Niewdzięczność. Niepamięć. Nieczułość. Przypadek kaszubskich herstorii

• Authors: Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz

Title variants

EN

Ingratitude. Oblivion. Callousness. The Case of Kashubian Herstories

Abstracts

EN

The purpose of the article is to capture changes in sensitivity in perceiving and speaking about certain particularly difficult (and often ignored and repressed) Kashubian herstory motifs. The author cites selected, most often discussed, and socially resonating social examples of rehabilitation, reinterpretation, and demanding the presence of Kashubian women on the pages of great history. Contemporary generations seek a suitable language so as to extract from oblivion the concealed and suppressed fate of Kashubian women (the author cites the example of, i.a. the rehabilitation of a female inhabitant of Słupsk, the last to be burned at the stake, and the story about dramatic experiences connected with wartime rape committed in the Kashubian region by Red Army soldiers in the spring of 1945, thus freeing from secondary victimisation and a stereotype concept of heroism). An interpretation of contemporary empathetic memory, citing individual women’s biographies, as reciprocated gratitude towards female predecessors.

PL

Celem artykułu jest uchwycenie zmiany wrażliwości w dostrzeganiu i mówieniu o niektórych, zwłaszcza trudnych (często zignorowanych i wypartych) kaszubskich wątkach herstorycznych. W tekście przytaczam wybrane, najbardziej dyskutowane i rezonujące społecznie przykłady rehabilitacji, reinterpretacji, odpominania i upominania się o obecność kaszubskich kobiet na kartach wielkiej historii. Współczesne pokolenia szukają odpowiedniego języka, by wydobyć z niepamięci przemilczane i uciszone losy Kaszubek (jako przykład podaję m.in. działania rehabilitujące ostatnią słupszczankę spaloną na stosie oraz uwalniające od wtórnej wiktymizacji i stereotypowego pojęcia heroizmu opowiadanie o dramatycznych przeżyciach związanych z gwałtem wojennym dokonywanym przez żołnierzy Armii Czerwonej wiosną 1945 roku na Kaszubach). Współczesną empatyczną pamięć i wywoływanie pojedynczych kobiecych biografii czytam jako zadośćuczynną wdzięczność wobec przodkiń.

Keywords

PL

Kaszuby; herstorie; antropologia

EN

Kaszuby; herstories; anthropology

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Konteksty - Polska Sztuka Ludowa
• Year: 2023
• Volume: 340
• Issue: 1-2
• Pages: 131-142

