Forma, „przedmiot dzieła”, Gestalt. Max Imdahl i Erwin Panofsky

• Authors: Wojciech Bałus

Title variants

EN

The Form, the “Subject Matter”, the Gestalt. Max Imdahl and Erwin Panofsky

Abstracts

EN

Max Imdahl was of the opinion that in the iconological method, Erwin Panofsky had not given due attention to the problem of artistic form. Panofsky indeed failed to recognise the “iconic” level of an artwork; but he sought to justify the inseparability of form and subject matter in order to prove that iconographic research was an inalienable part of art history. This inseparability also characterised iconographic types, defined by the term Gestalt. A strict correspondence of all elements made the correct perception of the work possible, since it triggered the “symbolic pregnancy”, a mode of cognition described by the Gestalt psychology and Ernst Cassirer.

PL

Max Imdahl uważał, że w metodzie ikonologicznej Erwin Panofsky nie poświęcił należytej uwagi problematyce formy artystycznej. Panofsky faktycznie nie dostrzegał „ikonicznego” poziomu dzieła sztuki, ale starał się uzasadnić nierozdzielność formy i subject matter, by udowodnić, że badania ikonograficzne są niezbywalnym elementem historii sztuki. Ta nierozdzielność charakteryzowała też typy ikonograficzne, określone terminem Gestalt. Ścisła odpowiedniość wszystkich elementów pozwalała na prawidłową percepcję dzieła, gdyż uruchamiała „symboliczną pregnancję”, sposób poznawania opisany przez psychologię Gestalt i Ernsta Cassirera.

Keywords

EN

Erwin Panofsky; Max Imdahl; Ernst Cassirer; iconology; Ikonik; Gestalt psychology

PL

Erwin Panofsky; Max Imdahl; Ernst Cassirer; ikonologia; ikonika; psychologia Gestalt

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2023
• Volume: 85
• Issue: 4
• Pages: 51-68

