Music and Patronage in Light of Letters of Dedication: Wacław of Szamotuły, Valentin Bakfark and King Sigismund II Augustus

• Authors: Ryszard J. Wieczorek

Title variants

PL

Muzyka i patronat w świetle listów dedykacyjnych: Wacław z Szamotuł, Valentin Bakfark i król Zygmunt II August

Abstracts

PL

Spośród nielicznie zachowanych polskich druków muzycznych z XVI wieku wyjątkowe znaczenie mają dwie krakowskie edycje: Lamentationes Hieremiae prophetae (1553) Wacława z Szamotuł oraz Harmoniarum musicarum in usum testudinis factarum (1565) Valentina Bakwarka. Zawarte w nich listy dedykacyjne, mimo różnic co do charakteru, struktury i treści, są ważnym źródłem informacji o renesansowych praktykach patronackich. Poemat Wacława z Szamotuł (Carmen nuncupatorium) ma wyjątkowy charakter, gdyż wbrew humanistycznej tradycji mody pochwalnej (encomium) nie zawiera prośby o finansowe wsparcie, lecz odnosi się do zagrożenia ze strony Imperium Osmańskiego. Kompozytor, wyjaśniając genezę i posępny charakter swojego dzieła, daje wstrząsający opis inwazji tureckiej na Węgry i przestrzega przed podobnym losem mieszkańców Mołdawii – graniczącego z Polską i Turcją państwa buforowego, w tym czasie całkowicie pogrążonego w chaosie. Ponieważ Zygmunt II August starał się tam odbudować swoje wpływy, poemat Wacława można traktować jako przedłużenie dyplomacji – jako apel o wierność polskiemu królowi. Odmienny charakter ma list dedykacyjny Bakwarka, stanowiący typowe encomium. Choć przepełniony jest metaforami wychwalającymi erudycję, kulturę i wspaniałomyślność Zygmunta II Augusta, to wyjaśnia zarazem okoliczności opublikowania antologii i daje ogólną charakterystykę zawartych w niej kompozycji. Obie dedykacje stanowią ważne źródło informacji o relacjach obu muzyków z ich patronem i pozwalają na dostrzeżenie kontekstów, które w innym przypadku nie byłyby czytelne. Są zarazem świadectwem wykorzystania potencjału sztuki, służącej, w przypadku Wacława, celom polityczno-propagandowym, a w przypadku Bakwarka – kreowaniu wizerunku monarchy jako osoby światłej i wrażliwej. Ilustrują wreszcie wielorakie funkcje drukowanego paratekstu – jako przyciągającego publiczną uwagę „listu otwartego”, potwierdzającego istnienie trwałych relacji patronackich i ukazującego okoliczności wydania dzieł oraz ich przesłanie.

EN

In contemporary discourses of patronage in art, literature, theatre or music, the motives for becoming involved in patronage are a continuing subject of research interest. Although the area of motivation still remains unclear today, it is undoubtedly the case that the patrons’ initiatives were always linked to using the potential of art for political and propaganda purposes. With the arrival of music printing previous patronage practices took on a new shape. Printed editions, through their previously unachievable extent of distribution, now became a far-reaching instrument of representing high-born personages. The most common way of achieving this were dedication letters, produced with the intention of introducing a given work into broad social circulation. Among the few extant Polish music prints from the sixteenth century, the editions of works by Wacław of Szamotuły (1533) and Valentin Bakwark (1565) are of exceptional significance. This article investigates the paratexts included in this editions and examine both cases from the point of view of patronage practices. Paratexts in the two editions demonstrate the diversity of Renaissance patronage practices and provide examples of the rhetoric involved in the client-patron relationship. Wacław’s poem is exceptional not only against the background of Polish but also European music publishing. It does not contain a request for financial support but is a statement by someone deeply involved in the political life of the country and concerned about the fate of his homeland. Wacław’s poem should therefore be read in the political context and psychological climate of the Commonwealth at that time. It constitute an extension of diplomacy, introducing important accents into the policies of Sigismund Augustus. Bakwark’s dedication letter has a totally different character. It strikes the reader not only by its refined phraseology but also by the plethora of allusions from antique literature and the Bible. The most interesting aspect of the letter is the reference to the figure of Pope Leo X. Bakwark describes him as the perfect model of a Renaissance patron, to whom the world owed the development of art on a scale previously unknown. The letter contains also commentary on the style of Bakwark’s works and the characteristics of his compositional craft. The fact that the both dedications were written by the composers themselves, as well as the considerable length of both letters, point to the significance attached at that time to the paratexts. They indicated the importance of the achievements and activities of clients, at the same time building the prestige of the patron. But, above all, these paratexts demonstrate the different ways of exploiting the potential of art: in Wacław’s case, serving the aims of politics and propaganda; in the case of Bakwark, serving to create an image of the monarch as someone enlightened, sensitive and supportive of the art of music.