Dates

published

2023

Contributors

author

Agnieszka Bednarek-Bohdziewicz

• Uniwersytet Gdański

• https://orcid.org/0000000284262483

References

• Barnowski, Marcin. “Chcieli spalić czarownicę. Trafili do lęborskiego psychiatryka.” Głos Słupska, June 27, 2012: 7.
• Bojarska, Teresa. Na jednym płótnie. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1974.
• Borowiak, Barbara, and Anna Miller. “Potencjał herstorii w przezwyciężaniu stereotypów.” In Spoglądając na stereotyp, edited by Robert Kusek, Joanna Sanetra-Szeliga, 101–118. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2014.
• Budzisz, Stasia. “Kaszubki w literaturze. Rozmowa z Martyną Bundą.” Kaszëbskô Paradnica. Podcast o Kaszubach, no. 2, October 10, 2022. https://www.youtube.com/watch?v=VoupJ3hABmw
• Bunda, Martyna. Kot niebieski. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2019.
• Bunda, Martyna. Nieczułość. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2017.
• Busler, Andrzej. “Krystyna Ceynowa (Hallmann) – główna bohaterka powieści Sprawy gminy Ceynowy Wandy Brzeskiej w świetle opinii pomorzoznawców.” Nasze Pomorze, no. 23 (2022): 177–190.
• Brzeska, Wanda. Sprawa gminy Ceynowy. Lwów–Warszawa: Książnica-Atlas, 1938.
• Cherezińska, Elżbieta. Sydonia. Słowo się rzekło. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, 2023.
• Chollet, Mona. Czarownice. Niezwyciężona siła kobiet. Translated by Sławomir Królak. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2019.
• Ciechorska-Kulesza, Karolina. “Ostatni świadkowie. Granica z lat 1920–1939 w pamięci biograficznej.” In Granica polsko-niemiecka na Pomorzu (1920–1939): historia – pamięć – ślady w przestrzeni, edited by Cezary Obracht-Prondzyński. Opole–Gdańsk: Centrum Badań Mniejszości Niemieckiej, Instytut Kaszubski, 2022 [w druku].
• Czarnecka Dominika. “W służbie patriarchalnych schematów: figura kobieca w polskiej sztuce pomnikowej (1945–1956).” In Historia kobiet czy historie kobiet?, edited by Ewa Chabros, Agnieszka Klarman, 121–130. Wrocław–Warszawa: Wydawnictwo IPN, 2019.
• “Czarownice straszyły w Słupsku. Sabat Czarownic z Triną Papisten.” GP24.pl, August 26, 2018. https://gp24.pl/czarownice-straszyly-w-slupsku-sabat-czarownic-z-trina-papisten-zdjecia-wideo/ar/13441463
• Duda, Małgorzata. Sydonia von Borcke. Szczecin: Wydawnictwo dudowie.pl, 2017.
• Eisermann, Wilhelm. Aus Pommerns alter Zeit. Geschichtliche Einzelbilder für die Jugend Pommerns. Gollnow: C. Rind Nachfolder, 1930.
• Frankiewicz, Bogdan. Sydonia. Szczecin: Wydawnictwo Glob, 1986.
• Gender and War in Twentieth-Century Eastern Europe, edited by Maria Bucur, Nancy M. Wingfield. Bloomington-Indianapolis: Indiana University Press, 2006.
• Haas, Alfred. “Über das pommersche Hexenwesen im 16. und 17. Jahrhundert.” In Baltische Studien (Neue Folge), vol. 34, 158–202. Kiel, 1932.
• Hirsch, Marianne. Family Frames: Photography, Narrative and Postmemory. Cambridge–London: Harvard University Press, 1997.
• Hirszowicz, Maria, and Elżbieta Neyman. “Społeczne ramy niepamięci.” Kultura i Społeczeństwo, no. 3–4 (2001): 23–48.
• Jabłoński, Artur. “Myślę! Czuję! Decyduję!” Bliza 39, no. 1 (2021): 73–79.
• Jusianiec, Joanna. “Historie niesamowite, czyli… Katarzyny śmierć w płomieniach.” Dziennik Słupski, no. 16(95), 2000: 7.
• Kałwa, Dobrochna. “Herstoria mówiona w Polsce. Kilka uwag o feministycznych projektach oral history.” Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 11 (2021): 8–21.
• Karaś, Dorota. “Znieważył pamięć 600 tys. żołnierzy. Ambasador Rosji o nielegalnej rzeźbie.” Wyborcza.pl, October 17, 2013. https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,14787128,zniewazyl-pamiec-600-tys-zolnierzy-ambasador-rosji-o-nielegalnej.html
