‘Secundum notulam dominorum teutonicorum’: A New Look at the Repertoire and Genesis of Manuscript PL-GD Mar. F 406

• Authors: Kamil Watkowski , Piotr Ziółkowski

Title variants

PL

„Secundum notulam dominorum teutonicorum” – nowe spojrzenie na repertuar i genezę rękopisu PL-GD Mar. F 406

Abstracts

PL

Ta kolejna po pracach Maciejewskiego i Jasiewicza publikacja poświęcona rękopisowi PL-GD Mar. F 406 pozwala na nowo spojrzeć na gdański zabytek i skorygować opinie sformułowane przez poprzednich badaczy. W artykule powrócono do kwestii struktury księgi oraz repertuaru ordinarium missae. Po raz pierwszy analizie poddane zostały kompozycje wykonywane ad offertorium, śpiewy święta Nawiedzenia NMP oraz korpus utworów przeznaczonych na Wielki Tydzień i okres wielkanocny, wśród których znaleziono śpiewy unikatowe. Przedstawione rozważania pozwoliły bezsprzecznie powiązać zabytek z liturgią Zakonu Niemieckiego, a w sposób szczególny z gdańskim kościołem Mariackim. Zademonstrowano również związki kodeksu z tradycjami środkowoeuropejskimi – nie tylko z zabytkami z Polski, ale również z rękopisami czeskimi. Analiza repertuaru pozwoliła ponadto z większą dokładnością określić kolejność, w jakiej kompletowano zawartość księgi i datować poszczególne jej części pomiędzy pierwszą ćwiercią XV wieku a przełomem XV i XVI wieku. Pokazano również motywacje, jakie towarzyszyły twórcom rękopisu i wskazano niedostrzegany wcześniej w takim zakresie zakres tematyczny zainteresowań użytkowników kodeksu – obok pobożności maryjnej miejsce znalazły kult Najświętszego Sakramentu oraz elementy zaczerpnięte z liturgii Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy.

EN

In the wake of publications by Maciejewski and Jasiewicz devoted to manuscript PL-GD Mar. F 406, the present article offers a fresh perspective on this Gdańsk source and revises some of those researchers’ opinions. The structure of the manuscript is re-examined, as is the repertory of the Ordinary. Chants for the Offertory and the Feast of the Visitation, as well as the body of compositions for the Holy Week and Eastertide (some of which are unica), are analysed here for the first time. The presented findings make it possible to relate this source unequivocally to the liturgy of the Teutonic Order, and especially to the church of St Mary in Gdańsk. Also shown are the codex’s links to Central European traditions (to manuscripts from Poland and Bohemia). Analysis of the repertoire also allows us to establish more accurately the order in which the volume was compiled and date its individual sections to the period between the first quarter of the fifteenth century and the turn of the sixteenth century. The compilers’ motives are analysed, and attention is drawn to the range of themes covered by the codex, not previously noted to such an extent: apart from Marian piety, also the cult of the Holy Sacrament and elements of the Holy Week and Easter liturgies.

Keywords

PL

Kościół Mariacki w Gdańsku; liturgiczne księgi muzyczne; Kyriale; śpiewy ad offertorium; śpiewy Wielkiego Tygodnia i Wielkanocy; liturgia Zakonu Niemieckiego; chorał Zakonu Niemieckiego; Nawiedzenie NMP

EN

St. Mary’s Church in Gdańsk; liturgical music books; Kyriale; offertory chants; Holy Week and Easter chants; liturgy of the Teutonic Order; chant of the Teutonic Order; Visitation of the Blessed Virgin Mary

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2023
• Volume: 68
• Issue: 1
• Pages: 20-61