Keywords

PL

Wacław z Szamotuł; Valentin Bakfark; Zygmunt II August; patronat; list dedykacyjny; lamentacje; tabulatura

EN

Wacław of Szamotuły; Valentin Bakfark; Sigismund II Augustus; patronage; dedication letter; Lamentations; tablature

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2023
• Volume: 68
• Issue: 1
• Pages: 155-181

Dates

published

2023

Contributors

author

Ryszard J. Wieczorek

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

• https://orcid.org/0000000296972474

References

• Bakfark, Valentin. Das Lautenbuch von Krakau, 1565. Ed. Peter Király. Lübeck: Tree Ed., 2011.
• Bakfark, Valentin. Opera omnia. Eds. István Homolya and Dániel Benkö. Vol. 1, The Lyons Lute-Book. Budapest: Editio Musica, 1976.
• Bakfark, Valentin. Opera omnia. Eds. István Homolya and Dániel Benkö. Vol. 2, The Cracow Lute-Book. Budapest: Editio Musica, 1979.
• Backvis, Claude. ‘Trudne współistnienie pokojowe Polaków i Turków w XVI wieku.’ In: Claude Backvis, Renesans i barok w Polsce. Studia o kulturze, eds. Hanna Dziechcińska and Ewa Jolanta Głębicka, 301–344. Warszawa: PWN, 1993.
• Bernstein, Jane A. Print Culture and Music in Sixteenth-Century Venice. New York‒Oxford: Oxford University Press, 2001.
• Bettley, John. ‘La compositione lacrimosa: Musical Style and Text Selection in North-Italian Lamentations Settings in the Second Half of the Sixteenth Century.’ Journal of the Royal Musical Association 118, no. 2 (1993): 167–202.
• Bilmayer-Frank, Stefanie. Illustri ac Generoso Domino: Gedruckte Musikalienwidmungen an die Familie Fugger im 16. und fruhen 17. Jahrhundert. Augsburg: Wißner, 2016.
• Błazińska, Hanna. ‘Listy dedykacyjne do Zygmunta II Augusta,’ Roczniki Humanistyczne 34, no. 3 (1986): 105–112.
• Bossuyt, Ignace, Nele Gabriëls, Dirk Sacré and Demmy Verbeke, eds. ‘Cui dono lepidum novum libellum?’ Dedicating Latin Works and Motets in the Sixteenth Century: Theory and Practice. Leuven: Leuven University Press, 2008.
• Brooks, Jeanice. Courtly Song in Late Sixteenth-Century France. Chicago‒London: University of Chicago Press, 2000.
• Buchwald-Pelcowa, Paulina. ‘Mecenat nad piśmiennictwem i książką w dawnej Polsce.’ In: Z dziejow mecenatu kulturalnego w Polsce, ed. Janusz Kostecki, 33–90. Warsaw: Biblioteka Narodowa, 1999.
• Carey, Frank. ‘Composition for Equal Voices in the Sixteenth Century.’ Journal of Musicology 11, no. 2 (1991): 300–342.
• Chybiński, Adolf. ‘Bekwarek. Lutnia i polityka. Capriccio historyczne.’ Przegląd Muzyczny 6 (1918): 1–3.
• Cramer, Eugene C. ‘Nowe spojrzenie na styl muzyczny Wacława z Szamotuł.’ Muzyka 36, no. 2 (1991): 3‒90.
• Cramer, Eugene C. ‘Związki z muzyką hiszpańską w Lamentacjach Wacława z Szamotuł.’ Muzyka 24, no. 3 (1979): 35–43.
• Czamańska, Ilona. ‘Mołdawia i Wołoszczyzna w stosunkach polsko-tureckich XVI–XVII wieku.’ Balcanica Posnaniensia. Acta et studia 4 (1989): 301–312.
• Czamańska, Ilona. Mołdawia i Wołoszczyzna wobec Polski, Węgier i Turcji w XIV i XV wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1996.
