„Słupogłowy kościoła Opatrzności” i inne fantazmaty mitologii rodu Skórzewskich wpisane w architekturę pałacu w Lubostroniu

• Authors: Aleksander Jankowski

Title variants

EN

‘Pillarheads’ of the Church of the Providence’ and Other Phantasms of the Mythology of the Skórzewski Family inscribed into the Architecture of the Lubostroń Palace

Abstracts

EN

The Lubostroń Palace raised in the early 1800s by Count Fryderyk Skórzewski and meant to become a new family residence, was to intrigue with untypical architecture fulfilling, first of all, a semantic function. The Palace’s designer Stanisław Zawadzki made reference to the Palladian central model of a cupola villa, typical of cosy residential architecture at the turn of the century. The programme was modified after the Duchy of Warsaw had been established, and Count Skórzewski had become President of the Duchy’s Bydgoszcz Department. The architectural decoration was enriched with additional patriotic content exposing the merits of Fryderyk’s mother Marianna Skórzewska for the Polish-Lithuanian Commonwealth. When the residence was taken over by Fryderyk’s sons, the Palace’s architecture was given a new symbolic meaning. Although the building’s structure remained unaltered, there appeared information that the portico columns had originally been meant for the Church of Divine Providence in Warsaw, while the tympanum of the garden pseudo-portico featured the emblem of the French. The source of this interpretation was found in the description of the Palace released in 1836 in the Greater Poland ‘Przyjaciel Ludu’ periodical, later repeated in the French magazine published by Leonard Chodźko. These pieces of information penetrated into contemporary academic literature as an archivally recorded ‘actual state’, and not an intentionally created idea. It is the demystification of this and others phantasms placed upon the Lubostroń Palace in the 19th century that is the main focus of the paper.

PL

Pałac w Lubostroniu, wzniesiony w pierwszych latach XIX w. przez hrabiego Fryderyka Skórzewskiego jako nowa siedziba rodowa, miał intrygować nietypową architekturą, pełniącą przede wszystkim funkcję semantyczną. Jego projektant – Stanisław Zawadzki, odwołał się do palladiańskiego modelu centralnej willi kopułowej o sentymentalno-antykizującym programie ideowym, typowym dla kameralnej architektury rezydencjonalnej przełomu stuleci. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego i objęciu przez hrabiego Skórzewskiego stanowiska prezesa Departamentu Bydgoskiego Księstwa Warszawskiego program ten został zmodyfikowany. Dekorację architektoniczną wzbogaciły dodatkowe treści patriotyczne, eksponujące zasługi dla Rzeczypospolitej matki Fryderyka – Marianny Skórzewskiej. Gdy rezydencję przejęli synowie Fryderyka, architekturze pałacu nadano nową wymowę symboliczną. Choć struktura budowli nie uległa zmianie, pojawiły się informacje, że kolumny portyku były pierwotnie przeznaczone do Kościoła Opatrzności Bożej w Warszawie, a na tympanonie pseudoportyku ogrodowego widnieje godło Francuzów. Źródłem tej interpretacji był opis pałacu opublikowany w 1836 r. w wielkopolskim czasopiśmie „Przyjaciel Ludu”, powtórzony w paryskim magazynie wydawanym przez Leonarda Chodźkę. Przekaz przeniknął do współczesnej literatury fachowej jako archiwalnie odnotowany „stan faktyczny”, a nie intencjonalnie wykreowana idea. Demistyfikacja tego i innych fantazmatów nałożonych na pałac lubostroński w XIX stuleciu stanowi zasadniczą treść artykułu.

Keywords

PL

pałac w Lubostroniu; Villa Rotonda; Świątynia Opatrzności Bożej; Stanisław Zawadzki; Fryderyk Skórzewski; Marianna Skórzewska; Heliodor Skórzewski

EN

palace in Lubostroń; Villa Rotonda; the Shrine of Divine Providence; Stanisław Zawadzki; Fryderyk Skórzewski; Marianna Skórzewska; Heliodor Skórzewski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2020
• Volume: 82
• Issue: 2
• Pages: 275-299

