Antyschaefferyzmy. O wybranych postawach krytycznych wobec myśli i twórczości Bogusława Schaeffera z lat 1956–1976

• Authors: Sławomir Wieczorek

Title variants

EN

Anti-Schaefferisms. On Selected Critical Attitudes to the Thought and Work of Bogusław Schaeffer, 1956–1976

Abstracts

EN

In 1975 Zygmunt Mycielski published a review of Bogusław Schaeffer’s book Muzyka XX wieku (Twentieth-century music), entitled ‘Antyschaefferyzm’ (Anti-Schaefferism), referring to well-known disputes from music history. Mycielski used this title to express his own individual opposition to Schaeffer’s way of thinking about music, and especially the way he passed judgment on twentieth-century music. In retrospect, however, the term can now be applied to a wider historical phenomenon of critical reactions to the output of that composer, critic, graphic artist and playwright, who died in 2019. During the period of Schaeffer’s most intense activity as a writer, anti-Schaefferism was reflected in a substantial number of polemics, debates and controversies, and even at times quite violent rejections of Schaeffer’s aesthetic views. Such reactions resulted from the radical and arbitrary nature of Schaeffer’s claims, his polemical passion, and the fact that his standpoint was isolated in professional circles. In most cases, Schaeffer’s provocations drew fierce, polarised reactions, which meant that his ideas very frequently became a point of reference in debates on contemporary music. Hence this article deals mainly with the critical appraisal of Schaeffer’s theoretical and aesthetic concepts (their negative resonance), as well as his work as a critic and writer on music. Schaeffer’s creative output is presented here in a mediated manner, through the lens of selected critics’ standpoints and comments. His main polemicists were Zygmunt Mycielski and Stefan Kisielewski. Their statements are complemented by the critical commentaries of Mieczysław Tomaszewski, Tadeusz Andrzej Zieliński, Krzysztof Meyer and Leszek Polony. The attitude of Bohdan Pociej stands out as more complex and dynamic.

PL

Zygmunt Mycielski w roku 1975 opublikował recenzję tomu Muzyka XX wieku Bogusława Schaeffera pod nawiązującym do znanych sporów z historii muzyki tytułem Antyschaefferyzm. Zwrot ten oznaczał dla Mycielskiego jego własną, indywidualną postawę sprzeciwu wobec sposobu Schaefferowskiego myślenia o muzyce, a zwłaszcza trybu wartościowania muzyki XX wieku. Formułę tę po latach można wykorzystać do opisu szerszego niż jednostkowy, historycznego już zjawiska związanego z krytycznym odzewem na twórczość zmarłego w 2019 roku kompozytora, krytyka, grafika i dramaturga. Antyschaefferyzm w okresie jego najintensywniejszej działalności pisarskiej dokumentują całkiem liczne polemiki, dyskusje, kontrowersje, a czasem nawet dość gwałtowna repulsja światopoglądu estetycznego autora Małego informatora muzyki XX wieku. Ich geneza wynikała już z samego charakteru Schaefferowskich sformułowań – radykalności i arbitralności, polemicznego zacięcia i odosobnienia prezentowanego stanowiska w środowiskowych dyskusjach. Prowokacje Schaeffera przeważnie nie pozostawały bez odpowiedzi, budząc gwałtowne, spolaryzowane reakcje, dlatego jego myśl bardzo często stawała się punktem odniesienia w dyskusjach toczonych na temat muzyki współczesnej. Głównym przedmiotem artykułu jest więc kwestia swoistego negatywnego rezonansu – krytycznego postrzegania koncepcji teoretycznych i estetycznych Schaeffera oraz jego działalności jako krytyka i publicysty muzycznego. Spojrzenie na twórczą aktywność Schaeffera w taki zapośredniczony sposób sprawia, że to stanowiska i myśli jego wybranych krytyków stanowią zasadniczy przedmiot refleksji. Kluczowi polemiści to Zygmunt Mycielski i Stefan Kisielewski. Ich głosy uzupełniają krytyki autorstwa Mieczysława Tomaszewskiego, Tadeusza Andrzeja Zielińskiego, Krzysztofa Meyera oraz Leszka Polonego. Nieco bardziej złożony i dynamiczny, wobec czego osobny przykład stanowi postawa Bohdana Pocieja.