• Czamańska, Ilona. ‘Poland and Turkey in the 1st Half of the 16th Century – Turning Points.’ In: Fight against the Turk in Central-Europe in the first Half of the 16th Century, ed. István Zombori, 91–102. Budapest: Magyar Egyháztörténeti Enciklopédia Munkaközösség, 2004.
• Czekajewska, Anna. ‘Kultura umysłowa Polski XVI wieku w świetle listów dedykacyjnych.’ Studia i Materiały z Dziejow Nauki Polskiej. Seria A 7 (1965): 47–106.
• Czepiel, Tomasz M.M. Music at the Royal Court and Chapel in Poland, c.1543‒1600, New York‒London: Garland, 1996.
• Demel, Juliusz. Historia Rumunii. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986.
• Dziubiński, Andrzej. Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500‒1572 w kontekście międzynarodowym. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2005.
• Gancarczyk, Paweł, Agnieszka Leszczyńska, eds. The Musical Heritage of the Jagiellonian Era. Warsaw: Instytut Sztuki PAN, 2012.
• Gancarczyk, Paweł. Muzyka wobec rewolucji druku. Przemiany w kulturze muzycznej XVI wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK, 2011.
• Gancarczyk, Paweł. ‘Printed Polyphonic Songs and the Politics of 16th-century Poland.’ In: Musicologie sans frontieres / Muzikologija bez granica / Musicology without Frontiers. Svečani zbornik za Stanislava Tuksara / Essays in Honour of Stanislav Tuksar, eds. Ivano Cavallini and Harry White, 59–65. Zagreb: Hrvatsko muzikološko društvo, 2010.
• Genette, Gérard. Paratexts: Thresholds of Interpretation. Transl. Janet E. Lewin. Cambridge: Cambridge University Press, 1997.
• Genette, Gérard. Seuils. Paris: Éd. du Seuil, 1987.
• Genette, Gérard. Palimpsestes la litterature au second degre. Paris: Éd. du Seuil, 1982.
• Głuszcz-Zwolińska, Elżbieta. Muzyka nadworna ostatnich Jagiellonow. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1988.
• Głuszcz-Zwolińska, Elżbieta. ‘Studie über Musik am Hofe der letzten Jagiellonen.’ In: Florilegium Musicologicum. Helmut Federhofer zum 75. Geburtstag, ed. Christoph-Hellmut Mahling, 501–515. Tutzing: Schneider, 1988.
• Hajdukiewicz, Leszek. ‘Społeczne aspekty mecenatu literackiego w Małopolsce w czasach Jana Kochanowskiego.’ In: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego, ed. Tadeusz Ulewicz, 117–144. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1991.
• Gombosi, Ottó. Bakfark Balint elete es művei (1507–1576) / Der Lautenist Valentin Bakfark: Leben und Werke (1507–1576), Budapest: Országos Széchényi Könyvtár, 1935 (repr. Budapest: Akadémiai Kiadó, 1967).
• Hutton, James. ‘Some English Poems in Praise of Music.’ English Miscellany 2 (1951): 1–63.
• Jaworowski, Mieczysław. Historia narodu rumuńskiego. Warsaw: Książka i Wiedza, 1970.
• Jachimecki, Zdzisław. Wpływy włoskie w muzyce polskiej. Part 1, 1540‒1640. Kraków: Akademia Umiejętności, 1911.
• Janicka, Katarzyna. ‘Polityczno-społeczne uwarunkowania magnackiego mecenatu artystycznego (XVI–XVII w.).’ Quart 52, no. 2 (2019): 15–32.
• Kawecka-Gryczowa, Alodia. Biblioteka ostatniego Jagiellona: pomnik kultury renesansowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988.
• Kiraly, Péter. ‘Działalność Walentego Bakfarka w Polsce. Uzupełnienia i korektury.’ Muzyka 34, no. 3 (1989): 63–86.