Dates

published

2023

Contributors

author

Wojciech Bałus

• Uniwersytet Jagielloński

• https://orcid.org/0000000271082184

References

• Allesch, Gustav Johannes von. „Psychologische Bemerkungen zu zwei Werken der neueren Kunstgeschichte”. Psychologische Forschung 2 (1922): 368–381.
• Arnheim, Rudolf. Sztuka i percepcja wzrokowa. Psychologia twórczego oka. Tłumaczenie Jolanta Mach. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.
• Bałus, Wojciech. „Nieoczywista literackość malarstwa i jej granice. Uwagi o metodzie”. W: Literatura a malarstwo, redakcja Joanna Godlewicz-Adamiec, Piotr Kociumbas, Tomasz Szybisty, 21–41. Kraków–Warszawa: iMEDIUS, 2017.
• Boehm, Gottfried. „Die Arbeit des Blickes. Hinweise zu Max Imdahls theoretischen Schriften”. W: Max Imdahl, Reflexion, Theorie, Methode, redakcja Gottfried Boehm, 7–41. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1996.
• Bohde, Daniela. „Gestalt”. W: Metzler Lexikon Kunstwissenschaft. Ideen, Methoden, Begriffe, redakcja Ulrich Pfisterer, 150–153. Berlin: Metzler, 2019.
• Bohde, Daniela. Kunstgeschichte als physiognomische Wissenschaft. Kritik einer Denkfigur des 1920er bis 1940er Jahre. Berlin: Akademie Verlag, 2012.
• Bryl, Mariusz. Suwerenność dyscypliny. Polemiczna historia sztuki od 1970 roku. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2008.
• Cassirer, Ernst. Filozofia form symbolicznych. Część trzecia: fenomenologia poznania. Tłumaczenie Przemysław Parszutowicz, Andrzej Kalarus. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2022.
• Cassirer, Ernst. Idee und Gestalt. Goethe, Schiller, Hölderlin, Kleist. Berlin: Cassirer, 1924.
• Cassirer, Ernst. „Pojęcie formy symbolicznej w budowie nauk humanistycznych”. W: id., Symbol i język, tłumaczenie i opracowanie Bolesław Andrzejewski, 11–43. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM, 1995.
• Cassirer, Ernst. „Praegnanz, symbolische Ideation”. W: id., Symbolische Prägnanz, Ausdrucksphänomen und „Wiener Kreis”, redakcja Christian Möckel, 51–84. Hamburg: Mainer, 2011.
• Cassirer, Ernst. „Problem symbolu i jego miejsce w systemie filozofii”. W: id., Symbol i język, tłumaczenie i opracowanie Bolesław Andrzejewski, 44–64. Poznań: Wydawnictwo Naukowe IF UAM, 1995.
• Cassirer, Ernst. „Structuralism in Modern Linguistic”. Word 1 (1945): 99–120.
• Dvořák, Max. „Idealizm i naturalizm w rzeźbie i malarstwie gotyckim”. Tłumaczenie Andrzej Sąpoliński. W: Max Dvořák i jego teoria dziejów sztuki, opracowanie Lech Kalinowski, 43–152. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
• Fork, Christiane. „Saxl, Fritz (Friedrich)”. W: Metzler Kunsthistoriker Lexikon, redakcja Peter Betthausen et al., 361–363. Stuttgart–Weimar: Metzler, 2007.
• Holly, Michael Ann. Panofsky and the Foundation of Art History. Ithaca–London: Cornell University Press, 1984.
• Imdahl, Max. „Cézanne – Braque – Picasso. Zum Verhältnis zwischen Bildautonomie und Gegendstandssehen”. W: id., Reflexion, Theorie, Methode, redakcja Gottfried Boehm, 303–380. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1996.
• Imdahl, Max. Giotto Arenafresken. Ikonographie – Ikonologie – Ikonik. München: Wilhelm Fink Verlag, 1980.
• Imdahl, Max. „Giotto. Z zagadnień ikonicznej struktury sensu”. Tłumaczenie Tadeusz Żuchowski. W: Perspektywy współczesnej historii sztuki. Antologia przekładów „Artium Quaestiones”, redakcja Mariusz Bryl et al., 111–138. Poznań: Wydawnictwo UAM, 2009.
• Kant, Immanuel. Krytyka czystego rozumu. Tłumaczenie Roman Ingarden. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1986.
• Krois, John Michael. „Cassirer’s «Prototype and Model» of Symbolism”. W: id., Bildkörper und Körperschema, Schriften zur Verkörperungstheorie ikonischer Formen, redakcja Horst Bredekamp, Marion Lauschke, 45–62. Berlin: Akademie Verlag, 2011.
• Krois, John Michael. „Cassirer’s «Symbolic Values» and Philosophical Iconology”. Cassirer Studies 1 (2008): 101–117.
• Lavin, Irving. „American Panofsky”. W: Migrating Histories of Art, Self-Translations of a Discipline, redakcja Maria Teresa Costa, Hans Christian Hönes, 91–97. Berlin–Boston: De Gruyter, 2018.
• Metta, Carmen. „A Cassirerian-Kleean Casuistry of Occurrences of «Form» and «Figure»”. Cassirer Studies 2 (2009): 117–128.
• Michels, Karen. Sokrates in Pöseldorf. Erwin Panofskys Hamburger Jahre. Göttingen: Wallstein, 2018.
• Morgenthaler, Simon. Formationen einer Kunstwissenschaft. Text- und Archivstudien zu Hans Sedlmayr. Berlin– Boston: De Gruyter, 2020.
• Panofsky, Erwin, „Der Begriff des Kunstwollens”. W: id., Deutschsprachige Aufsätze, t. 2, redakcja Karen Michels, Martin Warnke, 1019–1034. Berlin: Akademie Verlag, 1998.
