Szesnastowieczny królewiecki druk w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel: ilustracje, oprawa i właściciele

• Authors: Grażyna Jurkowlaniec , Magdalena Herman

Title variants

EN

Sixteenth-century Königsberg Volume in the Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel: Illustrations, Binding, and Owners

Abstracts

EN

In the paper the unique copy of Arsatius Seehofer’s postil in the Polish translation by Eustachy Trepka is discussed; printed by Hans Daubmann in Königsberg in 1556, it is currently in the Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel. It remains unclear under what circumstances the volume reached the library, still it ranks among the most precious Poland-related items in the original collection of August zu Braunschweig-Lüneburg. Furthermore, being the only to-date identified copy of Seehofer/Trepka’s postil from 1556, it allows to analyse the programme of illustrations of the edition. A series of prints, in majority modelled on Hans Brosamer’s compositions, reveal Daubmann’s strategy as far as acquiring and using woodblocks brought from Nuremberg in 1554 are concerned. The 16th-century binding, in its turn, a work of the bookbinder Melchior Nering from Greater Poland, as well as written sources, provide insight into certain aspects of the distribution of Seehofer/Trepka’s postil outside Prussia. They also make one wonder who the first owners of the copy were; the latter, regrettably, to-date unidentified.

PL

Przedmiotem artykułu jest unikatowy egzemplarz postylli Arsatiusa Seehofera w polskim przekładzie Eustachego Trepki, wydrukowany przez Hansa Daubmanna w Królewcu (1556), a obecnie przechowywany w Herzog August Bibliothek w Wolfenbüttel. Nie jest jasne, w jakich okolicznościach wolumin tam trafił, ale należy do najcenniejszych poloników w pierwotnej kolekcji Augusta zu Braunschweig-Lüneburg. Jednocześnie, jako jedyny zidentyfikowany dotąd egzemplarz postylli Seehofera/Trepki z 1556 r., pozwala przeanalizować dekorację graficzną edycji. Seria rycin, w większości wzorowanych na kompozycjach Hansa Brosamera, ujawnia strategie Daubmanna w zakresie pozyskiwania i używania klocków drzeworytniczych, przywiezionych z Norymbergi w 1554 r. Z kolei szesnastowieczna oprawa, dzieło wielkopolskiego introligatora Melchiora Neringa, a także źródła pisane, dają wgląd w pewne aspekty dystrybucji postylli Seehofera/Trepki poza Prusami. Skłaniają też do zapytania o pierwszych właścicieli egzemplarza, którzy jednak pozostają nieznani.

Keywords

PL

Hans Daubman; Prusy; Reformacja; kultura druku; Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel; tegumentologia

EN

Hans Daubman; Prussia; Reformation; print culture; Herzog August Bibliothek in Wolfenbüttel; bookbinding research; woodcut

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Biuletyn Historii Sztuki
• Year: 2021
• Volume: 83
• Issue: 2
• Pages: 285-321

