Portal główny kościoła św. Jakuba w Sandomierzu. Zawiązek interpretacji treści dzieła

• Authors: Tadeusz Jurkowlaniec

Title variants

EN

Main Portal of St James’s Church in Sandomierz. Germ of the Work’s Content Interpretation

Abstracts

EN

The main portal of the Dominican Church of St James in Sandomierz (after 1226 – before 1253?) was bricked with a specially designed brick (shallow portico, ca 12-cm-thick) and regular ones (tympanum, ca 8-cm-thick) with the use of several stone blocks. The types of the portal supports, motifs of their decoration, and numbers involved show that the work's composition was based on the principles of Christian time measuring (19-year moon cycle and 28-year solar cycles). The conversion of the cyclical time calculation to the linear one enables to decipher the period 1167–1233 in the portal. If seen within that time limit, the decoration motifs allow to initially identify e.g., Duke Leszek the White (d. 1227) and his wife Grzymisława (d. 1258), as well as Bishop Iwo Odrowąż (d. 1229).

PL

Portal główny kościoła dominikanów św. Jakuba w Sandomierzu (po 1226 – przed 1253?) wymurowano ze specjalnie zaprojektowanych cegieł (domek portalowy, gr. 12 cm) i zwykłych (tympanon, gr. ok. 8 cm) z użyciem kilku różnokolorowych ciosów. Rodzaje podpór portalu, motywy ich dekoracji oraz liczby świadczą, że kompozycję dzieła oparto na zasadach chrześcijańskiej rachuby czasu (19-letni cykl księżycowy i 28 cykl słoneczny). Konwersja cyklicznej rachuby czasu na linearną umożliwia odszyfrowanie w portalu okresu 1167-1233. Rozpatrywane w tych ramach motywy dekoracji pozwalają na wstępną identyfikację m.in. księcia Leszka Białego (zm. 1227) i jego żony Grzymisławy (zm. 1258) oraz bp. Iwo Odrowąża (zm. 1229).

Keywords

PL

Sandomierz; kościół dominikanów św. Jakuba; architektura ceglana; portal; treści dekoracji rzeźbiarskiej; komputystyka; upamiętnienie fundatorów; Iwo Odrowąż

EN

Sandomierz; Dominican Church of St James; brick architecture; portal; sculptural decoration; computes; commemorating the founders; Iwo Odrowąż

