Joseph Ignatz Schnabel (1767–1831) i jego twórczość religijna w kontekście najnowszych badań

• Authors: Mariusz Urban

Title variants

EN

Joseph Ignatz Schnabel (1767–1831) and His Sacred Music in the Context of Latest Research

Abstracts

EN

The aim of this article is to present selected results of the most recent research into the musical output of the German composer, conductor and teacher Joseph Ignatz Schnabel (1767–1831), Kapellmeister at the Breslauer Dom (now St John the Baptist’s Cathedral in Wrocław). His extensive and well-preserved oeuvre comprises more than 250 works, including settings of nearly all genres of Catholic liturgical music (such as Mass and Vespers cycles, Requiems, parts of the Proper, hymns, antiphons, responsories and songs). Stylistically this repertoire represents high classicism, but it also displays individual solutions elaborated by the composer himself. Schnabel’s music, conceived to embellish the liturgy, is characterised by concise and simplified formal design, lucid textures and interesting orchestration. One of the key principles he implemented was to prioritise the clarity of the verbal text. This undoubtedly played a crucial role in the way he shaped his choral parts, which are homophonic with occasional imitations adding variety to the texture. Schnabel resolutely avoids any spectacular displays of skill, virtuosity and excessive expression. Instead, he employs sophisticated harmonic narration, which, along with the use of dynamics and appropriate instrumentation, serves the aim of adequately emphasising the type of expression proper to sacred music. Te music of the Breslau Kapellmeister represents an undoubtedly successful return to the ideals of an appropriate treatment of the church style (Kirchenstil), the principles of which had been formulated over the preceding centuries. Schnabel’s compositions are a novelty in this respect, at least in Silesia, where the concertato style was heavily exploited in the late eighteenth and early nineteenth century. Te composer’s little-known oeuvre may be performed in an artistically rewarding manner even by small ensembles. Its artistic qualities make it attractive, while it does not present excessive difficulties in performance.

PL

Celem artykułu jest zaprezentowanie wybranych wyników najnowszych badań poświęconych twórczości niemieckiego kompozytora, dyrygenta i pedagoga, Josepha Ignatza Schnabla (1767–1831), kapelmistrza katedry św. Jana we Wrocławiu. Bogata i dobrze zachowana twórczość artysty obejmuje ponad 250 utworów, w tym opracowania niemal wszystkich gatunków katolickiej muzyki liturgicznej (m. in. cykle mszalne, requia, części proprium, cykle nieszporne, hymny, antyfony, responsoria, pieśni). Pod względem stylistycznym repertuar ten reprezentuje cechy muzyki dojrzałego klasycyzmu, nie brak w nim jednak także rozwiązań indywidualnych, wypracowanych przez kompozytora. Służące ubogaceniu liturgii utwory Schnabla charakteryzują się uproszczoną i zwięzłą konstrukcją formalną, przejrzystą fakturą oraz interesującą instrumentacją. Do ważniejszych postulatów realizowanych przez Schnabla należy prymat czytelności tekstu słownego. Zasada ta bez wątpienia pełni kluczową rolę w sposobie kształtowania partii chóralnych, utrzymanych w fakturze homofonicznej, okazjonalnie urozmaicanej imitacjami. Artysta zdecydowanie odrzuca w swych dziełach wszelkie formy popisowości, wirtuozerii oraz nadmiernej ekspresji. Ich miejsce zajmuje wyszukana narracja harmoniczna, która wraz z dynamiką oraz odpowiednią instrumentacją służy eksponowaniu właściwego dla muzyki religijnej wyrazu muzycznego. Utwory wrocławskiego kapelmistrza stanowią bez wątpienia udaną próbę powrotu do ideałów właściwie pojmowanego stylu kościelnego (Kirchenstil), którego zasady zostały sformułowane jeszcze w poprzednich wiekach. Pod tym względem kompozycje Schnabla stanowią novum – przynajmniej na obszarze Śląska – wobec intensywnie eksploatowanego na przełomie XVIII i XIX wieku stylu koncertującego. Mało znana twórczość muzyczna kompozytora może stać się przedmiotem wartościowej interpretacji artystycznej, nawet w wykonaniu niewielkich zespołów. Nie jest bowiem pozbawiona interesujących walorów artystycznych, a przy tym nie ewokuje wygórowanych trudności wykonawczych.