• Kiraly, Péter. ‘Des deux variantes de la réédition anversoise du Lautenbuch de Bakfark de Cracovie.’ Geluit-Luthinerie – Belgian Lute Academy 39 (2007): 4‒5.
• Krókowski, Jerzy. Andrzej Trzecieski. Poeta-humanista i działacz reformacyjny. Warsaw: PIW, 1954.
• Lewis, Mary S. Antonio Gardano, Venetian Music Printer: 1538–1569. Vols. 1‒3. New York: Garland, 1988‒2005.
• Lindmayr-Brandl, Andrea, Grantley McDonald, Elisabeth Giselbrecht, eds. Early Music Printing in German-Speaking Lands. London‒New York: Routledge, 2018.
• Lindmayr-Brandl, Andrea, Grantley McDonald, eds. Early Printed Music and Material Culture in Central and Western Europe. London: Routledge, 2021.
• Lodes, Birgit, ed. NiveauNischeNimbus. Die Anfange des Musikdrucks nordlich der Alpen. Tutzing: Schneider, 2010 (= Wiener Forum für ältere Musikgeschichte 3).
• Łukaszewski, Jakub, Wiesław Wydra. Fragmenty „Kota z Lwem” Mikołaja Reja i innych drukow z XVI w. odnalezione. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne, 2016.
• Mikulski, Tadeusz. Rod Zoilow. Rzecz z dziejow staropolskiej krytyki literackiej. Kraków: z zasiłku Funduszu Kultury Narodowej, 1933.
• Mrozowski, Przemysław, Paweł Tyszka, Piotr Węcowski, eds. Europa Jagellonica 1386‒1572. Sztuka, kultura i polityka w Europie Środkowej za panowania Jagiellonow. Warsaw: Zamek Królewski w Warszawie, Arx Regia, 2015.
• Olkiewicz, Joanna. Polscy Medyceusze. Warsaw: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1985.
• Pajewski, Janusz. Węgierska polityka Polski w połowie XVI wieku (1540‒1571). Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1932.
• Polak, Emil J. Medieval and Renaissance Letter Treatises and Form Letters. A Census of Manuscripts Found in Eastern Europe and the Former U.S.S.R. Leiden: Brill, 1993.
• Poźniak, Piotr. Repertuar polskiej muzyki wokalnej w epoce Renesansu. Studium kontekstualno-analityczne. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
• Przywecka-Samecka, Maria. Dzieje drukarstwa muzycznego w Polsce do końca XVIII wieku. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993.
• Pyłypenko, Wołodymyr. W obliczu wroga. Polska literatura antyturecka od połowy XVI do połowy XVII wieku. Transl. Piotr Tafiłowski. Oświęcim: Napoleon V, 2016.
• Radziszewska, Julia. ‘Dwory magnackie (Tarnowskich, Tęczyńskich, Firlejów) w czasach Jana Kochanowskiego.’ In: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego, ed. Tadeusz Ulewicz, 145–166. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1991.
• Redeker, Raimund. Lateinische Widmungsvorreden zu Mes- und Motettendrucken der ersten Halfte des 16. Jahrhunderts. Eisenach: Musikalienhandlung Wagner, 1995.
• Rudenko, Oleksii. ‘Strategies of Early Modern Royal Representation. Sigismund II Augustus and his Public Image in 1520–1548.’ In: Zygmunt II August i kultura jego czasow. W pięćsetlecie urodzin ostatniego Jagiellona na polsko-litewskim tronie, ed. Radosław Rusnak, 13–32. Warsaw: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2022.
• Schnell, Dagmar. In lucem edidit. Der deutsche Notendruck der ersten Halfte des 17. Jahrhunderts als Kommunikationsmedium. Dargestellt an den Vorreden. Osnabrück: Der Andere Verlag, 2003.
