Architekt Jakub Fontana w służbie marszałka Franciszka Bielińskiego

• Authors: Monika Wyszomirska

Title variants

EN

Architect Jakub Fontana Employed by Marshal Franciszek Bieliński

Abstracts

EN

The paper is dedicated to the outstanding architect Jakub Fontana (1710-73), for about twenty years serving at the court of Marshal of the Court Franciszek Bieliński (1683-1766), later Grand Marshal of the Crown, a personage closely bonded with the Warsaw of the Saxon era. On the grounds of previously unknown archival sources, new facts are revealed that complete the so-far knowledge of the architect and shed additional light on the range, character, and chronology of his works for his patron. The beginnings of Franciszek Bieliński’s acquaintance with Jakub’s father Giuseppe Fontana are presented; the circumstances of two educational trips of the young architect to Paris, most likely partially sponsored by Bieliński, are discussed; these to be followed by the presentations of his main works on the church in Karczew, the residences in Otwock and Warsaw (in Królewska Street); the funerary ceremonies of Marshal’s wife Dorota Henrietta née Przebendowski (castrum doloris 1755); the design and later re-composition of the tomb commemorating Jan Jerzy Przebendowski and Bieliński’s wife; the raising of the church and convent in Góra Kalwaria (1755-60). Furthermore, what is discussed are a number of public projects executed by Jakub Fontana as the main architect of the Cobblestone Commission (until 1761) which the Marshal chaired as of 1742 (land surveys for marking out canals), as well as the vision of the royal castle; additionally, simultaneous works on establishing the Bielino jurisdiction (ca 1757) are signalled. In the final part of the article an attempt is made to present mutual relations between Jakub Fontana and  Franciszek Bieliński, who being the patron did not only finance the projects, but also acted as an advocate of the architect’s interests, showing much concern for his family. Jakub Fontana, in his turn, highly respected Bieliński and regarded the tasks commissioned by him with utmost attention.

PL

Niniejszy artykuł jest poświęcony wybitnemu architektowi, Jakubowi Fontanie (1710-1773), pozostającemu w około dwudziestoletniej służbie marszałka nadwornego, a następnie wielkiego koronnego, Franciszka Bielińskiego (1683-1766), postaci silnie związanej z Warszawą czasów saskich. Na podstawie nieznanych dotąd badaczom źródeł archiwalnych autorka przedstawia nowe fakty, które uzupełniają dotychczasową wiedzę na temat tego architekta oraz rzucają dodatkowe światło na zakres, charakter oraz chronologię jego prac dla swojego protektora. Autorka sięga do początków znajomości Franciszka Bielińskiego z ojcem Jakuba, Giuseppe Fontaną, omawia okoliczności dwukrotnej podróży edukacyjnej młodego architekta do Paryża, zapewne współfinansowanej przez Bielińskiego, aby następnie przedstawić główne prace przy kościele w Karczewie, w rezydencjach w Otwocku i Warszawie przy ul. Królewskiej,  organizację uroczystości pogrzebowych żony marszałka, Doroty Henrietty z  Przebendowskich (castrum doloris 1755 r.), projekt, a następnie przekomponowanie nagrobka poświęconego Janowi Jerzemu Przebendowskiemu i żonie Bielińskiego, wzniesienie kościoła i klasztoru w Górze Kalwarii (1755-1760). Ponadto artykuł omawia wykonanie przez Jakuba Fontanę szeregu inwestycji publicznych jako głównego architekta Komisji Brukowej (aż do 1761 r.), której marszałek przewodniczył od 1742 r. (były to pomiary gruntów, prace przy wytyczaniu kanałów), a także dokonanie wizji zamku królewskiego, sygnalizuje również równolegle prace przy założeniu jurydyki Bielino (ok. 1757). W końcowej części artykułu autorka stara się przedstawić wzajemne relacje między Jakubem Fontaną a Franciszkiem Bielińskim, który jako protektor i mecenas  nie tylko finansował przedsięwzięcia, ale także był rzecznikiem interesów architekta i okazywał względy jego rodzinie. Z kolei Jakub Fontana żywił szacunek do Bielińskiego i powierzone mu zlecenia traktował z najwyższą powagą.

