Residential Towers of the Left-Bank Wrocław. An Unusual or a Forgotten Phenomenon in the Medieval Cityscape?

• Authors: Roland Mruczek , Maria Legut-Pintal

Title variants

PL

Wieże mieszkalne lewobrzeżnego Wrocławia. Nietypowe czy zapomniane zjawisko w krajobrazie średniowiecznego miasta?

Abstracts

PL

W niniejszym studium podjęty został problem średniowiecznych wież mieszkalnych na terenie miasta lokacyjnego we Wrocławiu. Autorzy omawiają wieże mieszkalne i domy wieżowe zidentyfikowane w toku badań archeologiczno-architektonicznych, historycznych i ikonograficznych. Lokalizacja wież w mieście związana była ze strefami zajmowanymi przez elity pochodzenia rycerskiego i mieszczańskiego, skupiającymi się w sąsiedztwie Rynku i wychodzących z niego głównych dróg. Model wieży mieszkalnej spotykany był zarówno wśród najstarszych budowli murowanych z XIII w., jak i u progu doby nowożytnej, czego dowodem są realizacje mieszczańskie z XVI w. Budynki wieżowe mogły być związane z fundacjami mieszczan, co stanowiło nawiązanie do wzorców znanych z terenu Włoch i Niemiec, służyły podkreśleniu rangi fundatora. Wieże murów miejskich mogły również służyć celom mieszkalnym, pozbawione jednak były znamion prestiżu.

EN

In this study, we have taken on the subject of medieval residential towers in the chartered city of Wrocław. We discuss residential towers and tower houses that have been identified through archaeological/architectural, historical and iconographic research. The location of these towers in the city is associated with areas occupied by the elites of knightly and bourgeois origin, concentrated in the vicinity of the Market Square and the main roads leading from it. The model of residential towers can be found among the oldest masonry buildings from the 13th century and at the threshold of the early modern period, as evidenced by bourgeois constructions from the 16th century. It has been demonstrated that tower buildings could be associated with the foundations of the bourgeoisie, thus drawing inspiration from patterns known from Italy and Germany, serving as a means of emphasising the status of the founder. City-wall towers could also serve residential purposes; however, they did not possess the attributes of prestige.

Keywords

PL

średniowiecze; Wrocław; dom wieżowy; wieża mieszkalna; architektura; archeologia

EN

Middle Ages; Wrocław; tower hause; residential tower; architecture; archaeology

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2024
• Volume: 86
• Issue: 2
• Pages: 31-50

Dates

published

2024

Contributors

author

Roland Mruczek

• Katedra Historii Architektury, Sztuki i Techniki, Politechnika Wrocławska

• https://orcid.org/0000000318663147

author

Maria Legut-Pintal

• Instytut Archeologii, Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000164061038