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 2
• Pages: 213-251

Dates

published

2021

Contributors

author

Tadeusz Jurkowlaniec

• Warszawa, Instytut Sztuki PAN

• https://orcid.org/000000021581212X

References

• Banaszkiewicz, Jacek. “Prolog do Rocznika kapituły krakowskiej, św. Stanisław i czas historyczny.” W Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski. I, redakcja Jacek Banaszkiewicz, Andrzej Dąbrówka, Piotr Węcowski 307–352. Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton, 2018.
• Chrzanowski, Marek. Leszek Biały. Książę krakowski i sandomierski, Princeps Poloniae (ok. 1184–23/24 listopada 1227). Kraków: Avalon, 2013.
• Czock, Miriam, i Anja Rathmann-Lutz. “ZeitenWelten – auf der Suche nach den Vorstellungen von Zeit im Mittelalter. Eine Einleitung.” W ZeitenWelten. Zur Verschränkung von Weltdeutung und Zeitwahrnehmung, 750-1350, redakcja Miriam Czock, Anja Rathmann-Lutz, 9–26. Köln-Weimar-Wien: Böhlau Verlag, 2016.
• Deptuła, Czesław. “Iwon Odrowąż bp.” W Encyklopedia katolicka KUL, t. 7, 579–580. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1997.
• Doroz-Turek, Małgorzata. “Późnoromańskie portale w kościele pw. Św. Jakuba Apostoła i klasztorze dominikanów w Sandomierzu.” W Dziedzictwo architektoniczne. Badania oraz adaptacje budowli sakralnych i obronnych, redakcja Ewa Łużyniecka, 20–35. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
• Elbern, Victor H. “Species crucis – forma quadrata mundi. Die Kreuzigungsdarstellung am fränkischen Kasten von Werden.” Westfalen. Hefte für Geschichte, Kunst und Volkskunde 44 (1966): 174–185.
• Englisch, Brigitte. Die Artes liberales im frühen Mittelalter (5. –9. Jh.). Das quadrivium und der Komputus als Indikatoren für Kontinuität und Erneuerung der exakten Wissenschaften zwischen Antike und Mittelalter. Stuttgart: Franz Steiner Verlag, 1994.
• Fros, Henryk, i Franciszek Sowa. Księga imion i świętych, t. 1–6. Kraków: Wydawnictwo WAM, 1997-2007.
• Gołubiewowa, Zofia. “Kościół dominikański p.w. św. Jakuba w Sandomierzu w XIII stuleciu i jego dekoracja architektoniczna.” W Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222–1972, redakcja Jerzy Kłoczowski, 10–196. Warszawa: Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów, 1975.
• Hageneder, Fred. The Living Wisdom of Trees. A Guide to the Natural History, Symbolism and Healing Power of Trees. London: Watkins Publishing, 2020.
• Hiley, David, i Janka Szendrei. “Notation. III. History of Western notation, 1. Plainchant.” W New Grove Dictionary of Music and Musicians, t. 18: Nisard to Palestrina, redakcja Stanley Sadie, John Tyrrell, 84–119. London: Oxford University Press, 2001.
• Jasiński, Kazimierz. Rodowód pierwszych Piastów. Wrocław: Uniwersytet Wrocławski; Warszawa: Volumen, [1992].
• Jasiński, Kazimierz. Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, redakcja Marek Górny. Poznań-Wrocław: Wydawnictwo Historyczne, 2001.
• Jurkowlaniec, Tadeusz. Gmach pamięci. Z badań nad dekoracją rzeźbiarską prezbiterium katedry we Wrocławiu. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2004.
• Jurkowlaniec, Tadeusz. “Gołębie i smoki. Z badań nad oprawą rzeźbiarską kościoła św. Jakuba w Sandomierzu.” Zeszyty Sandomierskie 49 (2020): 8–20.
• Juszkiewicz, Adolf P. Historia matematyki w wiekach średnich. Tłumaczenie Czesława Kulig. Warszawa: PWN, 1969.
• Kadłuczka, Andrzej, i Klaudia Stala. “Kościół św. Jakuba i najstarsze założenie klasztorne – synteza przekształceń zespołu.” W Dominikański klasztor św. Jakuba w Sandomierzu. Archeologia i architektura, historia i współczesność, redakcja Andrzej Gołembnik, Marcin Lisak, 131–171. Kraków: Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej; Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC; Sandomierz: Klasztor OO. Dominikanów, 2019.
• Kamińska, Justyna. “Kto fundował XIII-wieczny kościół i klasztor dominikański p.w. św. Jakuba w Sandomierzu?” Biuletyn Historii Sztuki 82, nr 2 (2020): 175–207.
• Katalogi biskupów krakowskich, opracowanie Józef Szymański. Warszawa: PWN, 1974.
• Kosiński, Tomasz. Runy słowiańskie, Warszawa: Bellona, 2019.
• Labuda, Gerard. Święty Wojciech. Biskup-męczennik, patron Polski, Czech i Węgier. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004.
• Ladner, Gerhart B. “The Symbolism of the Mediaeval Corner Stone in the Mediaeval West.” Mediaeval Studies 4 (1942): 43–60.
• Lohr, Mikołaj. “Zagadnienia arytmetyki w pismach Kasjodora.” Studia Warmińskie 6 (1969): 489–508.
• Menninger, Karl. Zahlwort und Ziffer. Eine Kulturgeschichte der Zahl. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprech, 1979.
• Messerer, Wilhelm. “Säule.” W Lexikon der christlichen Ikonographie, t. 2, 54–56. Rom-Freiburg-Basel-Wien: Herder, 1990.
• Meyer, Heinz, i Rudolf Suntrup. Lexikon der mittelalterlichen Zahlenbedeutungn. München: Wilhelm Fink Verlag, 1987.
• Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, opracowanie Zofia Kozłowska-Budkowa. Warszawa: PWN, 1978.
• Nussbaum, Otto. “Die grosse Traube Christus.“ Jahrbuch für Antike und Christentum 6 (1963): 136–143.
• Okniński, Piotr. “Krakowskie znaki pielgrzymie z przedstawieniem św. Stanisława.” Biuletyn Historii Sztuki 77, nr 2 (2015): 223–239.
• Prokop, Daniel. The Pillars of the First Temple (1 Kgs 7,15–22). A Study from Ancient Near Eastern, Biblical, Archaeological, and Iconographic Perspectives. Tübingen: Mohr Siebeck, 2020.
• Rieth, Adolf. Der Blitz in der bildenden Kunst. München: Ernst Heimeran Verlag, [1953].
• Skinner, Stephen, i Daniel Clark. Ars Notoria. A Grimaire of Rapid Learnig by Magic. Singapore: Golden Hoard Press, 2019.
• Szyma, Marcin. “Byłe kościoły parafialne jako ośrodki najstarszych klasztorów dominikańskiej prowincji Polonia.” W Fara w mieście od średniowiecza do współczesności. Społeczność – Duchowość – Architektura – Wystrój. Studia z historii sztuki, redakcja Rafał Eysymontt, Dariusz Galewski. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2019.
• Teterycz-Puzio, Agnieszka. Piastowskie księżne regentki. O utrzymanie władzy dla synów (koniec XII w.– początek XIV w.). Kraków: Avalon, 2016.
• Timmers, Joseph J. M. “Eckstein.” W Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, t. 4: Dinanderie – Elle, 708–712. München: Beck, 1955-1958.
• Vincenz, Stanisław. “Resztki archaicznej kultury u Hucułów. Dawne sposoby obliczeń.” Ziemia, nr 10 (1935): 211–217.
• Wąsowicz, Henryk. Chronologia średniowieczna. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2016.
• Wąsowicz, Henryk. “Epakty.” W Encyklopedia katolicka KUL, t. 4, 1017. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 1983.
• Wedell, Moritz. Zählen. Semantische und praxeologische Studien zum numerischen Wissen im Mittelalter. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2011.
• Wedell, Moritz. “Actio – loquela digitorum – computatio. Zur Frage nach dem numerus zwischen Ordnungsangeboten, Gebrauchsformen und Erfahrungsmodalitäten (Einleitung II).” W Was zählt. Ordnungsangebote, Gebrauchsformen und Erfahrungsmodalitäten des »numerus« im Mittelalter, redakcja Moritz Wedell, 15–63. Köln-Weimar-Wien: Böhlau Verlag, 2012.
• Wedell, Moritz. “Numbers.” W Handbook of Medieval Culture. Fundamental Aspects and Conditions of the European Middle Ages, redakcja Albrecht Classen, t. 2, 1205–1260. Berlin-Boston: De Gruyter, 2015.
• Wild, Leon D. The Runes Workbook. A Step-by-Step Guide to Learning the Wisdom of the Staves. London: Apple Press, 2008.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.995

Biblioteka Nauki

23945002