Dates

published

2020

Contributors

author

Aleksander Jankowski

• Bydgoszcz, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego

• https://orcid.org/0000000278061845

References

• Aleksandrowicz, Alina. Izabela Czartoryska: Polskość i europejskość. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1998.
• Bąbiak, Grzegorz P. „Sobie, ojczyźnie czy potomności…”: Wybrane problemy mecenatu kulturalnego elit na ziemiach polskich w XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, Wydział Polonistyki UW, 2010.
• Eco, Umberto. Nieobecna struktura. Tłumaczenie Adam Weinsberg, Paweł Bravo. Warszawa: Wydawnictwo KR, 1996.
• Fischer, Jérémie. “Uchodźca z Francji w wielkopolskiej rodzinie ziemiańskiej. Ksiądz Claude-Antoine Pochard u Skórzewskich (1796–1833).” Ecclesia. Studia z Dziejów Wielkopolski 7 (2012): 175–187.
• Jakimowicz, Teresa. “Sibi et posteritate. Treści ideowe rezydencji feudalnej w Polsce XVI-XIX w.” W Rezydencje w średniowieczu i czasach nowożytnych, redakcja Edward Opaliński, Tomasz Wiślicz, 252–267. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2001.
• Jankowski, Aleksander. “Lubostrońska Villa Rotonda w XVIII-XIX w. Pałac mieszkalny, ale do mieszkania niemiły.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 67, nr 2 (2019): 233–258.
• Jankowski, Aleksander. “Patronka cywilizacyjnej przemiany. Biała legenda Marianny Skórzewskiej w dobie upadku Rzeczypospolitej wykreowana.” Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 62, nr 2 (2014): 227–241.
• Jankowski, Aleksander. Pałac w Lubostroniu. Fryderyka Skórzewskiego pomnik rodowej dumy i zamiłowania sztuk plastycznych… Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2014.
• Kwiatkowski, Marek. “Nieznane projekty Stanisława Zawadzkiego.” Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 22, nr 2 (1987): 91–105.
• Malinowska, Irena. Stanisław Zawadzki 1743–1806. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Techniczne, 1953.
• Mączyński, Ryszard. “Architekt Komisji Edukacji Narodowej. Nadzór nad budynkami szkół w latach 1777–1793.” Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki 15, nr 1-2 (2006): 7–88.
• Moryń, Hanna. “Historia i pamięć: o portrecie Fryderyk Skórzewski z pełnomocnikiem Maciejem Grabowskim Józefa Walla.” Studia Muzealne 18 (1994).
• Nowicki, Ryszard. Semper recte. Z dziejów rodu Skórzewskich. Lubostroń: Pałac Lubostroń, 2007.
• Nowicki, Ryszard. “Wizerunek Napoleona w świetle Mowy Hrabi Skórzewskiego z roku 1809.” Napis. Pismo poświęcone literaturze okolicznościowej i użytkowej 13 (2007): 27–33.
• Nowicki, Ryszard. Skórzewscy właściciele dóbr łabiszyńskich. Rola w życiu społeczno-politycznym wielkopolskiego ziemiaństwa. Toruń: Adam Marszałek, 2003.
• Polaczek, Janusz: Sztuka i polityka w Księstwie Warszawskiem. Dzieje, formy, treść i dziedzictwo. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2005.
• Porębski, Mieczysław. Malowane dzieje. Warszawa: PWN, 1961.
• Skuratowicz, Jan. Dwory i pałace w Wielkim Księstwie Poznańskim. Międzychód: Wydawnictwo „Eco”, 1992.
• Warkoczewska, Magdalena, Malarstwo i grafika epoki romantyzmu w Wielkopolsce. Warszawa-Poznań: PWN, 1984.
• Wilgosiewicz-Skutecka, Renata. “Ksiądz w czasach rewolucji francuskiej. Losy emigranta na podstawie pamiętników Claude’a Antoine’a Pocharda z lat 1792–1833.” Czas Przeszły. Poznańskie Studia Historyczne 3, nr 1-2 (2016): 85–100.
• Wilgosiewicz-Skutecka, Renata. “Polska w oczach guwernera Skórzewskich, czyli zapiski księdza Pocharda z lat 1792–1833 w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu.” Biblioteka 15 (2011): 9–24.
• Wilgosiewicz-Skutecka, Renata. “Zapiski księdza Pocharda z lat 1792-1833 – nowa odsłona.” W Zbiory specjalne w bibliotekach polskich: problematyka badawcza i organizacyjna, redakcja Agnieszka Borysowska, 37–46. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2015.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.643

Biblioteka Nauki

16000024