Dominikańskie procesje różańcowe i tradycja śpiewanych różańców na ziemiach polskich w świetle procesjonału PL-Kd 75L oraz innych źródeł XVIII i początku XIX wieku

• Authors: Dominika Grabiec

Title variants

EN

Dominican Rosary Processions and the Tradition of Sung Rosaries in the Polish Lands, in the Light of the Processional PL-Kd 75L and Other Eighteenth- and Early Nineteenth-Century Sources

Abstracts

EN

The processional kept in Krakow’s Archives of the Polish Province of the Dominican Order (shelf mark 75L) is probably the only surviving handwritten Dominican processional from the post-Tridentine period. Despite its modest dimensions, it offers a unique record of readings, prayers, and songs for the solemn procession on the Feast of the Circumcision of Christ and readings for the Feast of the Rosary, complete with numerous notes on the active participation of the Rosary Confraternity, which led the singing of the rosary also during Corpus Christi processions and of Easter songs at the Resurrection procession. Several factors, including the codicological features of the manuscript and variants of rosary prayers (the same as those in a printed prayer book of 1752), indicate that the manuscript may have been compiled in the second half of the eighteenth century. The six rosary records found during the archival research all differ from one another to some extent in linguistic variants, sequence and number of prayers, instructions for their use in prayer practice, and even the contents of some song verses. This extended sung rosary form, which resembles the Liturgy of the Hours, took shape in the early seventeenth century in Rome and was then disseminated throughout Italy, later also in other countries. Having reached Poland by the early eighteenth century at the latest, it was translated from Latin to Polish in its entirety, and the Gregorian hymn was likewise replaced with a Polish translation with a new melody. The Polish version also adds songs preceding each section, as well as brief sung verses that substitute for the meditations preceding the individual mysteries of the Rosary. That sung rosaries were widely known in old Poland is confirmed not only by the surviving copies of prayer- and songbooks published in Kraków, Poznań, Warsaw, Vilnius, and other places, but also by mentions of this practice in Jędrzej Kitowicz’s ‘Description of Customs and Culture under the Reign of Augustus III’ by Jędrzej Kitowicz, and in the Dominican Processional 75L.

PL

Procesjonał sygn. 75L z krakowskiego Archiwum Polskiej Prowincji oo. Dominikanów jest prawdopodobnie jedynym zachowanym rękopiśmiennym procesjonałem dominikańskim z czasów potrydenckich. Pomimo skromnych rozmiarów jest to księga szczególna ponieważ zawiera unikatowy zapis czytań, modlitw i śpiewów przeznaczonych na uroczystą procesję w święto Obrzezania oraz czytań na procesję w święto Różańca, a także liczne wzmianki o aktywnym udziale Arcybractwa Różańcowego, prowadzącego śpiew różańca w trakcie pochodu także w święto Bożego Ciała oraz pieśni wielkanocnych podczas procesji rezurekcyjnej. Rękopis mógł powstać w drugiej połowie XVIII w., na co wskazują m.in. jego cechy kodykologiczne oraz warianty tekstów modlitw różańcowych zbieżne z wersją zamieszczoną w drukowanym modlitewniku z 1752 r. Każdy z sześciu odnalezionych podczas kwerendy przekazów różańców różni się w jakimś stopniu od pozostałych wariantami językowymi, kolejnością oraz ilością modlitw, wskazówkami dotyczącymi sposobu jego odmawiania, a nawet treścią wybranych strof pieśni. Ta rozbudowana, śpiewana forma różańca, przypominająca godziny brewiarzowe, ukształtowała się na początku XVII w. w Rzymie, następnie upowszechniła w całych Włoszech, a później także w innych krajach. Do Polski dotarła ona najpóźniej na początku XVIII w. i została przetłumaczona w całości z języka łacińskiego na polski, także gregoriański hymn zastąpiony został jego polskim tłumaczeniem z nową melodią. W polskiej wersji dodane zostały też pieśni poprzedzające każdą z części oraz krótkie śpiewane strofy zastępujące medytacje poprzedzające poszczególne tajemnice różańcowe. O powszechnej znajomości śpiewanych różańców w dawnej Polsce świadczą nie tylko zachowane egzemplarze drukowanych modlitewników i śpiewników, wydawane w różnych ośrodkach, m.in. w Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wilnie, ale także wzmianki o nich w Opisie obyczajów Jędrzeja Kitowicza oraz w dominikańskim Procesjonale 75L.    