Keywords

PL

Joseph Ignatz Schnabel; muzyka liturgiczna; Kirchenmusik; Wrocław; Breslau; XIX wiek

EN

Joseph Ignatz Schnabel; liturgical music; Kirchenmusik; Wrocław; Breslau; nineteenth century

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2022
• Volume: 67
• Issue: 1
• Pages: 39-64

Dates

published

2022

Contributors

author

Mariusz Urban

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000301149846

References

• Albrechtsberger, Johann Georg. Gründliche Anweisung zur Composition; mit deutlichen und ausführlichen Exempeln, zum Selbstunterrichte, erläutert; und mit einem Anhange: Von der Beschaffenheit und Anwendung aller jetzt üblichen musikalischen Instrumente. Leipzig: Johann Gottlob Immanuel Breitkopf, 1790.
• Badische Landes-Bibliothek (BLB). https://www.blb-karlsruhe.de/, dostęp 1 XII 2021. [Benedykt XIV]. Sanctissimi Domini Nostri Benedicti Papae XIV Bullarium. Tomus Tertius, Volumen 7. Mechliniae: P.-J. Hanicq, 1827.
• „Briefe aus Breslau”. Allgemeine musikalische Zeitung 6, nr 19 (1803/1804): 301–312.
• Blaschke, Paul. „Die Breslauer Schule. Kirchenmusikalische Erinnerungen”. Schlesisches Priesterjahrbuch 2 (1961): 55–68.
• Drożdżewska, Agnieszka. Życie muzyczne na Uniwersytecie Wrocławskim w XIX i I połowie XX wieku. Edukacja muzyczna – działalność naukowa – ruch koncertowy. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012.
• Eitner, Robert. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 32, 79–81. Leipzig: Duncker & Humblot, 1891.
• Eitner, Robert. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Biographisch-bibliographisches Quellen-Lexikon der Musiker und Musikgelehrten der christlichen Zeitrechnung bis zur Mitte des neunzehnten Jahrhunderts. T. 9, 49–50. Leipzig: Breitkopf & Haertel, 1903. Federacja Bibliotek Cyfrowych (FBC). https://fbc.pionier.net.pl/, dostęp 1 XII 2021.
• Fellerer, Karl Gustav. „Die Enzyklika «Agnus qui» des Papstes Benedikt XIV”. W: Geschichte der katholischen Kirchenmusik, red. Karl Gustav Fellerer. T. 2, 149–152. Kassel: Bärenreiter Verlag, 1976.
• Fétis, François-Joseph. „Schnabel (Joseph-Ignace)”. W: Biographie universelle des musiciens. T. 7, 484–486. Paris: Firmin Didot Frères, 1867.
• Fux, Johann Joseph. Gradus ad Parnassum oder Anfürung zur regelmäßigen musikalischen Composition. Auf eine neue, gewisse, und bishero noch niemahls in so deutlicher Ordnung, an das Licht gebrauche Art ausgearbeitet von Johann Joseph Fux, przekł. na j. niem. Lorenz Mizler. Leipzig: Mizlerischen Bücherverlag, 1742.
• Galos, Adam. „Miasto w 1. połowie XIX wieku”. W: Wrocław, jego dzieje i kultura, red. Zygmunt Świechowski, 320–340. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1978.
• Greulich, W[ilhelm Carl]. „III. Korrespondenz. Aus Breslau im Juli”. Berliner allgemeine musikalische Zeitung 1, nr 29 (1824): 250–252.
• Guckel, Hans Erdmann. Katholische Kirchenmusik in Schlesien. Leipzig: Breitkopf & Härtel, 1912. Reprint: Wiesbaden: Martin Sändig, 1972.
• Hauptman-Fischer, Ewa, Katarzyna Spurgjasz. „Sprawozdanie z inwentaryzacji muzykaliów poklasztornych w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w dniach 1 V–30 X 2013 r.”. Hereditas Monasteriorum 3 (2013): 485–492.
• Hauptman-Fischer, Ewa, Katarzyna Spurgjasz. „Sprawozdanie z inwentaryzacji muzykaliów poklasztornych w Gabinecie Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie w okresie od 1 XI 2014 do 30 IV 2015 r.”. Hereditas Monasteriorum 6 (2015): 499–511.
• Hayburn, Robert. Papal Legislation on Sacred Music 95 A.D. to 1997 A.D. Collegville: Te Liturgical Press, 1979.
