Warszawskie rezydencje Jerzego Ignacego Lubomirskiego, „Pana na Rzeszowie”

• Authors: Dagny Nestorow

Title variants

EN

Warsaw Residences of Jerzy Ignacy Lubomirski, ‘Lord of Rzeszów’

Abstracts

EN

In the paper, the Warsaw residences of Jerzy Ignacy Lubomirski are discussed; he is the eldest son of Hieronim Augustyn (ca1647-1706) Lubomirski, Cracow Castellan, Grand Hetman of the Crown, founder of the Rzeszów family line, and his secretly wedded wife Konstancja Bokum, daughter of Jan Henryk, Grand Pantler of Lithuania. Following the death of both his parents: of his father in 1706 and his mother a year later, the young magnate focused in his hands the administration of their estates, although the final inheritance division was conducted only in 1726. Although as seen against his predecessors, Jerzy Ignacy could boast neither outstanding political nor military exploits, what he undoubtedly inherited after his father and grandad (Jerzy Sebastian) was love for art. Not only was he a passionate music lover, but he also successfully conducted numerous artistic projects, mainly throughout the territory of his native Rzeszów and the closest neighbourhood. A supporter of Augustus II, frequently visiting Dresden, it is from there that he brought his court architect Carl Heinrich Wiedemann. The young Prince, though member of the leading wealthiest magnates of the then Polish-Lithuanian Commonwealth, and a close supporter of Augustus II, did not benefit from these sufficiently to have it reflected in his political career. Lubomirski was satisfied with the rank of the General of the Polish and Saxon troops, command over the royal Trabants, and the title of the Grand Standard Bearer of the Crown. His close relations with the monarch were reflected in two lucrative marriages concluded in Dresden: the first to the former royal mistress Marianna Denhoff née Bieliński (1718), and following her death (1730), to the young Saxon Joanna von Stein (1737), a later mistress of influential Minister Brühl, which actually consolidated Lubomirski’s position. Lubomirski owned three residences in Warsaw. His main one was the palace Augustus II gave to his wife Marianna Bielińska (King’s former mistress) as her wedding gift (1718); located in Krakowskie Przedmieście Street, the Palace formed part of the royal layout called the Saxon Axis. The first residence Jerzy Ignacy Lubomirski dwelled at was the Bokum Palace, also located within the future royal layout; in 1713, he purchased it from a magnate of Augustus II. Furthermore, Lubomirski owned a wooden manor at Solec. Following his death (1753) in 1772, his widow Joanna von Stein purchased the palace at 64 Krakowskie Przedmieście Street  (Land Register No. 370), which she owned until 1778. Over the span of some dozen years, the ‘Lords of Rzeszów’ owned several residences in Warsaw, these including two palaces along the stately Krakowskie Przedmieście Street. Importantly, two of those were located within the royal palace being raised at the time. Jerzy Ignacy Lubomirski gave the King the former Bokum Palace, whereas he kept for himself the old Słuszka Palace, which must have been taken into consideration as part of the subsequent versions of the Saxon layout; the retained residence turned into an open symbol of Lubomirski’s position as a faithful supporter of the kings of the Saxon House. The number of residences the Lubomirskis owned varied, therefore at times there were not enough of them for the Lubomirskis flocking to the capital eagerly and frequently. Due to that they were forced to rent manors to cater for the needs of the numerous entourage of the Prince. The manors were located within the Wielopole jurisidiction, thus relatively close to the Lubomirskis’ main residence in Krakowskie Przedmieście Street.