Keywords

PL

Bogusław Schaeffer; Zygmunt Mycielski; Stefan Kisielewski; Bohdan Pociej; krytyka muzyczna; muzyka współczesna; muzyka nowa; awangarda; recepcja

EN

Bogusław Schaeffer; Zygmunt Mycielski; Stefan Kisielewski; Bohdan Pociej; music criticism; contemporary music; new music; the avant-garde; reception

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2021
• Volume: 66
• Issue: 4
• Pages: 74-95

Dates

published

2021

Contributors

author

Sławomir Wieczorek

• Uniwersytet Wrocławski

• https://orcid.org/0000000319034553

References

• Berger, Karol. Potęga smaku. Teoria sztuki, przekł. Anna Tenczyńska. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2008.
• Bogunia, Barbara. „Schaeffer/Ginsberg: Howl”. W: Bogusława Schaeffera możliwości muzyki, red. Marek Chołoniewski, 55–60. Kraków: Akademia Muzyczna, 2016.
• Bolesławska-Lewandowska, Beata. „Awangarda muzyczna Zygmunta Mycielskiego i Andrzeja Panufnika – według zachowanej korespondencji”. W: Krytyka muzyczna. Teoria, historia, współczesność, red. Michał Bristiger, Rafał Ciesielski, Barbara Literska, Jolanta Guzy-Pasiak, 195–200. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2009.
• Ciołkiewicz, Urszula. „Polska krytyka muzyczna wobec wybranych koncepcji warsztatowo-estetycznych drugiej awangardy. Opinie i postulaty”. Przegląd Muzykologiczny 5, nr 5 (2006): 155–183.
• Cooper Vest, Lisa. Awangarda. Tradition and Modernity in Postwar Polish Music. Oakland: University of California Press, 2021 (= California Studies in 20th-century Music 28).
• Droba, Krzysztof. Odczytywanie na nowo. Rozmowy z Mieczysławem Tomaszewskim. Olszanica: BOSZ, Kraków: PWM, Akademia Muzyczna, 1995.
• Gwizdalanka, Danuta. „«Klarnet» i inni figuranci”. Ruch Muzyczny 64, nr 23 (2020): 13–14.
• Kisielewski, Stefan. „Awangarda czy bezsilność”. Ruch Muzyczny 14, nr 13 (1970): 10–13.
• Kisielewski, Stefan. Dzienniki. Warszawa: Iskry, 2001.
• Kisielewski, Stefan. „O psychologii dzisiejszego komponowania”. Ruch Muzyczny 9, nr 7 (1965): 6.
• Kisielewski, Stefan. „Schaeffer – samobójca”. Ruch Muzyczny 15, nr 9 (1971): 10.
• Koszewska, Anna. „Credo estetyczne Zygmunta Mycielskiego. Próba rekonstrukcji systemu”. W: Krytyka muzyczna. Teoria, historia, współczesność, red. Michał Bristiger, Rafał Ciesielski, Barbara Literska, Jolanta Guzy-Pasiak, 175–180. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, 2009.
• Meyer, Krzysztof. „O pisarstwie Schaeffera – subiektywnie”. Ruch Muzyczny 17, nr 14 (1973): 15–16.
• Mika, Bogumiła. „Kategoria nowości w polskich dyskusjach awangardowych przełomu lat 60. i 70. XX wieku publikowanych na łamach Ruchu Muzycznego”. Aspekty Muzyki 1, nr 1 (2011): 123–139.
• Mycielski, Zygmunt. „Antyschaefferyzm?”. W: Zygmunt Mycielski, Postludia, 192–205. Kraków: PWM, 1977.
• Mycielski, Zygmunt. „Dlaczego nie piszę o naszej muzyce współczesnej”. Ruch Muzyczny 2, nr 5 (1958): 8.
• Mycielski, Zygmunt. Dziennik 1950–1959. Warszawa: Iskry, 1959.
• Mycielski, Zygmunt. „Jaką mierzyć miarą?”. Ruch Muzyczny 5, nr 22 (1961): 9.
• Mycielski, Zygmunt. „Wstęp do kompozycji Bogusława Schaeffera”. Ruch Muzyczny 21, nr 4 (1977): 9.
• Obniska, Ewa. „W odpowiedzi Bogusławowi Schaefferowi słów jeszcze mniej”. Ruch Muzyczny 30, nr 25 (1986): 23.
• Pindera, Agnieszka. Patkowski. Ambasador muzyki z Marsa. Warszawa: Fundacja Automatophone, Łódź: Muzeum Sztuki w Łodzi, 2019.