Dates

published

2021

Contributors

author

Grażyna Jurkowlaniec

• Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW

• https://orcid.org/0000000254218705

author

Magdalena Herman

• Warszawa, Instytut Historii Sztuki UW

• https://orcid.org/0000000342169616

References

• Arp, Ingrid. “Die Drucke aus der Offizin Hans Daubmanns im Spiegel der Konfessions- und Literaturgeschichte Königsbergs in der 2. Hälfte des 16. Jahrhunderts. Mit einer kommentierten Bibliographie.” Rozprawa magisterska, 2003, Universität Osnabrück, wersja poszerzona i poprawiona 2011.
• Arp, Ingrid. “Hans Daubmann und der Königsberger Buchdruck im 16. Jahrhundert – Eine Profilskizze.” W Königsberger Buch- und Bibliotheksgeschichte, redakcja Axel E. Walter, 87–126. Köln: Böhlau, 2004.
• Barycz, Henryk. “Gliczner, Erazm.” W Polski słownik biograficzny, t. 8, 50–53. Wrocław: Ossolineum, 1959-1960.
• Budka, Włodzimierz. “Papiernie poznańskie.” Przegląd Papierniczy 10, nr 7 (1954): 216–221.
• Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 4: Pomorze, redakcja Alodia Kawecka-Gryczowa, Krystyna Korotajowa. Wrocław: Ossolineum, 1962.
• Fleck, Miriam Verena. Ein tröstlich Gemelde. Die Glaubensallegorie „Gesetz und Gnade” in Europa zwischen Spätmittelalter und Früher Neuzeit. Korb: Didymos Verlag, 2010.
• Haebler, Konrad. Rollen- und Plattenstempel des 16. Jahrhunderts, t. 1. Leipzig: Harrasowitz, 1928.
• Härtel, Helmar. “Duke August and his Book Agents.” W A treasure house of books. The library of Duke August of Brunswick-Wolfenbüttel, 105–118. Wolfenbüttel: Herzog August Bibliothek, 1998.
• Hans and Martin Brosamer, opracowanie Martin Knauer, redakcja Hans-Martin Kaulbach. Oudekerk aan den IJssel: Sound & Vision Interactive, 2015.
• Herbst, Hermann. “Braunschweigische Buchbinder des 16. Jahrhunderts.” W Beiträge zum Rollen- und Platteneinband im 16. Jahrhundert, 274–310. Leipzig: Harrasowitz, 1937.
• Jurkowlaniec, Grażyna. “Postylle Arsatiusa Seehofera i Antona Corvinusa w przekładzie Eustachego Trepki: addenda et corrigenda do badań nad początkami postyllografii w języku polskim.” Terminus 22, nr 1 (2020): 5–21 http://www.ejournals.eu/Terminus/2020/Terminus-2020-1/art/16443/.
• Jurkowlaniec, Grażyna. “Wilczy pasterze i smoczy ogon. Przestroga przed fałszywymi prorokami w postylli Mikołaja Reja.” W Z historii kultury staropolskiej. Studia ofiarowane Urszuli Augustyniak, redakcja Agnieszka Bartoszewicz et al., 204–220. Warszawa: WUW, 2020.
• Jurkowlaniec, Grażyna. Sprawczość rycin. Rzymska twórczość Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie. Kraków: Universitas, 2017.
• Jurkowlaniec, Grażyna, i Tomasz Płóciennik. “Apologia reformacji, pochwała tłumacza i epitafium korektora. Jeszcze jeden nieznany wiersz Andrzeja Trzecieskiego. Aneks: edycja, komentarz i przekład.” Pamiętnik Literacki 111, nr 2 (2020): 213–226.
• Kiliańczyk-Zięba, Justyna. Sygnety drukarskie w Rzeczypospolitej XVI wieku. Źródła ikonograficzne i treści ideowe. Kraków: Societas Vistulana, 2015.
• Kramperowa, Maria, i Witold Maisel. “Księgozbiory mieszczan poznańskich z drugiej połowy XVI w.” Studia i Materiały z Dziejów Wielkopolski i Pomorza 6 (1960): 257–307.
• Kuhnert, Ernst. Geschichte der Staats- und Universitätsbibliothek zu Königsberg von ihrer Begründung bis zum Jahre 1810. Leipzig: Karl W. Hiersemann, 1926.
• Laucevičius, Edmundas. XV-XVIII a. knygų įrišimai Lietuvos bibliotekose. Vilnius: Mokslas, 1976.
• Marcinkowski, Wojciech, i Tomasz Zaucha. Kraków na wyciągnięcie ręki. Rzeźba architektoniczna ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Muzeum Narodowe w Krakowie, Pałac Biskupa Erazma Ciołka, maj – październik 2010. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2010.
• Mocarski, Zygmunt. “Druki reformacyjne w Książnicy Miejskiej im. Kopernika w Toruniu.” Reformacja w Polsce 3, nr 9-10 (1924): 145–147.
• Mocarski, Zygmunt. Książka w Toruniu do roku 1795. Zarys dziejów. Toruń: Drukarnia Robotnicza w Toruniu, 1934.