References

• Bartlett, Robert. The Making of Europe. Conquest, Colonization and Cultural Change 950–1350. Princeton: Princeton University Press, 1994.
• Brzezowski, Wojciech. “Ulica św. Wojciecha i jej architektura.” In Architektura Wrocławia, vol. 2: Urbanistyka do roku 1945, edited by Jerzy Rozpędowski, 121–157. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1995.
• Brzezowski, Wojciech, and Marzanna Jagiełło. Ogrody na Śląsku, vol. 2: Barok. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2017.
• Buśko, Cezary. “Badania archeologiczne ulic wrocławskich.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 47, no. 1–2 (1999): 39–50.
• Buśko, Cezary. “Budynki wieżowe w krajobrazie średniowiecznego miasta.” In Dom w mieście średniowiecznym i nowożytnym, edited by Bogusław Gediga, 61–73. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
• Chorowska, Małgorzata. Średniowieczna kamienica mieszczańska we Wrocławiu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 1994.
• Chorowska, Małgorzata. “Działka mieszczańska Rynek 50–Igielna 18. Przemiany architektoniczne zabudowy posesji i jej sąsiedztwa w XIII–XX w.” In Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, edited by Jerzy Piekalski, part 2, 204–213. Wrocław: Instytut Archeologii UWr, 2002.
• Chorowska, Małgorzata. Rezydencje średniowieczne na Śląsku. Zamki, pałace wieże mieszkalne. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003.
• Chorowska, Małgorzata. “Od szachulców do kamienic. Etapy kształtowania się średniowiecznej zabudowy mieszkalnej w Świdnicy na przykładzie zachodniej pierzei Rynkowej.” In Non solum villae. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Stanisławowi Medekszy, edited by Jacek Kościuk, 347–360. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2010.
• Chorowska, Małgorzata. “Pałac i kamienica. Wpływ siedziby pańskiej na wrocławskie i podwrocławskie domy mieszczan w średniowieczu.” In Dom, majątek, klient, sługa. Manifestacja pozycji elit w przestrzeni materialnej i społecznej (XIII–XIX w.), edited by Marcin Rafał Pauk, Monika Saczyńska, 63–80. Warszawa: Instytut Archeologii i Etnologii PAN, 2010.
• Chorowska, Małgorzata. “Średniowieczne domy mieszkalne.” In Leksykon architektury Wrocławia, edited by Rafał Eysymontt, Jerzy Ilkosz, Agnieszka Tomaszewicz, Jadwiga Urbanik. Wrocław: Wydawnictwo Via Nova, 2011.
• Chorowska, Małgorzata, Goliński, Mateusz, and Mariusz Caban. “Zaginiona średniowieczna synagoga we Wrocławiu na tle synagog z terenu Europy Środkowej. Architektura i historia.” Wiadomości Konserwatorskie – Journal of Heritage Conservation 73, (2023): 84–101. https://doi: 10.48234/WK73SYNAGOGUE.
• Chorowska, Małgorzata, and Czesław Lasota. “O zabudowie murowanej w pierzejach Rynku i ulic.” In Ulice średniowiecznego Wrocławia, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 159–177. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
• Chorowska, Małgorzata, and Czesław Lasota. Kamienica mieszczańska w Świdnicy. Karczma i mieszkanie w XIII– XVIII w. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2013.
• Dragoun, Zdeněk, Jiří Škabrada, and Michal Tryml. Romanesque Houses in Prague. Prague: Paseka, 2003.
• Eysymontt, Rafał. “Wieża mieszkalna – twierdza rodu czy symbol miejskiej komuny? Średniowieczne wieże mieszkalne Rzymu.” Quart 61, no. 3 (2021): 9–12. https://doi.org/10.11588/quart.2021.3.84927.
• Goliński, Mateusz. “Fortyfikacje miejskie Wrocławia XIII– XIV w.” Studia i Materiały do Historii Wojskowości 39 (1986): 23–41.
• Goliński, Mateusz. Socjotopografia późnośredniowiecznego Wrocławia (przestrzeń – podatnicy – rzemiosło). Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999.
• Jakimowicz, Teresa. Dwór murowany w Polsce w wieku XVI. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979.
• Kamiński, Krzysztof. “Paradna głowica buławy ze Starego Miasta we Wrocławiu.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 48, no. 3–4 (2000): 163–169.
• Kastek, Tomasz, and Roland Mruczek. “Średniowieczne obwarowania i fortyfikacje Wrocławia w świetle odkryć w rejonie Narodowego Forum Muzyki.” In Centrum staromiejskie we Wrocławiu, edited by Tomasz Głowiński, Halina Okólska, 10–36. Wrocław: Wydawnictwo GAJT, 2016.
• Katermaa-Ottela, Aino. Le Casetorri medievali in Roma. Helsinki: Societas Scientiarum Fennica, 1981.
• Kitliński, Bogdan. “Badania przy wschodniej pierzei Rynku.” In Rynek wrocławski w świetle badań archeologicznych, edited by Jerzy Piekalski, vol. 2, 173–182. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
• Krzywka, Łukasz. “Kamienice Rynek 33 i Kurzy Targ 6–8.” Renowacje 3(12), no. 2 (2000): 54–62.
• Komorowski, Waldemar, and Piotr Opaliński. “O wieży wójta krakowskiego raz jeszcze.” Czasopismo Techniczne. Architektura 23, no. 108 (2011): 119–129.
• Konczewski, Paweł, and Jerzy Piekalski. “Stratygrafia nawarstwień i konstrukcje ulic.” In Ulice średniowiecznego Wrocławia, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 91–157. Wrocław: Instytut Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego, 2010.
• Korn Georg, Breslauer Urkundenbuch. Breslau: Wilhelm Gottlieb Korn, 1870.
• Kos, Jerzy K. “Czy Carl Langhans był twórcą pałacu Hatzfeldów?” In Architektura Wrocławia, vol. 1: Dom, edited by Jerzy Rozpędowski, 189–200. Wrocław: Wydawnictwo Werk, 1995.
• Kutzner, Marian. “Późnogotycka rezydencja patrycjuszowska w Wojnowicach.” In Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej, edited by Jerzy Harasimowicz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