Keywords

PL

architektura XVIII w.; Jakub Fontana; Marszałek Franciszek Bieliński

EN

18th century architecture; Jakub Fontana; Marshal of the Court Franciszek Bieliński

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2019
• Volume: 81
• Issue: 3
• Pages: 499-528

Dates

published

2019

Contributors

author

Monika Wyszomirska

• Archiwum Państwowe w Toruniu, Oddział we Włocławku

References

• Achremczyk Stanisław, „Bieliński Franciszek h. Junosza (ok. 1683-1766)”, [w:] Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, red. Stanisław Gierszewski, t. I, Gdańsk 1992.
• Baranowska,Zofia „Pałac w Starym Otwocku (Z historii budowy w XVIII i przebudowy w XIX stuleciu)”, Rocznik Historii Sztuki, R. XVIII: 1988.
• Baranowski Ignacy, Marszałek Franciszek Bieliński, Warszawa 1919.
• Bartczakowa Aldona, Jakub Fontana. Architekt warszawski XVIII wieku, Warszawa 1970.
• Boberski Wojciech, „Fontana (Fontanna, Fontani) Jakub (Giacomo)”, [w:] Allgemeines Künstlerlexicon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 27, München-Leipzig 2004.
• Boberski Wojciech, „Splendor architekta. O «mediach sławy» w czasach nowożytnych”, [w:] Architekt – Budowniczy – Mistrz Murarski. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN Warszawa, 24-25 listopada 2004 roku, red. Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Omilanowska, Jakub Sito, Warszawa 2007.
• Boberski Wojciech, Fontana (Fontanna, Fontani) Giuseppe Giacomo (Józef, Joseph), [w:] Allgemeines Künstlerlexicon. Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, t. 27, München-Leipzig 2004.
• Bohdziewicz Piotr „Kościół późnobarokowy w Karczewie”, Biuletyn Historii Sztuki, R. IX: 1947.
• Borkowska Małgorzata, Dzieje Góry Kalwarii, Kraków 2009.
• Dygdała Jerzy, „Wcześniej niż Komisja Brukowa? Próby uporządkowania Warszawy w latach trzydziestych XVIII wieku”, Almanach Warszawy, 2015, t. 9.
• Feliks Anna, „O ciekawym przedwojennym projekcie rewaloryzacji i powojennych adaptacjach wnętrz pałacu w Otwocku Wielkim”, [w:] Wartość funkcji w obiektach zabytkowych, red. Bogusław Szmygin, Warszawa 2014.
• Gajewski Jacek, „Nagrobek Jana Tarły w Warszawie i zagadnienia jego rekonstrukcji (mała architektura w twórczości Jakuba Fontany; Plersch i warsztat)”, Arteria. Rocznik Wydziału Sztuki Politechniki Radomskiej, 2012, nr 10.
• Gajewski Jacek, „Sztuka w prymasowskim Łowiczu”, [w:] Łowicz. Dzieje miasta, red. J. Kołodziejczyk, Warszawa 1986.
• Guttmejer Karol, „Autorstwo i przekaz źródłowy, a interpretacja dzieła architektonicznego”, [w:] Architekt – Budowniczy – Mistrz Murarski. Materiały z sesji naukowej Instytutu Sztuki PAN Warszawa, 24-25 listopada 2004 roku, red. Hanna Faryna-Paszkiewicz, Małgorzata Omilanowska, Jakub Sito, Warszawa 2007.
• Guttmejer Karol, „Kościół w Karczewie pod Warszawą”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, R. 37: 1992, z. 4.
• Herbst Stanisław, Ulica Marszałkowska, Warszawa 1949.
• Hornung Zbigniew, „Wpływy drezdeńskie w rzeźbie polskiej XVIII w.”, Teka Komisji Historii Sztuki, t. III, Toruń 1965.
• Jaroszewski Tadeusz S., Pałac Lubomirskich, Warszawa 1971.
• Kaczorowski Bartłomiej, „Fundacje i sprawy artystyczne w «Państwie Boćkowskim» Józefa Franciszka Sapiehy”, Biuletyn Historii Sztuki, R. L: 1988, nr 1-2.
• Karpowicz Mariusz, „«Sala Horacego» w Starym Otwocku. Z rozważań nad antykizacją treści”, [w:] Muzeum i twórca. Studia z historii sztuki i kultury ku czci Prof. dr Stanisława Lorentza, Warszawa 1969.