• “Komm Frau. Oświadczenie Jerzego Szumczyka.” Magazyn Szum, October 18, 2013. https://magazynszum.pl/komm-frau-oswiadczenie-jerzego-szumczyka/
• Koprowska-Głowacka, Anna. Czarownice z Pomorza i Kujaw. Gdynia: Wydawnictwo Region, 2012.
• Kuźma, Inga B., Edyta B. Pietrzak. “Herstoryczne porządki. Konflikt czy pluralizacja pamięci?” Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej 2, no. 18 (2020): 227–251.
• Lamb, Christina. Nasze ciała, ich pole bitwy. Co wojna robi kobietom. Translated by Agnieszka Sobolewska. Kraków: Znak, 2022.
• Leociak Jacek. Wieczne strapienie. O kłamstwie, historii i kościele. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2020.
• Marecki, Zbigniew. “W Europie i USA nadszedł czas rehabilitacji czarownic. A u nas?” Głos Słupska, no. 200 (2015): VII.
• Mączka, Urszula. “Polowania na czarownice.” Gryf, no. 2 (1987): 10–12.
• Mączka, Urszula. “Oczarowała go dziewczyna...” Naji Gochë, no. 4 (2003): 22–23.
• Misakowski, Stanisław. Sydonia. Poemat historyczny. Posłowie Zygmunt Boras. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1970.
• Norwid, Cyprian Kamil. Pisma wszystkie, vol. II, edited by Julisz W. Gomulicki. Warszawa: PIW, 1971.
• Niezwykłe kobiety w moim życiu / Nadzwëczajné białczi w mòjim żëcym, edited by Barbara Kąkol. Kartuzy: Wydawnictwo Region, Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera, 2022.
• Nitkowska-Węglarz, Jolanta. Słupsk – miasto niezwykłe. Słupsk: Wydawnictwo Ośrodka Informacji Turystycznej i Promocji Miasta, 2001.
• “Ò niewinnëch dzéwczątkach nicht nie pamiãtô… Z Agnieszką Pettke rozmawia Eugeniusz Pryczkowski.” Pomerania, no. 4 (2018): 26–27.
• Orłowski, Hubert. “Przemoc – tabu – trauma ofiar. Wokół najnowszej opowieści Güntera Grassa.” Zeszyty Instytutu Zachodniego, no. 30 (2002).
• Ostrowska, Joanna. Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej. Warszawa: Wydawnictwo Marginesy, 2018.
• Pelica, Patrycja. “(Nie)winna.” In Nowobramskie Satori. Słupsk: ARW Lenart, 2021.
• Posmysz, Zofia. Do wolności, do śmierci, do życia. Warszawa: Wydawnictwo Von Borowiecky, 1996.
• Pryczkowski, Eugeniusz. Banino, Miszewo, Pępowo, Rębiechowo. Dzieje dramatyczne i piękne. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Akademia Kaszubska, 2018.
• “Ravensbrück. Gwałciciele z Armii Czerwonej.” edited by Joanna Lubecka. Historia z IPN. https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/96717,Ravensbrck-Gwalciciele-z-Armii-Czerwonej.html
• Reinhold, Werner. Chronik der Stadt Stolp. Stolp: Hermann Kölling, 1861.
• Rewerenda, Magdalena. “Ciało, narracja, opór. Czarownice Jolanty Janiczak i Wiktora Rubina.” Czas Kultury, no. 2 (2021): 33–37.
• “Rzeźba przedstawiająca gwałt dowodem w sprawie. ASP: Artysta postawił ją na własne ryzyko.” TVN24 Pomorze, October 14, 2013. https://tvn24.pl/pomorze/rzezba-przedstawiajaca-gwalt-dowodem-w-sprawie-asp-artysta-postawil-ja-na-wlasne-ryzyko-ra362775-3446260
• Samp, Jerzy. Droga na Sabat. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1981.
• Sendyka, Roma. “Niepamięć albo o sytuowaniu wiedzy o formach pamiętania.” Teksty Drugie, no. 6 (2016): 250–267.
• Sikora, Jarosław. “IV Sabat Czarownic.” Moje Miasto, no. 12+1, 2004: 12.
• Sobolewska, Anna. “Czarownice, egzorcyści i sędziowie Trybunału.” Czas Kultury, no. 2 (2021): 68–69.
• Słomczyński, Tomasz. “Blizna po żelazku. Gwałty na Kaszubkach.” Gazeta Wyborcza. Duży Format, January 20, 2020: 14–15.
• Słomczyński, Tomasz. Kaszëbë. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2021.
• Słomczyński, Tomasz. “Zbrodnia w Borucinie. Zmurszała pamięć.” WP.PL, November 19, 2020.
• Solnit, Rebecca. Matka wszystkich pytań. Translated by Barbara Kopeć-Umiastowska. Kraków: Wydawnictwo Karakter, 2021.