• Hoffmann, Carl Julius [Adolph]. „Einige Worte über die Anwendung der Musik in den katholischen Kirchen Schlesiens”. Breslauer Zeitschrift für katholische Teologie 6 (1832): 3–43.
• Hoffmann, Carl Julius Adolph. „Schnabel (Joseph Ignatz)”. W: Die Tonkünstler Schlesiens. Ein Beitrag zur Kunstgeschichte Schlesiens, vom Jahre 960 bis 1830, 389–404. Breslau: In Kommission bei G.P. Aderholz, 1830. International Music Score Library Project (IMSLP). https://imslp.org/wiki/Main_Page, dostęp 1 XII 2021.
• Jeż, Tomasz. Kultura muzyczna jezuitów na Śląsku i ziemi kłodzkiej (1581–1776). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2013.
• Joachimiak, Grzegorz. „Z działalności muzycznej klasztoru oo. bonifratrów we Wrocławiu w XVIII wieku”. Muzyka 59, nr 4 (2014): 3–34.
• Kahlert, August. „Nekrolog”. Allgemeine musikalische Zeitung 33, nr 29 (1831): 465–468.
• Koßmaly [Carl], Carlo [Carl Heinrich Herzel], red. „Schnabel, (Joseph Ignatz)”. W: Schlesisches Tonkünstler-Lexikon, enthaltend die Biographien aller Schlesischen Tonkünstler, Componisten, Cantoren, Organisten, Tongelehrten, Textdichter, Orgelbauer, Instrumentenmacher &.&. Nebst genauer Angabe aller Schlesischen musikalischen Institute, Vereine, Musikschulen, Liedertafeln etc.etc. T. 1, 143–150. Breslau: Verlag von Eduard Trewendt, 1846.
• Kothe, Bernhard. Die Musik in der katholischen Kirche. Wegweiser durch das gesammte Gebiet der katholischen Kirchenmusik nebst Abhandlungen über Regeneration derselben und den kirchlichen Verordnungen für Chordirigenten und Kirchenvorstände. Breslau: F.E.C. Leuckart, 1862.
• Krüger, Daniel. Herr Emanuel von Schimonsky-Schimoni, Fürst-Bischof von Breslau. Eine biographische Skizze. Breslau: Josef Max und Komp., 1826.
• Matysiak, Waldemar. „Die Fronleichnams-Stations-Musiken Schnabels”. Cäcilia. Zeitschrift für katholische Kirchenmusik 38, nr 4 (1931): 53–57.
• Mądry, Alina. „Zjawisko «opery» w kościele w polskiej muzyce XVIII wieku na podstawie kameralnych utworów wokalno-instrumentalnych Marcina Józefa Żebrowskiego”. W: Marcin Józef Żebrowski (XVIII w.). Kompozytor i muzyk kapeli jasnogórskiej, red. Remigiusz Pośpiech, 159–176. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2013 (= Musica Claromontana – Studia 3).
• Mehwald, Friedrich. „Nekrolog. 2. Joseph Ignatz Schnabel”. Eutonia, eine hauptsächlich pä- dagogische Musik-Zeitschrift 6 (1831): 187–192.
• Mehwald, Friedrich. Biographie Herrn Joseph Ignatz Schnabels. Breslau: [F.E.C.] Leuckart, 1831.
• Mendel, Hermann. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Musikalisches Conversations-Lexikon. T. 9, 132–133. Berlin: Robert Oppenheim, 1878. Münchener DigitalisierungsZentrum Digitale Bibliothek (MDZ). https://www.digitale-sammlungen.de/en/?, dostęp 1 XII 2021.
• Münzer, Georg. Beiträge zur Konzertgeschichte Breslaus am Ende des vorigen und zu Anfang dieses Jahrhunderts. Leipzig: Breitkopf & Härtel, 1890.
• Musgrave, Michael. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Te New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 22, 549–550. London: Oxford University Press, 2001.
• „Nachrichten. Breslau, im August 1819”. Allgemeine musikalische Zeitung 21, nr 46 (1819): 781–790.
• „Nachrichten. Breslau”. Allgemeine musikalische Zeitung 13, nr 19 (1811): 326–328.
• „Nachrichten. Dritter Brief. Ueber Breslau”. Allgemeine musikalische Zeitung 6, nr 34 (1803/04): 573–579.
• Napp, Tomas. „Schnabel, 1. Joseph Igna(t)z”. W: Die Musik in Geschichte und Gegenwart Personenteil, red. Ludwig Finscher. T. 14, 1486–87. Kassel: Bärenreiter Verlag, J.B. Metzler, 2005.