• Karpowicz Mariusz, „Horacy, czyli o pałacu w Otwocku Wielkim”, [w:] id., Sztuka oświeconego sarmatyzmu. Antykizacja i klasycyzacja w środowisku warszawskim czasów Jana III, Warszawa 1984.
• Kowalczyk Jerzy, „Rola Rzymu w późnobarokowej architekturze polskiej”, Rocznik Historii Sztuki, R. XX: 1994.
• Kuczyński Wiktoryn, Pamiętnik 1668-1737, Białystok 1999.
• Kurowski Franciszek Ksawery, Pamiętniki miasta Warszawy, oprac. Eugeniusz Szwankowski, t. II, Warszawa 1949.
• Lileyko Jerzy, Zamek warszawski. Rezydencja królewska i siedziba władz Rzeczypospolitej 1569-1763, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1984.
• Mączyński Ryszard, „Warszawa XVII i XVIII wieku jako centrum kultu relikwii świętych”, [w:] Historyczne centrum Warszawy. Urbanistyka. Architektura. Problemy konserwatorskie. Materiały z sesji naukowej Warszawa, 23-24 maja 1996, red. Bożena Wierzbicka, Warszawa 1998.
• Miłobędzki Adam, Architektura polska XVII wieku, t. 1, Warszawa 1980.
• Mossakowski Stanisław, Tylman z Gameren (1632-1706). Twórczość architektoniczna w Polsce, Warszawa 2012.
• Paszenda Jerzy, „Kościół Jezuitów w Iłłukszcie”, Biuletyn Historii Sztuki, R. XL: 1978, nr 4.
• Popow Samanta, „Meissonierowski salon Franciszka Bielińskiego – historia rokokowej dekoracji dworu magnackiego”, [w:] Dwory magnackie w XVIII wieku. Rola i znaczenie kulturowe, red. Teresa Kostkiewiczowa, Agata Roćko, Warszawa 2005.
• Putkowska Jolanta, „Warszawski zespół rezydencjonalny Franciszka Bielińskiego marszałka wielkiego koronnego”, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, R. 41: 1996, nr 1.
• Putkowska Jolanta, Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991.
• Putkowska Jolanta, Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI-XVIII wieku, Warszawa 2016.
• Rewski Zbigniew, „Działalność architektoniczna warszawskich Fontanów”, Biuletyn Historii Sztuki i Kultury, R. II: 1933/1934, nr 4.
• Rewski Zbigniew, „Fontana Jakub (1710-1773)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948-1958.
• Rewski Zbigniew, „Fontana Józef, (ok. 1670-ok. 1741)”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. VII, Kraków 1948-1958. Sito Jakub, „Rzeźba św. Jana Nepomucena - pamiątka po działalności Komisji Brukowej”, Spotkania z Zabytkami, 2016, nr 11-12.
• Sito Jakub, Wielkie warsztaty rzeźbiarskie Warszawy doby saskiej. Modele kariery – formacja artystyczna – organizacja produkcji, Warszawa 2013.
• Staszewski Jacek, August III, Wrocław 1989.
• Waniczkówa Helena, „Bieliński Franciszek h. Junosza”, [w:] Polski słownik biograficzny, t. I, s. 47-50, Warszawa-Kraków 1935.
• Waszkiewicz Jerzy, „Jurydyka Bielino”, [w:] Warszawa XVIII wieku, t. XII, z. 1, Warszawa 1972.
• Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Giuseppe Giacomo (Józef) (1676-ok. 1739/1741)”, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII w., red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016. Wyszomirska Monika, „Fontana (Fontanna, Fontani) Jakub (Giacomo) (1710-1773)”, [w:] Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV-XVIII w., red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016.
• Zagórowski Olgierd, „Nieznany list Jakuba Fontany”, Biuletyn Historii Sztuki, R. XX: 1958, nr 3-4.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.484

Biblioteka Nauki

16035390