• Panofsky, Erwin. „Et in Arcadia ego. Poussin i tradycja elegijna”. Tłumaczenie Agnieszka Morawińska. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 324–342. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
• Panofsky, Erwin. Die Gestaltungsprincipien Michelangelos, besonders in ihrem Verhältnis zu denen Raffaels. Redakcja Gerda Panofsky. Berlin–Boston: De Gruyter, 2014.
• Panofsky, Erwin. Hercules am Scheidewege und andere antike Bildstoffe in der neueren Kunst. Leipzig–Berlin: Teubner, 1930.
• Panofsky, Erwin. „The History of Art as a Humanistic Discipline”. W: id., Meaning in the Visual Arts, 26–54. Garden City: Doubleday & Co., 1957.
• Panofsky, Erwin. „Iconography and Iconology: An Introduction to the Study of Renaissance Art”. W: id., Meaning in the Visual Arts, 26–54. Garden City: Doubleday & Co., 1957.
• Panofsky, Erwin. „Ikonografia i ikonologia”. Tłumaczenie Krystyna Kamińska. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 11–32. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
• Panofsky, Erwin. „Ikonographie und Ikonologie. Eine Einführung in die Kunst der Renaissance”. W: id., Sinn und Deutung in der bildenden Kunst, tłumaczenie Wilhelm Höck, 36–67. Köln: DuMont, 1975.
• Panofsky, Erwin. „Imago Pietatis. Przyczynek do historii typów przedstawieniowych Mąż Boleści i Maria Pośredniczka”. Tłumaczenie Tadeusz Dobrzeniecki. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 95–121. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
• Panofsky, Erwin. „Introductory”. W: id., Studies in Iconology. Humanistic Themes in the Art of the Renaissance, 3–31. New York–Evanston–London: Harper & Row, 1962.
• Panofsky, Erwin. „Probleme der Kunstgeschichte”. Idea 7 (1988): 7–13.
• Panofsky, Erwin. „Rozwój teorii proporcji jako odzwierciedlenie rozwoju stylu”. Tłumaczenie Anna Kozak. W: id., Średniowiecze, 5–66. Warszawa: Wydawnictwo KR, 2001.
• Panofsky, Erwin. „Spętany Eros. Przyczynek do genealogii Danae Rembrandta”. Tłumaczenie Jolanta Maurin Białostocka. W: id., Studia z historii sztuki, opracowanie Jan Białostocki, 307–323. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971.
• Panofsky, Erwin. Die theoretische Kunstlehre Albrecht Dürers (Dürers Ästhetik). Berlin: Reimer, 1914.
• Panofsky, Erwin. „Zum Problem der Beschreibung und Inhaltsdeutung von Werken der bildenden Kunst”. W: id., Deutschsprachige Aufsätze, t. 2, redakcja Karen Michels, Martin Warnke, 1064–1077. Berlin: Akademie Verlag, 1998.
• Panofsky, Erwin, i Friz Saxl. Dürers „Melencolia I”. Eine quellen- und typengeschichtliche Untersuchung. Leipzig– Berlin: Teubner, 1923.
• Panofsky, Gerda. Erwin Panofsky von Zehn bis Dreißig und seine jüdischen Wurzeln. Passau: Klinger, 2017.
• Parszutowicz, Przemysław. Fenomenologia form symbolicznych. Podstawowe pojęcia i inspiracje „późnej” filozofii Ernsta Cassirera. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2013.
• Passarge, Walter. Die Philosophie der Kunstgeschichte in der Gegenwart. Berlin: Junker und Dünnhaupt, 1930.
• Passini, Michela. L’oeil et l’archive. Une histoire de l’histoire de l’art. Paris: La Découverte, 2017.
• Podlacha, Władysław. „Historia sztuki, jej założenia i metody badawcze”. Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału II Nauk Historycznych, Społecznych i Filozoficznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego 42 (1949 [1950]): 73–79.
• Rieber, Audrey. Art, histoire et signification. Un essay d’épistemologie d’histoire de l’art autor de l’iconologie d’Erwin Panofsky. Paris: L’Harmattan, 2012.
• Riegl, Alois. Die spätrömische Kunst-Industrie nach den Funden in Österreich-Ungarn im Zusammenhange mit der Gesammentwicklung der Bildenden Künste bei den Mittelmeervölkern. Wien: Verlag der Kaiserlich-Königlichen Hof- und Staatsdruckerei, 1901.
• Schmidt, Peter. Aby M. Warburg und die Ikonologie. Mit einem Anhang von Dieter Wuttke. Wiesbaden: Harrasowitz, 1993.
• Sedlmayr, Hans. „Gestaltetes Sehen”. Belvedere 8 (1925): 65–73.
• Tatarkiewicz, Władysław. „Dwa pojęcia formy”. Przegląd Filozoficzny 45 (1949): 88–101.
• Thürlemann, Felix. „Ikonographie, Ikonologie, Ikonik. Max Imdahl liest Erwin Panofsky”. W: Bildtheorien. Anthropologische und kulturelle Grundlagen des Visualistic Turn, redakcja Klaus Sachs-Hombach, 214–234. Frankfurt am Main: Suhrkamp, 2009.
• Tietze, Hans. „Geisteswissenschaftliche Kunstgeschichte”. W: id., Lebendige Kunstwissenschaft. Texte 1910–1954, redakcja Almut Krapf-Weiler, 104–120. Wien: Schlebrügge. Editor, [b.d.].
• Wertheimer, Max. „Untersuchungen zur Lehre von der Gestalt. I. Prinzipielle Bemerkungen”. Psychologische Forschung 1 (1922): 47–58.
• Worringer, Wilhelm. Abstraktion und Einfühlung. Ein Beitrag zur Stilpsychologie. München: Piper, 1959.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1782

Biblioteka Nauki

23340386