PL

Niniejszy tekst dotyczy warszawskich rezydencji Jerzego Ignacego Lubomirskiego, najstarszego syna, założyciela rzeszowskiej linii rodu – Hieronima Augustyna (ok. 1647-1706) Lubomirskiego, kasztelana krakowskiego, hetmana wielkiego koronnego i jego potajemnie poślubionej żony, Konstancji Bokumówny, córki Jana Henryka, stolnika litewskiego. Po śmierci obydwojga rodziców – ojca w roku 1706 i matki w rok później, młody magnat skoncentrował w swym ręku zarząd nad ich dobrami, choć ostateczny podział schedy między spadkobierców nastąpił dopiero w roku 1726. Choć Jerzy Ignacy na tle przodków nie zasłużył się wybitnymi osiągnięciami na arenie politycznej czy militarnej, to z pewnością odziedziczył po ojcu i dziadku (Jerzym Sebastianie) zamiłowanie do sztuki. Był nie tylko zapalonym melomanem, ale również z powodzeniem prowadził liczne przedsięwzięcia artystyczne, głównie na terenie rodowego Rzeszowa i najbliższej okolicy. Stronnik Augusta II przebywający często w Dreźnie, skąd sprowadził swojego nadwornego architekta Carla Heinricha Wiedemanna. Młody książę choć należał do czołówki najbogatszych magnatów ówczesnej Rzeczypospolitej i był bliskim poplecznikiem Augusta II to nie przełożyło się na jego polityczną karierę. Lubomirski zadowolił się stopniem generała wojsk polskich i saskich, dowództwem nad królewskimi drabantami i tytułem chorążego wielkiego koronnego. Bliskie stosunki z monarchą znalazły odzwierciedlenie w dwóch intratnych małżeństwach zawartych w Dreźnie, najpierw z byłą królewską faworytą Marianną z Bielińskich Denhoffową  (1718), a po jej śmierci (1730) z młodziutką Saksonką Joanną von Stein (1737), późniejszą faworytą wpływowego ministra Brühla, co umocniło pozycję Lubomirskiego. Lubomirski był w posiadaniu trzech siedzib w Warszawie. Jego główną siedzibą był podarowany przez Augusta II jego żonie Mariannie Bielińskiej (dawnej królewskiej faworycie) w prezencie ślubnym (1718), pałac przy Krakowskim Przedmieściu, wchodzący w skład królewskiego założenia, tzw. osi saskiej. Pierwszą warszawską siedzibą Jerzego Ignacego Lubomirskiego był położony również na terenie przyszłego królewskiego założenia dawny pałac Bokumów, który w r. 1713 odkupił od magnata August II. Ponadto był właścicielem drewnianego dworku na Solcu. Po śmierci (1753) pozostała po nim wdowa, Joanna von Stein w r. 1772 zakupiła pałac przy Krakowskim Przedmieściu 64 (nr hip. 370), który znajdował się  w jej posiadaniu do r. 1778. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat „Panowie na Rzeszowie” byli w posiadaniu kilku rezydencji w Warszawie, w tym dwóch pałaców przy reprezentacyjnym Krakowskim Przedmieściu. Co istotne, dwie z nich znajdowały się na terenie budowanego w owym czasie królewskiego pałacu. Dawny pałac Bokumów Jerzy Ignacy Lubomirski odstąpił królowi, natomiast dawny pałac Słuszków, który musiał być uwzględniany w kolejnych wersjach projektowych saskiego założenia, książę zatrzymał dla siebie, czyniąc z tego jawny symbol swojej pozycji jako wiernego stronnika królów z dynastii saskiej. Ilość posiadanych rezydencji zmieniała się, w związku z czym nie zawsze były one wystarczające dla chętnie i często przebywających w stolicy Lubomirskich. W związku z czym byli oni zmuszeni wynajmować dworki na potrzeby licznie przybywającej do Warszawy książęcej asysty. Dwory te wynajmowano na terenie jurydyki Wielopole, a więc stosunkowo w niewielkiej odległości od głównej rezydencji Lubomirskich przy Krakowskim Przedmieściu.