• Pociej, Bohdan. „Bogusława Schaeffera studia na temat współczesnej techniki kompozytorskiej”. Ruch Muzyczny 2, nr 10 (1958): 17–21.
• Pociej, Bohdan, Bogusław Schaeffer. „Dziesięć tematów”. Forum Musicum 5, nr 9 (1970): 22–36.
• Pociej, Bohdan. „Muzyka polska 1960, czyli o potrzebie, kierunkach i granicach nowatorstwa”. Ruch Muzyczny 4, nr 21 (1960): 2.
• Pociej, Bohdan. „Polska muzyka współczesna. Myśl (III)”. Polska 15, nr 1 (1968): 36.
• Pociej, Bohdan. „Poza dobrem i złem”. Ruch Muzyczny 8, nr 3–4 (1964): 5.Pociej, Bohdan. Szkice z późnego romantyzmu. Kraków: PWM, 1978.
• Pociej, Bohdan. „Świadomość muzyki”. Ruch Muzyczny 17, nr 14 (1973): 18.
• Pociej, Bohdan. „Trzydziestolecie w muzyce polskiej. Periodyzacja, szkoła polska, perspektywy”. Ruch Muzyczny 18, nr 15 (1974): 14.
• Polony, Leszek. „Muzyka i rzeczywistość”. W: Leszek Polony, W kręgu muzycznej wyobraźni, 17–25. Kraków: PWM, 1980.
• Polony, Leszek. Polski kształt sporu o istotę muzyki. Główne tendencje w polskiej myśli muzyczno- -estetycznej od Oświecenia po współczesność. Kraków: Akademia Muzyczna, 1991.
• Schaeffer, Bogusław. „Granie na sucho”. Życie Literackie 24, nr 47 (1974): 11.
• Schaeffer, Bogusław. „Joseph Matthias Hauer”. W: Bogusław Schaeffer, W kręgu Nowej Muzyki, 116–125. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.
• Schaeffer, Bogusław. „Kisielewski – nożownik. Kontrpaszkwil w 15 odsłonach”. Ruch Muzyczny 15, nr 13 (1971): 14–18.
• Schaeffer, Bogusław. „Polski modernizm wczoraj i dziś”. W: Bogusław Schaeffer, W kręgu Nowej Muzyki, 247–256. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1967.
• Schaeffer, Bogusław. „Wartość nowatorstwa w muzyce”. Studia Filozoficzne 26, nr 11–12 (1983): 21–41.
• Skowron, Zbigniew. „Recepcje postaw i programów awangardowych w powojennej muzyce polskiej”. W: Muzyka polska 1945–1955. Materiały sesji naukowej 6–10 grudnia 1995, red. Krzysztof Droba, Teresa Malecka, Krzysztof Szwajgier, 67–80. Kraków: Akademia Muzyczna, 1996.
• Sławińska-Dahlig, Ewa. „Bohdan Pociej jako pisarz i myśliciel”. W: Bohdan Pociej, Polskość Chopina, 259–288. Warszawa: NIFC, 2012.
• Strzelecki, Paweł. Nowy Romantyzm w twórczości kompozytorów polskich po roku 1975. Kraków: Musica Iagellonica, 2006.
• Strzelecki, Paweł. „Poglądy Zygmunta Mycielskiego na awangardę muzyczną drugiej połowy XX wieku”. W: Twórczość Zygmunta Mycielskiego jako dziedzictwo kultury polskiej i europejskiej, red. Grzegorz Oliwa, 37–49. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2008.
• Wiatr, Adam. Stefan Kisielewski jako krytyk muzyczny. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut, 2006. „Zestroić polifonię zainteresowań. Z Mieczysławem Tomaszewskim rozmawia Marcin Trzęsiok”. Ruch Muzyczny 62, nr 5 (2018): 28–44.
• Zieliński, Tadeusz Andrzej. „Nova, sed non nova”. Forum Musicum 1, nr 7 (1966): 19–20.
• Zieliński, Tadeusz Andrzej. „Piękno nadal aktualne”. Ruch Muzyczny 4, nr 15 (1960): 3.
• Zygmunt Mycielski – Andrzej Panufnik. Korespondencja. Cz. 1, Lata 1949–1969, opr., wstęp i komentarze Beata Bolesławska-Lewandowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2016.
• Zygmunt Mycielski – Andrzej Panufnik. Korespondencja. Cz. 2, Lata 1970–1987, opr., wstęp i komentarze Beata Bolesławska-Lewandowska. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2018.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1071

Biblioteka Nauki

26051037