Hymn „Omni die dic Mariae” w kontekście zabiegów z początków XVII wieku o kanonizację Kazimierza Jagiellończyka

• Authors: Barbara Przybyszewska-Jarmińska , Leszek Jarmiński

Title variants

EN

The Hymn Omni die dic Mariae in the Context o Early Seventeenth-Century Efforts to Canonise Prince Casimir Jagiellon

Abstracts

EN

In an account of his 1597 stay in Kraków, Giovanni Paolo Mucante reports that Hieronim Powodowski had discovered, sometime earlier, a piece of parchment containing record of a text then unknown in the Polish-Lithuanian Commonwealth, Omni die dic Mariae, and addressed the royal Kapellmeister (Krzysztof Klabon) with a request to set it to music. He then had the work printed. The four-part musical setting, complete with a Polish translation by Stanisław Grochowski and Przecław Mojecki, was published without naming the music composer, in 1598 in Cracow. The ‘Staniątki Cantionals’ include anonymous records of this piece, probably made before it was printed. In 1601, King Sigismund III Vasa and the Vilnius Catholic church hierarchs undertook efforts to have Prince Casimir Jagiellon entered in the Roman calendar, which would be tantamount to the so-called equipollent canonisation. This led to a brief issued by Pope Clement VIII (1602), which, however, only permitted the cult of St Casimir in Poland, Lithuania, and the dependent countries. On this basis, celebrations in honour of St Casimir were organised in Vilnius (1604) and described by canon Grzegorz Święcicki in his Theatrum S. Casimiri, published in the same year. It contains, among others, the text of ‘Omni die dic Mariae’, referred to in the Theatrum as a prayer composed by St Casimir himself, with the information that it was found next to his grave. From that time onwards, numerous editions of the Latin text and its translations began to appear, along with new musical settings variously described as St Casimir’s hymn or prayer, frequently – as a hymn composed by St Casimir. These publications, similarly as printed lives of the saint and his images, served to revive the cult, which had waned to some extent in the sixteenth century. The cult was important for the aim of having Prince Casimir eventually named as a saint of the universal Church, which, as demonstrated by the documents quoted in this paper, continued to be the subject of King Sigismund III’s and the Vilnius bishops’ efforts, eventually crowned with success in 1621.

PL

W relacji z pobytu w Krakowie w 1597 r. Giovanni Paolo Mucante poinformował, że Hieronim Powodowski jakiś czas wcześniej odnalazł pergamin z zapisem nieznanego wówczas w Rzeczpospolitej tekstu Omni die dic Mariae i poprosił kapelmistrza królewskiego (Krzysztofa Klabona) o napisanie do niego muzyki, a następnie dał utwór do druku. Czterogłosowe opracowanie muzyczne tekstu, opatrzone polskim tłumaczeniem Stanisława Grochowskiego i Przecława Mojeckiego, bez wskazania autora muzyki, zostało wydane w Krakowie w 1598 r. Kancjonały staniąteckie zawierają anonimowe zapisy tego utworu, które powstały zapewne przed ukazaniem się druku. W 1601 r. król Zygmunt III wraz z wileńskimi hierarchami Kościoła katolickiego podjęli starania o wprowadzenie przez papieża Klemensa VIII Kazimierza Jagiellończyka do kalendarza rzymskiego, co stanowiłoby jego tzw. kanonizację równoznaczną. Efektem tych działań było brewe Klemensa VIII z 1602 r., które zawierało jedynie zgodę na kult św. Kazimierza w Polsce, na Litwie i w krajach podległych. Na tej podstawie urządzono jednak w 1604 r. w Wilnie uroczystości ku czci św. Kazimierza. Zostały one opisane przez kanonika Grzegorza Święcickiego w wydanym w tym samym roku Theatrum S. Casimiri. W publikacji tej Święcicki zawarł m.in. także tekst Omni die dic Mariae, nazywając go modlitwą ułożoną przez św. Kazimierza i informując, że została ona odnaleziona przy jego grobie. Od tego czasu zaczęły się ukazywać liczne edycje tekstu łacińskiego i jego tłumaczeń oraz nowe opracowania muzyczne określane jako hymn lub modlitwa św. Kazimierza, a często też jako hymn ułożony przez św. Kazimierza. Te publikacje, podobnie jak wydawane żywoty św. Kazimierza czy jego wizerunki, miały służyć rozbudzeniu przygasłego w XVI w. kultu, istotnego dla osiągnięcia celu, jakim było ostateczne uznanie Kazimierza Jagiellończyka za świętego w Kościele powszechnym, o co, jak pokazują przytaczane w artykule dokumenty, Zygmunt III i biskupi wileńscy nadal się starali i co osiągnęli w 1621 r.      

