie, 1971.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1762

Biblioteka Nauki

23352233