• Lasek, Piotr. Turris fortissima nomen Domini. Murowane wieże mieszkalne w Królestwie Polskim od 1300 r. do połowy XVI w. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2013.
• Lasek, Piotr, Tomasz Olszacki, and Tomasz Ratajczak, “Residential Towers in Urban and Suburban Royal and Magnates’ Residences in the Kingdom of Poland between 1300 and 1500.” In Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram, 108–119. Donington: Shaun Tyas, 2019.
• Limisiewicz, Aleksander, and Roland Mruczek. “Fara św. Marii Magdaleny na tle przemian przestrzennych wczesnego Wrocławia.” In Śródmiejska katedra. Kościół św. Marii Magdaleny w dziejach i kulturze Wrocławia, edited by Bogusław Czechowicz, 55–136. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2010.
• Liniecki, Tomasz. “Dom wójta Henryka z wieku XIII w Krakowie.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 33, no. 4 (1988): 287–297.
• Lutsch, Hans. Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien. I: Die Stadt Breslau. Breslau: W. G. Korn, 1886.
• Markgraf, Hermann. Die Strassen Breslaus nach ihrer Geschichte und ihren Namen. Breslau: Verlag von G. Morgenstern, 1896.
• Młynarska-Kaletynowa, Marta. Wrocław w XII–XIII wieku. Przemiany społeczne i osadnicze. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1986.
• Mruczek, Roland. “Kurzy Targ we Wrocławiu. Uwagi o pierwotnym planie miasta.” In Centrum średniowiecznego miasta. Wrocław a Europa Środkowa, edited by Jerzy Piekalski, Krzysztof Wachowski, 259–278. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, Instytut Archeologii, Akme – Zdzisław Wiśniewski, 2000.
• Mruczek, Roland. “Bergfried, Donjon, Eigenkirche. Miejsce zamków śląskich w architekturze europejskiej.” Archaeologia Historica Polona 26 (2018): 101–134.
• Mruczek, Roland. “Średniowieczne miasto lokacyjne na Śląsku: kamienice, wieże mieszkalne i konstrukcje ulic.” In Dziedzictwo architektoniczne. W kręgu świata przyrodniczego i budowli miejskich, edited by Ewa Łużyniecka, 55–73. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
• Mrusek, Hans Joachim. “Nowe badania nad średniowiecznymi warowniami prywatnymi w osiedlach niemieckich.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 2, no. 3–4 (1958): 304–306.
• Nowakowski, Dominik. “The Towers of Urban Castles in Lower Silesia.” In Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram, 80–96. Donington: Shaun Tyas, 2019.
• Piekalski, Jerzy. Wczesne domy mieszczan w Europie Środkowej. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
• Piekalski, Jerzy. “Problem datowania początków Rynku we Wrocławiu.” In Nie tylko zamki, edited by Ewa Różycka, Małgorzata Chorowska, 343 –351. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2005.
• Piekalski, Jerzy. Praga, Wrocław, Kraków. Przestrzeń publiczna i prywatna w czasach średniowiecznego przełomu. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2014.
• Piper, Otto. Burgenkunde, Bauwesen und Geschichte der Burgen zunächst innerhalb des deutschen Sprachgebietes. Augsburg: Weltbild Verlag, 1996.
• Rozpędowski, Jerzy. “Późnogotyckie rezydencje na Śląsku.” In Sztuka i ideologia XV w., edited by Piotr Skubiszewski, 493–520. Warszawa: PWN, 1978.
• Salm, Jan. “Biestrzyków.” In Leksykon zamków w Polsce, edited by Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, 93–94. Warszawa: Arkady, 2001.
• Schepers, Josef. “Mittelmeerländische Einflüsse in der Bau-und Wohnkultur des westlichen Mitteleuropa.” In Europäische Kulturverflechtungen im Bereich volkstümlicher Überlieferung. Festschrift für Bruno Schier, 1–27. Göttingen: Verlag Otto Schwartz, 1967.
• Schepers, Josef. Der mittelalterliche profane Steinbau Westfalens im europäischen Zusammenfassung. Detmold: LWL-Freilichtmuseum Detmold Völkerkunde & Volkskunde, 1997.
• Schlachthof und Viehmarkt zu Breslau. Edited by Königl. Haupt- und Residenzstadt Breslau. Breslau: J. U. Kern’s Verlag, 1900.
• Schlesisches Urkundenbuch, vol. 3: 1251–1266. Edited by Winfried Irgang. Köln–Wien: Böhlau Verlag, 1984.
• Schultz, Alwin. “Topographie Breslaus im 14. und 15. Jahrhundert.” Zeitschrift des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens, no. 10 (1870): 239–293.
• Skarbek, Jerzy. “Relikty miejskiej wieży mieszkalnej przy ul. Jabłkowej 6 w Brzegu.” Opolski Informator Konserwatorski, no. 11 (2013): 101–116.
• Sulej, Katarzyna. Fundacje artystyczne wrocławskiego patrycjusza Heinricha Rybischa (1485–1544). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2011.
• Stein, Barthel. Bartłomieja Steina renesansowe opisanie Wrocławia. Edited by Rościsław Żerelik. Translated by Marek Krajewski. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Arboretum, 1995.
• Urbs Turrita. Urban Towers in Medieval and Renaissance Europe, edited by Richard Oram. Donington: Shaun Tyas, 2019.
• Wiedenau, Anita. Katalog der romanischen Wohnbauten in westdeutschen Städten und Siedlungen. Tübingen: Wasmuth, 1984.
• Zlat, Mieczysław. “Nobilitacja przez sztukę – jedna z funkcji mieszczańskiego mecenatu w XV i XVI w.” In Sztuka miast i mieszczaństwa XV–XVIII wieku w Europie Środkowowschodniej. Edited by Jerzy Harasimowicz, 77–101. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
• Żurek, Adam. “Kurie kanoniczne Ostrowa Tumskiego.” In Atlas Architektury Wrocławia, vol. 2, edited by Jerzy Harasimowicz. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.1816

Biblioteka Nauki

38711210