Keywords

PL

procesjonał; procesja; bractwa różańcowe; dominikanie; modlitwa różańcowa; liturgia potrydencka; chorał

EN

processional; procession; brotherhoods of the rosary; rosary preyer; Dominican Order; post-Tridentine liturgy; plainchant

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2022
• Volume: 67
• Issue: 3
• Pages: 52-77

Dates

published

2022

Contributors

author

Dominika Grabiec

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000343503188

References

• Augustyniak, Bogna. „Sekwencje mszalne w czesko-polskiej prowincji franciszkańskiej XIII ‒XIV wieku: wybrane zagadnienia”. Saeculum Christianum 7, nr 2 (2000): 101‒145.
• Baranowski, Zenon Łukasz, opr. Księga cudów i łask Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Janowie Lubelskim. Zamość: Wydawnictwo Atut, 2014.
• Bebak, Marek. Franciszek Lilius. Życie i twórczość na tle epoki. Kraków: Musica Iagellonica, 2018.
• Blasel, Carl. Geschichte der Rosenkranzbruderschaft bei St. Adalbert in Breslau. Breslau: Schlesisches Pastoralblatt, 1912.
• Budka, Włodzimierz. „Papiernie w Nowym Stawie i Radomyślu”. Przegląd Biblioteczny 3, nr 3 (1929): 520‒524.
• Czyżewski, Krzysztof J., Marek Walczak. „Oprawa artystyczna świąt i uroczystości Arcybractwa Różańcowego w kościele dominikanów w Krakowie”. Rocznik Historii Sztuki 45 (2020): 59‒84.
• Gałuszka, Tomasz. „Dominikanie w Krakowie, czy w Opatowcu? W poszukiwaniu pierwszego Bractwa Różańcowego w średniowiecznej Małopolsce”. Nasza Przeszłość 113 (2010): 281‒293.
• Gałuszka, Tomasz. „Nowe badania nad średniowiecznymi nagrobkami w klasztorze dominikanów krakowskich”. W: Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 423‒442. Kraków: Wydawnictwo Esprit, 2013.
• Gruszczak, Gabriela. „Arcybractwo Różańca Świętego przy kościele pod wezwaniem św. Marii Magdaleny w Wawrzeńczycach”. Nasza Przeszłość 130 (2018): 127‒152.
• Jasiewicz, Jan Jerzy. „Processionale cisterciense – S II 56 z Archiwum Diecezjalnego w Oliwie”. Studia Gdańskie 24 (2009): 235‒251.
• Kałamarz, Wojciech. „W poszukiwaniu pierwotnej melodii – najstarsze, śpiewnikowe wersje melodyczne Gorzkich żali”. W: Perły muzyki kościelnej: chorał gregoriański i „Gorzkie żale”, red. Robert Tyrała, Wojciech Kałamarz, 87‒102. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT, 2007.
• Kitowicz, Jędrzej. Opis obyczajów za panowania Augusta III. Warszawa: PIW, 2003.
• Kochaniewicz, Bogusław. „Wkład dominikanów w rozwój modlitwy różańcowej”. Teologia Praktyczna 11 (2010): 135‒151.
• Królikowski, Janusz. „Początki różańca w Polsce”. Salvatoris Mater 6, nr 3 (2004): 249‒266.
• Maciejewski, Tadeusz. „Antonin z Przemyśla”. Muzyka 35, nr 2 (1990): 95‒102.
• Markiewicz, Anna, opr. Katalog rękopisów bibliotecznych ze zbiorów Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie. Cz. 1. Kraków: Wydawnictwo Esprit S.C., 2013 (= Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie 12).
• Markiewicz, Anna, Marcin Szyma, Marek Walczak. „Sztuka w kręgu klasztoru Dominikanów w Krakowie”. W: Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 15‒82. Kraków: Wydawnictwo Esprit, 2013.