• Muraszko, Michał. “Neringowskie oprawy trzech druków z księgozbioru opata trzemeszneńskiego Wojciecha Mielińskiego.” Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, 67 (2017): 211–220. https://jbc.bj.uj.edu.pl/Content/536522/NDIGOC013629_2017.pdf
• Muraszko, Michał. “Oprawy trzech ksiąg opata trzemeszneńskego Aleksandra Mielińskiego.” W Introligatorzy i ich klienci, redakcja Arkadiusz Wagner, 109–123. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2017.
• Oprawy książkowe XIV–XVIII wieku w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu, cz. I: Rzeczpospolita, Prusy, Dolny Śląsk, redakcja Arkadiusz Wagner, Beata Madajewska, Anna Mazierska. Toruń: Wojewódzka Biblioteka Publiczna, 2018.
• Pickwoad, Nicholas. “Bookbindings in the Bibliotheca Augusta.” W A treasure house of books. The library of Duke August of Brunswick-Wolfenbüttel, 65–104. Wolfenbüttel: Herzog August Bibliothek, 1998.
• Polnische Drucke und Polonica 1501–1700. Katalog der Herzog August Bibliothek, t. 1: 1501–1600, opracowanie Małgorzata Gołuszka, Marian Malicki. München: Saur, 1992.
• Porr, Christine. “Lehrhafte Buchgewänder. Die Historische Bibliothek in Quedlinburg und ihre Sammlung lutherisch geprägter Bucheinbände des 16. Jahrhunderts.” Rozprawa doktorska, The University of Western Australia, 2017. https://api.research-repository.uwa.edu.au/portalfiles/portal/21018193/THESIS_DOCTOR_OF_PHILOSOPHY_PORR_Christine_2017.pdf
• Raabe, Mechthild. Die fürstliche Bibliothek in Wolfenbüttel und ihre Leser. Zur Geschichte des institutionellen Lesens in einer norddeutschen Residenz 1664–1806. Wolfenbüttel: Steuber, 1997.
• Siniarska-Czaplicka, Jadwiga. Filigrany papierni położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od początku XVI do połowy XVIII wieku. Wrocław: Ossolineum, 1969.
• Siniarska-Czaplicka, Jadwiga. “Papier drukowy źródłem badań księgoznawczych.” W Dawna książka i kultura, redakcja Stanisław Grzeszczuk, Alodia Kawecka-Gryczowa, 123–143. Wrocław: Ossolineum, 1975.
• Sławiński, Wojciech. “Erazm Gliczner wobec Zgody Sandomierskiej: przyczynek do biografii.” Czasy Nowożytne 15 (2003): 9–71.
• Sójka, Jan. “Nehring, Melchior.” W Polski słownik biograficzny, t. 22, 657–658. Wrocław: Ossolineum, 1977.
• Sójka, Jan. “Patruus, Krzysztof.” W Polski słownik biograficzny, t. 25, 340–341. Wrocław: Ossolineum, 1980.
• Świeżawska, Maria. “Introligatorzy poznańscy w wieku XVI.” Ekslibris 7 (1925): 71–89.
• Tomczak, Andrzej. Walenty Dembiński, kanclerz egzekucji (ok. 1504–1584). Toruń: TNT, 1963.
• Veber, Dmitrii I. “Knigoizdatelskaia deiatelnost’ v Pribatlike XVI v. Iogann Daubmann – tipograf iz Kenigsberga.” Cursor Mundi. Chelovek Antichnosti, Srednevekov’ia i Vozrozhdeniia 8 (2016): 218–228.
• Veber, Dmitrii I. “Pamphlet as a means of a propaganda in Baltic Region in Early Modern Time.” Vestnik CPbGU. Istoriia 62, nr 2 (2017): 291–298. DOI: 10.21638/11701/spbu02.2017.206
• Wagner, Arkadiusz. “Introligatorstwo poznańskie XVI wieku jako historyczno-artystyczna terra incognita.” W Sztuka w Wielkopolsce, redakcja Michał Błaszczyński, 68–84. Poznań: Wydawnictwo Nauka i Innowacje, 2013.
• Wagner, Arkadiusz. “Oprawy ksiąg Andrzeja Opalińskiego.” W Księgozbiór wielkopolskiego magnata. Andrzej Opaliński (1540–1593), redakcja Arkadiusz Wagner, 143–195. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2011.
• Wagner, Arkadiusz. Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII w. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2016.
• Wojciechowska, Maria. Z dziejów książki w Poznaniu w XVI w. Poznań: Fiszer & Majewski, 1927.
• Wotschke, Theodor. “Eustachius Trepka. Ein Prediger des Evangeliums in Posen.” Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen 18 (1903): 87–144.
• Wyszomirska, Krystyna. “Toruńskie oprawy książek z renesansowej biblioteki Henryka Strobanda.” W Introligatorzy i ich klienci, redakcja Arkadiusz Wagner, 167–176. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2017.

Identifiers

DOI

10.36744/bhs.997

Biblioteka Nauki

23944998