Keywords

PL

Warszawskie rezydencje Jerzego Ignacego Lubomirskiego; Architektura XVII -XVIII wieku

EN

The Warsaw residences of Jerzy Ignacy Lubomirski; 17th and 18th century architecture

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2019
• Volume: 81
• Issue: 3
• Pages: 461-480

Dates

published

2019

Contributors

author

Dagny Nestorow

• Kraków, Instytut Sztuki PAN

References

• Banacka Marianna, Biskup Andrzej Stanisław Kostka Załuski i jego inicjatywy artystyczne, Warszawa 2001.
• Bernatowicz Aleksandra, „Rossi (Rossy, Rosy) Giuseppe” [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających, t. 9, Warszawa 2013.
• Bieniecki Zdzisław, „Oś barokowa Warszawy”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, V: 1960, z. 4.
• Bogucka Maria, „Między stolicą, miastem rezydencjonalnym i metropolią. Rozwój Warszawy w XVI-XVIII w.”, Rocznik Warszawski, t. XXIII, 1994.
• Bohdziewicz Piotr, Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729 w zbiorach Czartoryskich w Krakowie, Lublin 1964, (Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Rozprawy Wydziału Historyczno-Filologicznego, 30).
• Charazińska Elżbieta, Ogród Saski, Warszawa 1979.
• Dymnicka Halina, „Joanna Lubomirska ze Steinów”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 17, Wrocław-Warszawa-Kraków 1972.
• Gajewski Jacek, ,,Elżbieta Sieniawska i jej artyści. Z zagadnień organizacji pracy artystycznej i odbioru w XVIII w. w Polsce”, [w:] Mecenas – Kolekcjoner – Odbiorca. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki (1981), Warszawa 1984.
• Gaj-Piotrowski Wilhelm, Lubomirscy rodowej linii rzeszowsko-rozwadowskiej, Stalowa Wola 2002.
• Gierowski Józef, „Lubomirski Jerzy Ignacy h. Szreniawa (1687-1753)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973.
• Hentschel Walter, Die sächsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in Polen, Berlin 1967.
• Karpowicz Mariusz, „Fundacje artystyczne – nieodzowny wyznacznik statusu magnata polskiego”, [w:] Pod jedną koroną. Kultura i sztuka w czasach unii polsko-saskiej. Katalog wystawy na Zamku Królewskim w Warszawie, 26 czerwca-12 października 1997, red. Marta Męclewska, Barbara Grątkowska-Ratyńska, Warszawa 1997.
• Kowalczyk Jerzy, „August II i architekci warszawscy”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 33: 1988, z. 1.
• Kowalczyk Jerzy, „Dwie stolice – Drezno i Warszawa”, [w:] Pod jedną koroną. Kultura i sztuka w czasach unii polsko-saskiej. Katalog wystawy na Zamku Królewskim w Warszawie, 26 czerwca-12 października 1997, red. Marta Męclewska, Barbara Grątkowska-Ratyńska, Warszawa 1997.
• Kowalczyk Jerzy, „Działania dworu królewskiego Wettinów w wymianie kulturalnej i artystycznej epoki saskiej”, Barok. Historia – literatura – sztuka, VII: 2000, nr 2(14).
• Kwiatkowska Maria Irena, Kwiatkowski Marek, Historia warszawy XVI-XX wieku. Zabytki mówią, Warszawa 1998.
• Kwiatkowski Marek, Architektura mieszkaniowa Warszawy od Potopu szwedzkiego do powstania listopadowego, Warszawa 1989.
• Majewski Karol, „Karol Henryk Wiedemann architekt Jerzego Ignacego Lubomirskiego”, [w:] Architektura rezydencjonalna i obronna województwa rzeszowskiego w świetle badań naukowych prowadzonych w 25-lecie PRL. Materiały z sesji naukowej Łańcut 9-10 maja 1970 r., Łańcut 1972.
• Majewski Karol, „Z badań nad sztuką Rzeszowa”, [w:] Dzieje Rzeszowa, red. Feliks Kiryk, t. 1, Rzeszów 1994.
• Malczewski Jacek, Zamek w Rzeszowie, jego otoczenie i właściciele, Rzeszów 1995.
• Mossakowski Stanisław, Tylman z Gameren, architekt polskiego baroku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973.
• Nabywaniec Stanisław, Zych Sławomir, „Książę Jerzy Ignacy Lubomirski (1687-1753) i jego fundacje pobożne”, Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej, 9/10: 2002/2003.