Dates

published

2023

Contributors

author

Kamil Watkowski

• Institute of Art, Polish Academy of Sciences
• University of Warsaw

• https://orcid.org/0000000152402691

author

Piotr Ziółkowski

• Institute of Art, Polish Academy of Sciences

• https://orcid.org/0000000239872995

References

• Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 1. Leipzig: Fues’s Verlag (R. Reisland), 1886.
• Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 45. Leipzig: O.R. Reisland, 1904.
• Analecta Hymnica Medii Aevi, ed. Guido Maria Dreves. Vol. 50. Leipzig: O.R. Reisland, 1907.
• Analecta Hymnica Medii Aevi, eds. Clemens Blume and Henry Marriott Bannister. Vol. 54. Leipzig: O.R. Reisland, 1915.
• Babioch, Iwona. ‘Liber generationis w polskich źródłach średniowiecznych.’ Muzyka 33, no. 1 (1988): 3–30.
• Bosse, Detlev. Untersuchung einstimmiger mittelalterlicher Melodien zum Gloria in excelsis Deo. Regensburg: Graphische Kunstanstalt Heinrich Schiele, 1954.
• Cantio.cz. Songs in Central European sources, http://cantio.cz
• Cantus Index. Online Catalogue for Mass and Office chants, http://cantusindex.org
• Ciglbauer, Jan. ‘Antiphon oder Cantio? Auf der Suche nach der Identität des mitteleuropäischen geistlichen Liedes.’ Hudebni věda 53, no. 2–3 (2016): 117‒128.
• Danilewicz, Katarzyna. ‘Analiza źródłoznawcza offertorium Recordare Virgo Mater z Graduału z Sandomierza (BDS, AKKiK, sygn. 40).’ In: Śpiew gregoriański – wczoraj i dziś, eds. Monika Karwaszewska and Jacek Bramorski, 69–87. Gdańsk: Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki, 2020 (= Musica Sacra 16).
• Der Liber Ordinarius. Die Grundlage fur die Liturgie des Deutschen Orden im Mittelalter, ed. Anette Löffler. Ilmtal–Weinstraße: VDG, 2022.
• Dobszay, László. Booklet to the CD ‘Delectamentum’ by Schola Hungarica. BMC CD 140, 2008.
• Fragmente liturgischer Handschriften des Deutschen Ordens im Historischen Staatsarchiv Konigsberg, ed. Anette Löffler. Vol. 2, Nr. 151–300. Marburg: Nordostdeutsches Kulturwerk, 2004.
• Gancarczyk, Paweł, and Kamil Watkowski. ‘Gdański przekaz wielogłosowej pieśni Ihesus Christus nostra salus z XV wieku i jego środkowoeuropejskie koneksje.’ Muzyka 65, no. 2 (2020): 179–188.
• Gancarczyk, Paweł. ‘Kyrie fons bonitatis, cantus fractus, and Petrus Wilhelmi.’ Musik in Bayern 86 (2021): 11–21.
• Gancarczyk, Paweł. Petrus Wilhelmi de Grudencz i muzyka Europy Środkowej XV wieku. Warsaw: Instytut Sztuki PAN, 2021.
• Günther, Otto, ed. Katalog der Danziger Stadtbibliothek verfertigt und herausgegeben im Auftrage der stadtischen Behorden. Vol. 5, Katalog der Handschriften, part 5, Die Handschriften der Kirchenbibliothek von St. Marien in Danzig. Danzig: Kommissions-Verlag von A.W. Kafemann GmbH, 1921.
• Hallas, Rhianydd. ‘Two Rhymed Offices Composed for the Feast of the Visitation of the Blessed Virgin Mary: Comparative Study and Critical Edition.’ PhD diss., Bangor University, 2021.
• Hiley, David. ‘Ordinary of Mass Chants in English, North French and Sicilian Manuscripts.’ Journal of the Plainsong & Mediaeval Music Society 9, no. 1–2 (1986): 1–128.
• Hinz, Edward. Z dziejów muzyki kościelnej w diecezji chełmińskiej. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum, 1994.
• Hirsch, Theodor. Die Ober-Pfarrkirche von St. Marien in Danzig in ihren Denkmalern und ihren Beziehungen zum kirchlichen Leben Danzigs uberhaupt. Vol. 1. Danzig: S. Anhuth, 1843.
• Hughes, Andrew. Medieval Manuscripts for Mass and Office: A Guide to their Organization and Terminology. Toronto: University of Toronto Press, 1995.
• Jakubek-Raczkowska, Monika, and Juliusz Raczkowski. ‘Nierozpoznany graduał z kościoła świętojańskiego w Toruniu – przyczynek do badań nad księgami muzycznymi diecezji chełmińskiej w średniowieczu.’ Muzyka 65, no. 1 (2020): 95–111.
• Jakubek-Raczkowska, Monika. ‘The Decoration of Manuscript PL-GD Mar. F 406. A Contribution to Studies on the Fifteenth-century Art of Book Illuminating in Gdańsk.’ Muzyka 68, no. 1 (2023): 62–92.
• Jasiewicz, Jan Jerzy. ‘Krzyżacka tradycja liturgiczno-muzyczna w świetle źródeł zachowanych w Bibliotece Gdańskiej PAN. II. Rękopis Ms. Mar. F 406. III. Aneksy.’ Libri Gedanenses 23–24 (2007): 39–103.
• Jemielita, Ewa. ‘Tropy Sanctus w polskich przedtrydenckich rękopisach muzycznych: studium muzykologiczne.’ MA thesis, Akademia Teologii Katolickiej, 1989.
• Jończyk, Alicja. Ordinarium missae najstarszych diecezjalnych graduałow krakowskich. Lublin: Wydawnictwo Polihymnia, 2015.