• “Steilneset Memorial w Vardo – muzeum upamiętniające łowy na czarownice.” Archemon.com, August 16, 2015. http://archemon.com/steilneset-memorial-w-vardo-muzeum-upamietniajace-lowy-na-czarownice/
• Stencel, Jarosław. “Baszta czarownic w Słupsku była postrachem dawnych mieszkańców.” Głos Słupska January 8, 2016: VII.
• Szczesiak, Edmund. Wyrwana z piekła. Gdańsk: Wydawnictwo Oskar, 2014.
• Szydłowska, Joanna. “Na uboczu słowa i pamięci. Narracja o przemocy seksualnej Rosjan wobec kobiet z Prus Wschodnich w polskim dyskursie pamięci po 1945 r.” Anthropos?, no. 25 (2016): 69–85.
• Ślubowski, Michał. Czarownice, mieszczki, pokutnice. Gdańskie szkice herstoryczne. Gdańsk: Marpress, 2020.
• “Tajemnica Baszty Czarownic.” Moje Miasto, no. 7, 2003: 14.
• Tęcza – mały wielki teatr. Monografia naukowa z okazji jubileuszu 75-lecia PTL Tęcza w Słupsku, edited by Karol Suszczyński. Słupsk–Białystok: Państwowy Teatr Lalki Tęcza w Słupsku, Akademia Teatralna im. A. Zelwerowicza w Warszawie Filia w Białymstoku, 2022.
• Tokarska-Bakir, Joanna. “Ganz Andere? Żyd jako czarownica i czarownica jako żyd w polskich i obcych źródłach etnograficznych, czyli jak czytać protokoły przesłuchań.” In Inny, inna, inne. O inności w kulturze, edited by Maria Janion, Claudia Snochowska-Gonzalez, Kazimiera Szczuka, 110–148. Warszawa: IBL PAN, 2004.
• Tomasik, Tomasz. Wojna – męskość – literatura. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej, 2013.
• Tracz, Bogusław. “Gwałty, których skali i sadyzmu nie można sobie wyobrazić. Gehenna górnośląskich kobiet w 1945 r.” Przystanek Historia, January 15, 2021. https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/77779,Gwalty-ktorych-skali-i-sadyzmu-nie-mozna-sobie-wyobrazic-Gehenna-gornoslaskich-k.html
• Tu może być twoja śmierć. Wòjnowé wspòmnienia Kaszëbów z Gminë Żukòwò, edited by Eugeniusz Pryczkowski. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2022.
• “Was der Hexenturm in Stolp einst sah.” In Heimatkalender für Ostpommern auf das Jahr 1934, 49–56. Stolp: Delmanzosche Buchdruckerei, 1934.
• Wieliński, Bartosz T. “Trina Papisten. Czarownica zrehabilitowana.” Gazeta Wyborcza July 1, 2016. https://wyborcza.pl/7,75398,20332365,trina-papisten-czarownica-zrehabilitowana.html
• “W mroku zabobonu.” Moje Miasto, no. 8, 2002: 8.
• Wojna na Kaszubach. Pamięć polskich i niemieckich świadków, edited by Roland Borchers, Katarzyna Madoń-Mitzner. Gdańsk: Muzeum II Wojny Światowej, 2014.
• Wòjnowé wspòmnienia Kaszubów z Banina i okolic, edited by Eugeniusz Pryczkowski. Banino: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2021.
• Zaborowska, Maria. “O Wieży Czarownic nad rzeką Słupią i sądzie odbytym przed 257 laty nad tzw. czarownicą.” Zapiski Koszalińskie, vol. 1 (1958): 47–50.
• Żeromski, Stefan. Wiatr od morza. Kraków–Warszawa: Wydawnictwo J. Mortkowicza, Towarzystwo Wydawnicze, 1922.
• “Żołnierz radziecki gwałcący ciężarną kobietę. Kontrowersyjny pomnik w Gdańsku.” TVN24 Pomorze, October 13, 2013. https://tvn24.pl/pomorze/zolnierz-radziecki-gwalcacy-ciezarna-kobiete-kontrowersyjny-pomnik-w-gdansku-ra362576-3446127
• Ale to już czasy stare (film), reż. Adam Ciborski, scenariusz Damroka Kwidzińska, 2009.
• Jutro będzie padać (film), reż. i scenariusz Sebastian Karaśkiewicz, produkcja: Fundacja Aby Chciało Się Chcieć, 2023.
• Trauma i tabu (film), reż. i scenariusz: Tomasz Słomczyński, produkcja: Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, 2022.
• Nieczułość (spektakl), reż. Lena Frankiewicz, adaptacja i dramaturgia: Zuzanna Bojda, Teatr Wybrzeże, premiera: 12 listopada 2021.

Identifiers

DOI

10.36744/k.1620

Biblioteka Nauki

31343493