• Masala, Cesare. Il Rosario in Sardegna nei secoli XVI e XVII. Indagine preliminare per la storia del culto di Nostra Signora del Rosario in Sardegna. Cagliari: Comunita Domenicana Cagliari, 2016.
• Patalas, Aleksandra, red. „Aneks. Wypisy z ksiąg archiwalnych”. W: Życie muzyczne w klasztorach dominikańskich w dawnej Rzeczpospolitej, 251‒584. Kraków: Musica Iagellonica, 2016.
• Pawłowska, Anna Paulina. „Emblematyczność w polskich drukach różańcowych w pierwszej połowie XVII wieku”. Terminus 14, nr 25 (2012): 137‒156.
• Pawłowska, Anna Paulina. „Retoryka sztuki. Rola fundacji artystycznych w krakowskim klasztorze Dominikanów w dobie potrydenckiej reformy Kościoła”. W: Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 567‒575. Kraków: Wydawnictwo Esprit, 2013.
• Siciarek, Michał. „O wykonywaniu pieśni nabożnych w kręgu bernardyńskim na przełomie XV i XVI wieku”. Konteksty. Polska Sztuka Ludowa 61, nr 2 (2007): 46‒55.
• Siniarska-Czaplicka, Jadwiga. Filigrany papierni położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od początku XVI do połowy XVIII wieku. Wrocław‒Warszawa‒Kraków: Ossolineum, 1969.
• Siniarska-Czaplicka, Jadwiga. Katalog filigranów papierni polskich 1500‒1800 r. Łódź: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Papierniczego w Polsce, 1983.
• Tracz, Szymon. „Artystyczna oprawa brackich świąt i uroczystości w diecezji krakowskiej do 1783 roku”. Rocznik Historii Sztuki 44 (2019): 227‒248.
• Trajdos, Tadeusz M. „Kościół dominikanów lwowskich w średniowieczu jako ośrodek kultowy”. Nasza Przeszłość 87 (1997): 39‒72.
• Wiśniewski, Piotr. „Processionale z klasztoru oo. karmelitów w Oborach”. Liturgia Sacra 22, nr 1 (2016): 165‒175.
• Wiśniewski, Piotr. „A Nineteenth-century Processional from the Archive of the Bonifratres in Cracow (Kraków). A Contribution to Research into Latin Monody”. Roczniki Humanistyczne 68, nr 12 (2020): 73‒86.
• Wiśniowski, Eugeniusz. „Bractwa religijne na ziemiach polskich w średniowieczu”. Roczniki Humanistyczne 17, nr 2 (1969): 51‒81.
• Zagajowski, Ambroży. Skarb Wielki Województwa Sieradzkiego Na Roli Gidelskiey Znaleziony [reprint druku z 1724 r.]. Gidle: Klasztor oo. Dominikanów, 2012.
• Zdanek, Maciej. „Kaplice i ołtarze dominikańskiego kościoła Świętej Trójcy w Krakowie do początku XVII w.”. W: Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, 109‒125. Kraków: Wydawnictwo Esprit, 2013.
• Zieliński, Marek G. „Muzyka sakralna w Chełmnie od XVI po XVIII wiek”. W: Musica ecclesiastica, red. Agnieszka Kłaput-Wiśniewska, Andrzej Filaber, 9‒30. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Muzycznej im. Feliksa Nowowiejskiego, 2009 (= Prace Zbiorowe 28).
• Zoła, Antoni. „Struktury tonalne «Gorzkich żali» i ich ludowa recepcja”. W: Perły muzyki kościelnej: chorał gregoriański i „Gorzkie żale”, red. Robert Tyrała, Wojciech Kałamarz, 145‒156. Kraków: Wydawnictwo Naukowe PAT , 2007.
• Żurowski, Stanisław. „Znaki wodne papiernictwa wielkopolskiego XVI–XIX w.”. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 57, nr 5 (1965): 255‒316.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1404

Biblioteka Nauki

25806580