• Landwehr-Melnicki, Margaretha. Das einstimmige Kyrie des lateinischen Mittelalters. Regensburg: Mikrokopie GmbH München 2, 1954.
• Löffler, Anette. ‘Das älteste bekannte Missale des Deutschen Ordens.’ Zeitschrift fur die Geschichte des Oberrheins, Neue Folge 112 (2003): 67–92.
• Löffler, Anette. ‘Ein süddeutsches Graduale des Deutschen Ordens: die Handschrift St. Peter a VII 20 in Salzburg.’ Mittelalter: Interdisziplinare Forschung und Rezeptionsgeschichte 7 (2006), https://mittelalter.hypotheses.org/8903.
• Maciejewski, Tadeusz. ‘Elements of Mensural System in Chant Monophony from the Thirteenth to the Sixteenth Century.’ In: Notae musicae artis. Musical Notation in Polish Sources 11th‒16th Century, ed. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 283–347. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
• Maciejewski, Tadeusz. ‘Kancjonał gdański ze zbiorów Biblioteki PAN.’ Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Gdańsku 20 (1981): 5–60.
• Maciejewski, Tadeusz. Kyriale w Polsce do XVII wieku. Katalog śpiewow mszalnych. Seria I. Warsaw: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1976.
• Miazga, Tadeusz. Die Melodien des einstimmigen Credo der romisch-katholischen lateinischen Kirche. Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1976.
• Miazga, Tadeusz. Notacja gregoriańska w świetle polskich rękopisow liturgicznych. Graz: Akademische Druck- u. Verlagsanstalt, 1984.
• Morawska, Katarzyna. The Middle Ages. Part 2: 1320–1500. Translated by John Comber. Warsaw: Sutkowski Edition, 1998 (= The History of Music in Poland 1).
• Ordinariums-Gesange in Mitteleuropa: Repertoire-Ubersicht und Melodienkatalog, ed. Gábor Kiss. Translated by Zsuzsa Czagány and Robert Klugseder. Kassel–London: Bärenreiter, 2009.
• Pikulik, Jerzy. ‘Franciszkańskie ordinarium missae w średniowiecznej Polsce.’ Studia Theologica Varsaviensia 9, no. 2 (1971): 111–130.
• Pikulik, Jerzy. ‘Indeks śpiewów ordinarium missae w graduałach polskich do 1600 r.’ In: Muzyka religijna w Polsce. Materiały i studia, ed. Jerzy Pikulik. Vol. 2, 139–271. Warsaw: Akademia Teologii Katolickiej, 1978.
• Pikulik, Jerzy. Polskie graduały średniowieczne. Warsaw: Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2001.
• Piwoński, Henryk. ‘Hymny w zabytkach liturgiczno-muzycznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 51 (1985): 283–346.
• Piwoński, Henryk. ‘Indeks sekwencji w zabytkach liturgicznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 49 (1984): 221–244.
• Piwoński, Henryk. ‘Kult świętych w zabytkach liturgicznych krzyżaków w Polsce.’ Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 47 (1983): 314–342.
• Prussia scholastica: Die Ost- und Westpreussen auf den mittelalterlichen Universitaten, ed. Max Perlbach. Leipzig: M. Spirgatis, 1895.
• Repertorium hymnologicum, ed. Ulysse Chevalier. Vol. 1. Louvain: Lefever, 1892.
• Rozynkowski, Władysław. Studia nad liturgią w Zakonie Krzyżackim w Prusach. Z badań nad religijnością w poźnym średniowieczu. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2012.
• Schildbach, Martin. Das einstimmige Agnus Dei und seine handschriftliche Uberlieferung vom 10. bis zum 16. Jahrhundert. Erlangen: Hogl, 1967.
• Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis et Pomeranie, ed. Zenon Chodyński. Warsaw: Franciscus Czerwiński, 1890.
• Szendrei, Janka. ‘Staff Notation of the Gregorian Chant in Polish Sources from the Twelfth to the Sixteenth Century.’ In: Notae musicae artis. Musical Notation in Polish Sources 11th‒16th Century, ed. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 187–281. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
• Thannabaur, Peter Joseph. Das einstimmige Sanctus der romischen Messe in der handschriftlichen Uberlieferung des 11. bis 16. Jahrhunderts. Munich: Walter Ricke, 1962.
• Urkundenbuch des Bisthums Culm. Vol. 1, Das Bisthum Culm unter dem deutschen Orden 1243–1466, ed. Carl Peter Woelky. Danzig: Commissionsverlag von Theodor Bertling, 1885.
• Ziółkowski, Piotr. ‘Rękopisy liturgiczne krzyżackiej proweniencji jako źródła muzyczne: problemy i perspektywy badawcze.’ In: Textus, pictura, musica. Średniowieczny kodeks rękopiśmienny jako przedmiot badań interdyscyplinarnych, eds. Monika Jakubek-Raczkowska and Marta Czyżak, 109–123. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2022.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1683

Biblioteka Nauki

24259970