Keywords

PL

Św. Kazmierz; kanonizacja; muzyka religijna; Omni die dic Mariae; kancjonały staniąteckie; Hieronim Powodowski; Stanisław Grochowski; Krzysztof Klabon; Diomedes Cato; Zygmunt III Waza

EN

St Carimir; canonisation; sacred music; Omni die dic Mariae; Staniątki Cantionals; Hieronim Powodowski; Stanisław Grochowski; Krzysztof Klabon; Diomedes Cato; Sigismund III Vasa

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2022
• Volume: 67
• Issue: 3
• Pages: 3-32

Dates

published

2022

Contributors

author

Barbara Przybyszewska-Jarmińska

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000296257366

author

Leszek Jarmiński

References

• Analecta hymnica medii aevi, wyd. Clemens Blume, Guido M. Dreves. T. 50. Leipzig: O.R. Reisland, 1907.
• Archiwum Domu Sapiehów. Wydane staraniem rodziny. T. 1, Listy z lat 1575–1606, opr. Antoni Prochaska. Lwów: nakład rodziny, Drukarnia Zakładu Naukowego im. Ossolińskich, 1892.
• Bizzarini, Marco. Marenzio. La carriera di un musicista tra Rinascimento e Controriforma. Rodengo Saiano: Promozione Franciacorta, 1998.
• Chrościcki, Juliusz. Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów 1587–1668. Warszawa: PWN, 1983.
• Dolveck, Franz. Poétique de louange et d’éloge a Cluny au XIIe siecle. Édition critique des oeuvres poétiques completes de Pierre le Vénérable et de Pierre de Poitiers et du Mariale de Bernard de Morlas. T. 1–2. Paris: École nationale des chartes, 2011.
• Drzymała, Kazimierz. Święty Kazimierz. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 1984.
• Gorczycki, Grzegorz Gerwazy. Opera omnia. T. 1, Utwory wokalne, wyd. Karol Mrowiec, Alicja Wardęcka-Gościńska. Kraków–Warszawa: Instytut Sztuki PAN , Musica Iagellonica, 2009 (= Monumenta Musicae in Polonia).
• Grzymalska, Kamila. Królewicz Kazimierz Jagiellończyk. Próba portretu. Kraków: Avalon, 2021.
• Inskrypcje z wileńskich kościołów = Vilniaus bažnyčių įrašai, wyd. Włodzimierz Appel, Eugenia Ulčinaitė. Vilnius: Aidai, 2005.
• Ivinskis, Zenonas. Šv. Kazimieras, 1458–1484. New York: Spaudē Tēvų Pranciškonų Spaustuvē, Brooklyn, N.Y., 1955.
• Jackson, Roland. „Marenzio, Poland and the Late Polychoral Sacred Style”. Early Music 27, nr 4 (1999): 622–631.
• Jasiński, Tomasz. „Cato – Mielczewski – Żebrowski. Trzy przyczynki do badań nad muzyką staropolską”. Muzyka 53, nr 2 (2008): 41–67.
• Konopczyński, Władysław. Dzieje Polski nowożytnej, wydanie drugie krajowe uzupełnione, wstęp Jerzy Maternicki, opr. tekstu i przypisy Jan Dzięgielewski. T. 1. Warszawa: PA X Instytut Wydawniczy, 1986.
• Kosman, Marceli. Drogi zaniku pogaństwa u Bałtów. Warszawa: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, 1976.
• [Koźmian, Jan]. „Godzinki N. Panny z rękopisu monachijskiego i hymn ś. Kazimierza”. Przegląd Poznański 28 (1859): 103–128.
• Kurczewski, Jan. Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. Cz. 1, 3. Wilno: nakład i drukarnia Józefa Zawadzkiego, 1908, 1916.
• Maciejewski, Tadeusz. Zasób utworów z ksiąg Archikonfraterni Literackiej w Warszawie 1668–1829. Warszawa: Instytut Wydawniczy PA X, 1972 (= Silva Medii et Recentioris Aevi 1).
