Najstarszy zapis dwóch pieśni maryjnych: „Cesarzewno, królewno Niebieska” i „O przenasławniejsza Panno” w późnośredniowiecznym rękopisie dominikańskim PL-Wn 8091 III

• Authors: Dominika Grabiec

Title variants

EN

The Earliest Record of Two Marian Songs: ‘Cesarzewno, królewno niebieska’ and ‘O przenasławniejsza panno czysta’ Found in a Late Medieval Dominican Manuscript, PL-Wn 8091 III 150

Abstracts

EN

Despite long tradition of research on Polish medieval songs, sources that were either unknown or went unmentioned in the literature of the subject are still being unearthed. One such a source is the Dominican sequentiary from the National Library of Poland (shelf mark 8091 III, formerly BN akc. 6477), dated to the late 15th/early 16th centuries, most likely of Silesian provenance. The last page of this manuscript (fol. 172v) contains texts of two Polish Marian songs: Cesarzewno, królewno niebieska (Emperor’s Daughter, Heavenly Princess) and O przenasławniejsza panno czysta (O Most Famous and Pure Virgin). Previously these two songs were only known from a 19th-century copy by Bolesław Erzepki, while a longer version of the latter, copied by Wacław Aleksander Maciejowski, was also published in 19th-century Petersburg. Musical settings of these songs have been found in 16th-, 17th-, and early 18thcentury sources such as the Tablature of Joannes of Lublin, Benedictine Nuns’ Cantionals from Staniątki, and one of the musical volumes of Warsaw’s Literary Confraternity, which testifies to the considerable popularity of these compositions.  Though these songs have frequently been mentioned in writings dedicated to Polish medieval poetry and the Marian song repertoire, none of the authors to date has noted what seems to be the oldest handwritten record of these songs’ texts, contained in the sequentiary from the National Library. The versions recorded in that source bear striking resemblance to Erzepki’s transliteration and transcription, which suggests that he copied them from this particular manuscript.

PL

Choć badania nad średniowiecznymi pieśniami polskimi trwają od lat, wciąż odnajdywane są kolejne nieznane, bądź nieuwzględniane dotąd w literaturze przedmiotu źródła. Jednym z nich jest dominikański sekwencjarz sygn. 8091 III z Biblioteki Narodowej (sygnatura dawna: BN akc. 6477), datowany na przełom XV i XVI w., prawdopodobnie proweniencji śląskiej. Na ostatniej stronie tego rękopisu zanotowane zostały teksty dwóch polskich pieśni maryjnych (fol. 172v): Cesarzewno, królewno niebieska oraz O przenasławniejsza panno czysta. Oba utwory znane były do tej pory z XIX-wiecznego odpisu Bolesława Erzepkiego, a dłuższa wersja drugiego z nich także z odpisu Wacława Aleksandra Maciejowskiego, opublikowanego jeszcze w XIX w. w Petersburgu. Opracowania muzyczne pieśni odnaleziono z kolei w źródłach muzycznych z XVI, XVII i początku XVIII w., m.in. w Tabulaturze Jana z Lublina, w kancjonałach Panien Benedyktynek w Staniątkach, a także w jednej z ksiąg muzycznych warszawskiej Archikonfraternii Literackiej, co świadczy o ich dużej popularności. Obie pieśni przywoływano wielokrotnie w literaturze poświęconej polskiej średniowiecznej poezji i pieśni maryjnej, jednak do tej pory żaden z autorów nie wspomniał o istnieniu najstarszego prawdopodobnie zachowanego przekazu rękopiśmiennego tych tekstów w sekwencjarzu z Biblioteki Narodowej. Zapisane w nim wersje utworów są zaskakująco zbieżne z transliteracją i transkrypcją B. Erzepkiego, można więc przypuszczać, że badacz wykonał odpis na podstawie tego właśnie rękopisu, choć oczywiście nie jest wykluczone, że istniała jeszcze inna, nieodnaleziona do tej pory średniowieczna kopia obu utworów.