• Nestorow Dagny, „Portret kardynała Jana Aleksandra Lipskiego z franciszkańskiej galerii biskupów krakowskich w świetle nieznanych materiałów archiwalnych”, [w:] Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. Marek Walczak, Kraków 2016.
• Nestorow Rafał, ,,Jan Baptysta Dessieur architekt, inżynier czy plenipotent Adama Mikołaja Sieniawskiego?”, Biuletyn Historii Sztuki, LXX: 2009, nr 3.
• Nestorow Rafał, „Dekoracja malarska sklepienia kościoła jezuitów pw. Najświętszej Maryi Panny w Jarosławiu autorstwa Giuseppe Rossiego. Uwagi na marginesie działalności fundatorskiej Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej”, [w:] Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Jarosławiu. Dzieje, ludzie i sztuka, red. Marek Miławicki OP, Rafał Nestorow, Kraków 2016 (Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, red. Tomasz Gałuszka OP, t. 16).
• Nestorow Rafał, „Dessieur (des Cieur, DES Cieur, Dessyer, Dessier, Deszer, Deszier, Desjer), Jean Baptiste”, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016.
• Nestorow Rafał, „Sieniawscy w Warszawie czasów Augusta II. Kilka uwag o wzajemnych relacjach artystycznych”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
• Nestorow Rafał, Pro domo et nomine suo. Fundacje i inicjatywy artystyczne Adama Mikołaja i Elżbiety Sieniawskich, Warszawa 2016.
• Nieć Julian, Rzeszowskie za Sasów. Szkice historyczne, Rzeszów 1938.
• Putkowska Jolanta, „Jak mieszkał magnat, kiedy przyjeżdżał za Sasów do Warszawy”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
• Putkowska Jolanta, „Królewski Zespół Rezydencjonalny Augusta II Sasa W Warszawie”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 37: 1992, z. 3.
• Putkowska Jolanta, „Spektakl władzy w magnackiej architekturze rezydencjonalnej osiemnastowiecznej Warszawy”, [w:] Sztuka i władza, red. Dariusz Konstantynów, Robert Pasieczny, Piotr Paszkiewicz, Warszawa 2001.
• Rottermund Andrzej, Hotel Europejski, Warszawa 1972.
• Sito Jakub, „«Od czasów Augustów szczególnej liczba niemieckich artystów wzrosła…». O roli nacji niemieckiej w przedsięwzięciach budowlano-artystycznych Warszawy okresu saskiego”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
• Sito Jakub, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna–organizacja produkcji, Warszawa 2014.
• Sokołowska Alina, „Własność i zabudowa na terenach Przedmieścia Krakowskiego zajętych w pierwszej połowie XVIII wieku pod założenie Saskie”, Rocznik Warszawski, XIII: 1975.
• Sowa Andrzej Leon, Świat ministrów Augusta II. Wartości i poglądy funkcjonujące w kręgu ministrów Rzeczypospolitej w latach 1702-1728, Kraków 1995.
• Szaniawska Wanda, „Zmiany w rozplanowaniu i zabudowie Krakowskiego Przedmieścia do 1733 r.”, Biuletyn Historii Sztuki, XXIX: 1967, nr 3.
• Wimmer Jan, „Lubomirski Hieronim Augustyn h. Szreniawa (ok. 1647-1706)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław-Warszawa-Kraków 1973.
• Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Giuseppe Giacomo (Józef)”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
• Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Jakub (Giacomo)”, [w:] Kultura artystyczna Warszawy XVII-XIX w., red. Zbigniew Michalczyk, Andrzej Pieńkos, Michał Wardzyński, Warszawa 2010.
• Zielińska Teresa, Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., Warszawa 1987.
• Zieliński Jarosław, Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Śródmieście historyczne, t. 7: Krakowskie Przedmieście, Warszawa 2001.
• Żurawska-Witkowska Alina, Muzyka na dworze Augusta II w Warszawie, Warszawa 1997.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.482

Biblioteka Nauki

16031281