• Maslauskaitė-Mažylienė, Sigita. Dzieje wizerunku św. Kazimierza od XVI do XVIII wieku. Między ikonografią a tekstem, przekł. Katarzyna Korzeniewska. Vilnius: Vilniaus dailės akademijos leidykla, 2013.
• Mazurkiewicz, Roman. „Zapomniane polonicum w zbiorach Biblioteki Watykańskiej”. Terminus 3, nr 1–2 (2001): 169–176, http://staropolska.pl/sredniowiecze/opracowania/Polonicum.html, dostęp 27 V 2022.
• Mioduszewski, Michał Marcin. Śpiewnik kościelny, czyli pieśni nabożne z melodyjami w Kościele katolickim używane. Kraków: w drukarni Stanisława Gieszkowskiego, 1838.
• Misztal, Henryk. „Kanonizacja równoznaczna”. Prawo Kanoniczne 21, nr 3–4 (1978): 189–216.
• Monografia zespołu muzycznego oraz katalog muzykaliów klasztoru ss. Benedyktynek w Staniątkach, red. Marcin Konik. Kraków: Musica Iagellonica, 2016.
• Niewiero, Florian. „Dzieje kultu św. Kazimierza w kraju i za granicą”. Nasza Przeszłość 32 (1970): 78–91.
• Okoń, Jan. „Ks. Piotr Skarga jako promotor kultu św. Kazimierza”. Senoji Lietuvos Literatūra 35–36 (2013): 239–268.
• Okoń, Jan. „Pokłosie Skargowskie: «książki polskie» o św. Kazimierzu Jagiellończyku (na tropach druku i egzemplarza)”. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia 11 (2013): 44–60.
• Oszczęda, Aleksandra. Poeta Wazów. Studia o okolicznościowej poezji Stanisława Grochowskiego (1542–1612). Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, 1999 (= Z Prac Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu Wrocławskiego).
• Paltarokas, Kazimieras T.M. Karalaitis šventasis Kazimieras. Vilnius: Danielius, 2010.
• Pastor, Ludovico. Storia dei papi. T. 11, Storia dei papi nel periodo della riforma e restaurazione cattolica. Clemente VIII (1592–1605). Roma: Desclée et C.i Editori Pontifici, 1929.
• Podejko, Paweł. Katalog tematyczny rękopisów i druków muzycznych kapeli wokalno-instrumentalnej na Jasnej Górze. Kraków: Wydawnictwo OO. Paulinów, 1992 (= Studia Claromontana 12).
• Poźniak, Piotr. „Klabon Christoph”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska T. 5, klł, 96–97. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997.
• Poźniak, Piotr. „Nowo odnaleziony unikat drugiego wydania pieśni Diomedesa Catona”. Barok 12 (23), nr 1 (2005): 49–59.
• Poźniak, Piotr, Wacław Walecki, wyd. Śpiewnik Staropolski. T. 1, Pieśni Maryjne i o Świętych. Kraków: Musica Iagellonica, 1995.
• Poźniak, Piotr, Wacław Walecki, wyd. Polska pieśń wielogłosowa XVI i początku XVII wieku. Nuty i komentarze. Kraków: Instytut Sztuki PAN , Instytut Muzykologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, Musica Iagellonica, 2004 (= Monumenta Musicae in Polonia).
• Propozycje konsystorialne w XVI wieku. Omówienie. Teksty polskie, wyd. Hieronim Fokciński wespół z pracownikami Instytutu. Rzym: Papieski Instytut Studiów Kościelnych, 1994.
• Przezdziecki, Aleksander. Modlitwa Świętego Kazimierza Jagiellończyka do Najświętszej Panny. Z rękopisów XII, XIV i XV wieku i ze źródeł archiwalnych krytycznie wyjaśniona. Kraków: Drukarnia c.k. Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem K. Mańkowskiego, 1867.
• Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „Missa super Iniquos odio habui – warszawska msza w formie echa Luki Marenzia?”. Muzyka 49, nr 3 (2004): 3–39.
• Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „On the Trail of Luca Marenzio’s Work Composed in Poland: Missa super Iniquos odio habui”. W: Studies on the Reception of Italian Music in Central-Eastern Europe in the 16th and 17th Century, red. Marina Toffetti, 137–172. Kraków: Musica Iagellonica, 2018.
• Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „W poszukiwaniu dawnej świetności. Glosy do książki Anny i Zygmunta Szweykowskich Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów”. Muzyka 43, nr 2 (1998): 91–115.
• Rabikauskas, Paolo. „Casimiro”. W: Bibliotheca Sanctorum. T. 3. Roma: Istituto Giovanni XXIII nella Pontificia Universita Lateranense/Citta Nuova Editrice, 1998.
• Rabikauskas, Paulius. Krikščioniškoji Lietuva. Istorija, hagiografija, šaltiniotyra, opr. Liudas Jovaiša. Vilnius: Aidai, 2002.
• Rabikauskas, Paulius. „O znaczeniu słów «bulla» i «brewe»”. Informationes. Biuletyn Papieskiego Instytutu Studiów Kościelnych 4 (1989): 53–60.
• Rabikauskas, Paulius. Święty Kazimierz, patron Litwy, przekł. Danuta Brodowska. Kraków: Wydawnictwo WAM , 1997.
• Różycki, Jacek. Hymni ecclesiastici (quatuor vocibus concinendi), wyd. i opr. Adolf Chybiński, Bronisław Rutkowski. Warszawa: Gebethner i Wolff, [1930] (= Wydawnictwo Dawnej Muzyki Polskiej 3).
• Swastek, Józef. „Kazimierz św.”. W: Encyklopedia katolicka. T. 8, kol. 1275–1276. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2000.
• Szpaczyński, Przemysław. „«Wazowie» czy następcy i przedstawiciele dynastii Jagiellonów? Kilka uwag w sprawie problemu ciągłości dynastycznej w Rzeczypospolitej Obojga Narodów po śmierci Zygmunta II Augusta”. In Gremium 1 (2007): 21–37.
• Szweykowscy, Anna i Zygmunt M. Włosi w kapeli królewskiej polskich Wazów. Kraków: Musica Iagellonica, 1997.
• Šv. Kazimiero gyvenimo ir kulto istorijos šaltiniai / Casimiriana, fontes vitae et cultus S. Casimiri, wyd. Mintautas Čiurinskas. Vilnius: Aidai, 2003 (= Fontes Ecclesiastici Historiae Lithuaniae 13).
• Walter-Mazur, Magdalena, Karolina Kaźmierczak, Michał Wysocki. The Music Manuscripts at the Diocesan Library in Sandomierz. A Thematic Catalogue. T. 1, Repertoire of Church Ensemble and Keyboard Music. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2021.
• Wichowa, Maria. „Stanisława Grochowskiego Modlitwa Kazimierza ś[więtego], królewica polskiego, łacińskim rytmem przez tegoż Świętego napisana i takimże na polskie przetłumaczona – dzieje i charakterystyka utworu, edycja krytyczna”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum 2 (31) (2020): 87–111.
• Wojtyska, Henryk Damian. „Początki kultu i procesy kanonizacyjne św. Kazimierza”. Analecta Cracoviensia 16 (1984): 187–231.
• Żywot świętego Kazimierza królewica polskiego i książęcia litewskiego: w Wilnie Roku 1606 przez Mateusza Chryzostoma Wołodkiewicza przełożony: przydane są modlitwy nabożne i hymny do św. Kazimierza, opr. Jan Okoń przy współpracy Katarzyny Gary i Jolanty Rzegockiej. Warszawa: Muzeum Historii Polski, 2016.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1400

Biblioteka Nauki

25806559