Keywords

PL

średniowieczne rękopisy; rękopisy dominikańskie; pieśni maryjne; poezja staropolska; Bolesław Erzepki; Tabulatura Jana z Lublina

EN

medieval manuscripts; Dominican manuscripts; Marian songs; Old Polish poetry; Bolesław Erzepki; Tablature of Joannes of Lublin

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2023
• Volume: 68
• Issue: 2
• Pages: 142-150

Dates

published

2023

Contributors

author

Dominika Grabiec

• Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk

• https://orcid.org/0000000343503188

References

• Bobowski, Mikołaj. „Polskie pieśni katolickie od najdawniejszych czasów do końca XVI wieku”. Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny 19 (1893): 1‒475.
• Clavis scriptorum et operum Medii Aevi Poloniae, opr. Jerzy Kaliszuk, Aneta Pieniądz, Piotr Węcowski, Krzysztof Skwierczyński. Kraków: Homini, 2019.
• Inwentarz rękopisów do połowy XVI wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej, opr. Jerzy Kaliszuk, Sławomir Szyller. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2012 (= Inwentarze Rękopisów Biblioteki Narodowej 3).
• Jakóbczyk-Gola, Aleksandra. „Dialog rytów chrześcijaństwa. Między Bogurodzicą a Matką Boską. Akatyst ku czci Bogurodzicy wobec pieśni O przenasławniejsza Panno czysta…”. Tekstualia 12, nr 1 (2008): 151‒164.
• Jurecka-Klimek, Magdalena. „Formy czasownika i ich funkcja stylistyczna w średniowiecznych pieśniach maryjnych”. Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie. Seria: Filologia Polska – Językoznawstwo 3 (1996): 73‒85.
• Kaliszuk, Jerzy. Codices deperditi: średniowieczne rękopisy łacińskie Biblioteki Narodowej utracone w czasie II wojny światowej. T. 2, Katalog rękopisów utraconych. Wrocław: Wrocławskie Towarzystwo Miłośników Historii, Oddział Polskiego Towarzystwa Historycznego, 2016 (= Dziedzictwo Kulturowe po Skasowanych Klasztorach 8/2, 2).
• Kolędy chóralne dawne i nowe, opr. Jan Węcowski. Lublin: Polihymnia, 2015.
• Kubieniec, Jakub. „Uwagi o melodii, formie i dziejach staropolskiej pieśni O przenasławniejsza Panno”. Muzyka 67, nr 3 (2022): 33‒51.
• Maciejewski, Tadeusz. Zasób utworów z ksiąg Archikonfraternii Literackiej w Warszawie, 1668‒1829. Warszawa: PAX, 1972 (= Silva Medii et Recentioris Aevi).
• Maciejowski, Wacław Aleksander. Pamiętniki o dziejach, piśmiennictwie i prawodawstwie Słowian, t. 2. Petersburg‒Lipsk: Księgarnia Eggersa i Hinrichsa, 1839.
• Mazurkiewicz, Roman. Polskie średniowieczne pieśni maryjne. Studia filologiczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2002.
• Muzyka Staropolska. Wybór nie publikowanych utworów z XII‒XVIII wieku, red. Hieronim Feicht. Kraków: PWM, 1966.
• Najstarsze kompozycje w Polsce XI‒XVI wiek, koncepcja i opr. Jan Węcowski. Lublin: Polihymnia, 2016.
• Pikulik, Jerzy. Indeks sekwencji w polskich rękopisach muzycznych. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 1974.
• Pikulik, Jerzy. „Polska pieśń religijna w XV w.”. Analecta Cracoviensia 16 (1984): 79‒94.
• Przedziwna Matka Stworzyciela swego. Antologia dawnej polskiej poezji maryjnej, wybór, opr. i wstęp Roman Mazurkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Księży Marianów MIC: 2008.
• Sutkowski, Adam. „Sekwencjarz dominikański Biblioteki Narodowej z początku XVI wieku”. Muzyka 5, nr 4 (1960): 80‒96.
• Świerczek, Wendelin. „Katalog kancjonałów staniąteckich i pieśni”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 41 (1980): 128‒189.
• Tabulatura Jana z Lublina (wydanie facsimilowe), wyd. Krystyna Wilkowska-Chomińska. Kraków: PWM, 1964 (= Monumenta Musicae in Polonia B I, t. 1).
• Tabulatura Joannis de Lublin. Repertuar, wyd. Zofia Dobrzańska-Fabiańska. T. 1, Utwory liturgiczne i inne religijne. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2021.
• Teksty o Matce Bożej. Polskie średniowiecze, wstęp, wybór i opr. Roman Mazurkiewicz. Niepokalanów: Wydaw. Ojców Franciszkanów, 2000.
• Wydra, Wiesław. „Trzy staropolskie pieśni religijne z ineditów Bolesława Erzepkiego”. Studia Polonistyczne 10 (1982): 211

Identifiers

DOI

10.36744/m.1776

Biblioteka Nauki

24263429