• Olczak, Mariusz, Zdzisław Abramowicz. Nowogrodziec. Dzieje miasta i okolic do roku 1945. Warszawa: Wydawnictwo Oppidum, 2000.
• [O..r]. „II. Recensionen”, Berliner allgemeine musikalische Zeitung 4, nr 4 (1827): 30.
• [O..r]. „II. Recensionen”. Berliner allgemeine musikalische Zeitung 1, nr 47 (1824): 401.
• [O..r]. „II. Recensionen”. Berliner allgemeine musikalische Zeitung 3, nr 22 (1826): 170–171. Polona. https://polona.pl/, dostęp 1 XII 2021.
• Pośpiech, Remigiusz. „Honoris causa dla muzyki. Kompozytorzy i dyrygenci jako honorowi doktorzy Uniwersytetu Wrocławskiego”. W: Uniwersytet Wrocławski w kulturze europejskiej XIX i XX wieku (Materiały Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Wrocław 4–7 paź- dziernika 2011 r.), red. Jan Harasimowicz, 147–154. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2015.
• Pośpiech, Remigiusz. „Specyfka stylu i formy w Stacjach na Boże Ciało kompozytorów ślą- skich XVIII i XIX wieku”. Forum Muzykologiczne (2005): 3–9.
• Pośpiech, Remigiusz. „Wrocławskie klasztory jako ośrodki kultury muzycznej w okresie rekatolizacji i kontrreformacji”. Muzyka 56, nr 3 (2011): 27–49.
• Pośpiech, Remigiusz. Muzyka wielogłosowa w celebracji eucharystycznej na Śląsku w XVII i XVIII wieku. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2004.
• Prasał, Andrzej. Życie i twórczość Józefa Ignacego Schnabla (1767–1831) na tle dziejów muzyki ko- ścielnej na Śląsku. Praca magisterska, Papieski Wydział Teologiczny we Wrocławiu, 2001.
• Prasał, Andrzej. „Życie i twórczość wrocławskiego kapelmistrza katedralnego Józefa Ignacego Schnabla (1767–1831)”. Wrocławski Przegląd Teologiczny 17, nr 2 (2009): 179–198.
• Pretzsch, Karl. Verzeichnis der Breslauer Universitätsschriften 1811–1885. Breslau: Wilhelm Gottlob Korn, 1905.
• „Recensionen”. Allgemeine musikalische Zeitung 32, nr 12 (1830): 184–185.
• Répertoire International des Sources Musicales (RISM). https://rism.info/, dostęp 1 XII 2021.
• Rottermund, Krzysztof. Budownictwo fortepianów na Śląsku do roku 1945. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2004.
• Schilling, Gustav. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Encyclopädie der gesammten musikalischen Wissenschaften, oder Universal-Lexicon der Tonkunst, red. Gustav Schilling. T. 6, 227–229. Stuttgart: Franz Heinrich Köhler, 1838.
• Schirdewahn, Alois. „J.I. Schnabel als Lieder- und Hymnenkomponist deuscher Texte”. Cäcilia. Zeitschrift für katholische Kirchenmusik 38, nr 4 (1931): 57–62.
• Schirdewahn, Alois. Domkapellmeister Joseph Schnabel und sein Sohn August als Lehrer am Breslauer Schullehrer-Seminar. Ein Beitrag über den Musikunterricht an schlesischen katholischen Schullehrer-Seminaren in den ersten Jahrzehnten des 19. Jahrhunderts. Breslau: Franz Goerlich, 1935.
• Schnabel, A. [?]. „Ein Künstlerstammbuch der Familie Joseph Ignatz Schnabel”. Schlesische Musik-Zeitung 2, nr 1 (1921): 43–47; 2, nr 2 (1921): 56.
• Seidel, Elmar. „Die instrumentalbegleitete Kirchenmusik”. W: Geschichte der katholischen Kirchenmusik, red. Karl Gustav Fellerer. T. 2, 237–252. Kassel: Bärenreiter Verlag, 1976.
• Siebigk, Ludwig Anton Leopold. „Brief aus Breslau, über den Zustand der Musik daselbst”. Allgemeine musikalische Zeitung 3, nr 21 (1801): 360–367.
• Smolarek, Dariusz. „Muzyka instrumentalna w XVIII-wiecznych kościelnych ośrodkach muzycznych”. Forum Muzykologiczne (2012–13): 7–21.
• Stenzel, Heinrich. „Der Komponist des Transeamus”. Cäcilia. Zeitschrift für katholische Kirchenmusik 38, nr 4 (1931): 66.
• Sydow, Bronisław Edward, red. Korespondencja Fryderyka Chopina. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1955.