• Schwindt, Nicole. ‘Zwischen Musikhandschrift und Notendruck: Paratexte in den ersten deutschen Liederbüchern.’ In: Die Pluralisierung des Paratextes in der Fruhen Neuzeit: Theorie, Formen, Funktionen, eds. Frieder von Ammon and Herfried Vögel, 157–186. Münster–Berlin: LIT Verlag, 2008.
• Snopek, Jerzy. ‘Nieznane wiersze Andrzeja Trzecieskiego.’ Pamiętnik Literacki 82, no. 1 (1991): 158–166.
• Szelest, Marcin. ‘Nowo odkryte fragmenty Lamentationes Wacława z Szamotuł: przyczynek do odczytania źródła.’ Muzyka 63, no. 1 (2018): 87‒99.
• Szutkiewicz, Bartosz. ‘Polska a Mołdawia w latach 1551‒1572.’ Białostockie Teki Historyczne 7 (2009): 11‒24.
• Szweykowska, Anna, Zygmunt M. Szweykowski. ‘Wacław z Szamotuł – renesansowy muzyk i poeta. Szkic biograficzny.’ Muzyka 9, no. 1 (1964): 2–28.
• Ściebora, Maria. ‘Drukarstwo krakowskie za panowania Zygmunta Augusta i Stefana Batorego (1548–1586).’ In: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego, ed. Tadeusz Ulewicz, 205–212. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1991.
• Tafiłowski, Piotr. Imago Turci. Studium z dziejow komunikacji społecznej w dawnej Polsce (1453‒1572). Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2013.
• Tazbir, Janusz. ‘Węgry jako symbol i przestroga w literaturze staropolskiej.’ In: Janusz Tazbir, Sarmaci i świat, 433–453. Kraków: Universitas, 2001.
• Trzecieski, Andrzej. Carmina: wiersze łacińskie. Transl. and ed. Jerzy Krókowski. Vol. 1. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1958.
• Verbeke, Demmy. ‘Ergo cape et canta sanctos quos fecimus hymnos: Preliminaries in 16th-century Motet Editions by Composers from the Low Countries.’ In: ‘Cui dono lepidum novum libellum?’ Dedicating Latin Works and Motets in the Sixteenth Century: Theory and Practice, eds. Ignace Bossuyt, Nele Gabriëls, Dirk Sacré and Demmy Verbeke, 49–64. Leuven: Leuven University Press, 2008.
• Walczak, Marek, Piotr Węcowski, eds. Patronat artystyczny Jagiellonow. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2015.
• Weaver, Andrew H. Sacred Music as Public Image for Holy Roman Emperor Ferdinand III: Representing the Counter-Reformation Monarch at the End of the Thirty Years’ War. Farnham: Ashgate, 2012.
• Weintraub, Wiktor. ‘Jan Kochanowski a trzej królowie, czyli mecenat królewski.’ In: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu. Księga zbiorowa Międzynarodowej Sesji Naukowej w czterechsetlecie zgonu Jana Kochanowskiego, ed. Tadeusz Ulewicz, 65–98. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich 1991.
• Wieczorek, Ryszard J., Michał Wysocki. ‘Lamentationes Wacława z Szamotuł: fragmenty brakujących głosów odnalezione w Gnieźnie.’ Muzyka 62, no. 2 (2017): 4–20.
• Wojtkowska-Maksymik, Marta. ‘Wizerunek Zygmunta Augusta w listach dedykacyjnych (na wybranych przykładach),’ In: Zygmunt II August i kultura jego czasow W pięćsetlecie urodzin ostatniego Jagiellona na polsko-litewskim tronie, ed. Radosław Rusnak, 192–206. Warsaw: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2022.

Identifiers

DOI

10.36744/m.1686

Biblioteka Nauki

24244647