• Unverricht, Hubert. „Muzyka i kultura muzyczna w diecezji wrocławskiej”, przekł. Henryk Miglo. W: Hubert Unverricht. De Musica in Silesia. Zbiór artykułów, red. Piotr Tarlinski, 68–80. Opole: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Opolskiego, 2007.
• Unverricht, Hubert. „Zum Begriff der Breslauer oder schlesischen Schule in der Kirchenund Orgelmusik”. Ars Organi 45 (1997): 140–142.
• Urban, Mariusz. „Krytyka katolickiej muzyki liturgicznej w polemikach i sprawozdaniach z II połowy XVIII wieku”. Liturgia Sacra. Liturgia – Musica – Ars 27, nr 1 (2021): 195–216.
• Urban, Mariusz. Twórczość religijna Josepha Ignatza Schnabla w kontekście przemian stylistycznych muzyki przełomu XVIII i XIX wieku. Dysertacja doktorska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2019.
• Ursprung, Otto. Die katholische Kirchenmusik. Potsdam: Akademische Verlagsgesellschaft Athenaion m.b.H, 1931.
• Viol, Wilhelm, red. Aus dem Leben eines alten Organisten. Nach den hinterlassenen papieren Carl Gottlieb Freudenberg’s bearbeitet von Dr. W. Viol. Breslau: F.E.C. Leuckart, 1869.
• Voigt, Bernhard Friedrich. „184. Joseph Ignatz Schnabel”. W: Neuer Nekrolog der Deutschen. 9 (1831), Erster Teil, 538–543. Ilmenau: Bernhardt Friedrich Voigt, 1833.
• Walter, Rudolf. „Das Musikalieninventar des Breslauer Domchors aus der Amtszeit von Domkapellmeister J.I. Schnabel”. Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau 30 (1989): 77–103.
• Walter, Rudolf. „Das Musikalienverzeichnis des Breslauer Kathedrale aus dem Jahr 1761”. Fontes Artis Musicae 35 (1988): 256–275.
• Walter, Rudolf. „Die Ausbildung von Kirchen- und Schulmusikern am Institut für Kirchenmusik der Universität Breslau”. W: Kształcenie muzyków kościelnych na Śląsku. Materiały Sympozjum, red. Remigiusz Pośpiech, Piotr Tarlinski, 143–152. Opole: Wydział Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego, 1997.
• Walter, Rudolf. „Die Breslauer Dommusik von 1805–1945”. W: Musik in Schlesien im Zeichen der Romantik, red. Gerhard Pankalla, Gotthard Speer. Dülmen: Laumann Verlag, 1981 (= Arbeitskreis für Schlesische Musik 9).
• Walter, Rudolf. „Drei fgurale Choralvespern von Breslauer Dommusikern”. W: Festschrift Hubert Unverricht zum 65. Geburtstag, 305–321. Tutzing: Schneider Verlag, 1992 (= Eichstätter Abhandlungen zur Musikwissenschaft 9).
• Walter, Rudolf. „Joseph Ignatz Schnabels Figuralkompositionen zur Vesper”. Sonderdruck aus Jahrbuch der Schlesischen Friedrich-Wilhelms-Universität zu Breslau 39 (1998): 481–510.
• Walter, Rudolf. „Schnabel, Joseph Ignaz”. W: Schlesisches Musiklexikon, red. Lothar Hoffmann -Erbrecht, 667–668. Augsburg: Wissner Verlag, 2001.
• Weinmann, Karl. Geschichte der Kirchenmusik. Mit besonderer Berücksichtigung der kirchenmusikalischen Restauration im 19. Jahrhundert. Kempten–München: Josef Kösel, 1913.
• Zarębska, Adrianna. Katalog utworów Josepha Ignaza Schnabla zachowanych w Bibliotece Kapitulnej we Wrocławiu, Oddziale Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej we Wro cławiu, Oddziale Zbiorów Muzycznych Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Praca magisterska, Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, 1998.
• Zduniak, Maria. „Ze studiów nad recepcją twórczości Fryderyka Chopina w XIX-wiecznym Wrocławiu”. Zeszyty Wrocławskie 28 (1981): 255–278.
• Zduniak, Maria. Muzyka i muzycy polscy w dziewiętnastowiecznym Wrocławiu. Wrocław: Ossolineum 1984 (= Monografe Śląskie 37).

Identifiers

DOI

10.36744/m.1145

Biblioteka Nauki

25806085