Polonez a-moll „Pożegnanie Ojczyzny”: między legendą a rzeczywistością

• Authors: Agnieszka Leszczyńska

Title variants

EN

The Polonaise in A Minor ‘Farewell to the Fatherland’: Between Legend and History

Abstracts

EN

Universally considered as a piece by Michał Kleofas Ogiński, Polonaise in A Minor ‘Les Adieux à la Patrie’ (‘Farewell to the Fatherland’) is extremely popular and commonly recognisable in Poland. It is present in the collective imagination, which has fuelled the rise of various myths. One of those myths concerns the time and circumstances of the work’s origin. It was supposedly written in 1794 after the fall of the Kościuszko Uprising led to Ogiński’s emigration. There are no sources, however, to confirm this scenario. Nor can we accept the common view that the title ‘Les Adieux à la Patrie’ is somehow related to the prince’s biography, since it first appears (in its Polish or French version) only in editions published around 1860, more than a quarter of a century after the composer’s death. The French heading was most likely invented for the needs of Antoni Kocipiński’s Kyiv edition (1859), whereas its Polish translation was first used by the Warsaw publisher Józef Kaufmann (not earlier than 1860). As we have no autograph of this work, its hypothetical history can only be reconstructed on the basis of surviving editions. Ogiński’s name is first mentioned in the context of the Polonaise in A Minor in a study by Ignacy Feliks Dobrzyński published by Rudolf Friedlein (Warsaw, ca 1855). The earliest known version of the piece, found in the print Marche triomphale suivie d’un Polonaise nationale (ca 1831), is signed with the name of Kasper Napoleon Wysocki, and it is to him that the polonaise ought to be attributed. If this first version is compared with arrangements created approximately three decades later, two main directions of the work’s transformation can be distinguished: one originating with Dobrzyński, the other – with Kocipiński. The latter was continued, with more alterations, by other publishers who printed this piece under the title of ‘Farewell to the Fatherland’.

PL

Uważany powszechnie za dzieło Michała Kleofasa Ogińskiego polonez a-moll, znany pod tytułem „Pożegnanie Ojczyzny” lub „Les Adieux à la Patrie”, jest kompozycją niezwykle popularną i powszechnie w Polsce rozpoznawalną. Obecność tego utworu w zbiorowej wyobraźni sprzyjała tworzeniu się różnych z nim związanych mitów. Jeden z nich dotyczy czasu i okoliczności powstania poloneza, który miał zostać napisany w 1794 roku w efekcie klęski insurekcji kościuszkowskiej i spowodowanej nią emigracji Ogińskiego. Żadne źródła nie potwierdzają takiego scenariusza. Należy również zanegować przekonanie o związku nazwy „Pożegnanie Ojczyzny” z biografią księcia, ponieważ po raz pierwszy pojawia się ona – w wersji polskiej lub francuskiej – dopiero w edycjach powstałych ok. 1860 roku, a więc ponad ćwierć wieku po śmierci kompozytora. Nazwa „Les Adieux à la Patrie” została zapewne nadana na potrzeby kijowskiej edycji Antoniego Kocipińskiego (1859), a pionierskie zastosowanie jej polskiego tłumaczenia należy do warszawskiej oficyny Józefa Kaufmanna (nie przed 1860). Nie jest znany autograf poloneza a-moll, a hipotetyczną historię tego utworu można odtwarzać na podstawie zachowanych jego publikacji. Po raz pierwszy nazwisko Ogińskiego w kontekście poloneza a-moll pojawiło się w opracowaniu Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego wydanym w Warszawie przez Rudolfa Friedleina ok. 1855 roku. Najwcześniejsza znana wersja tego utworu pochodzi jednak z druku Marche triomphale suivie d’un Polonaise nationale (ok. 1831) sygnowanego nazwiskiem Kaspra Napoleona Wysockiego i to właśnie jego należy uznać za właściwego twórcę kompozycji przypisywanej Ogińskiemu. Porównanie pierwotnej postaci poloneza z jego młodszymi o około trzy dekady opracowaniami pozwala na wyróżnienie dwóch podstawowych nurtów przekształceń utworu: pierwszy, wyznaczony przez I.F. Dobrzyńskiego i drugi – przez A. Kocipińskiego, kontynuowany potem, z kolejnymi zmianami, przez innych wydawców publikujących utwór pod tytułem „Pożegnanie Ojczyzny”. 

Keywords

PL

polonez; Michał Kleofas Ogiński; Kasper Napoleon Wysocki; Ignacy Feliks Dobrzyński

EN

polonaise; Michał Kleofas Ogiński; Kasper Napoleon Wysocki; Ignacy Feliks Dobrzyński

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2023
• Volume: 68
• Issue: 3
• Pages: 3-22

Dates

published

2023

Contributors

author

Agnieszka Leszczyńska

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000178933300

References

• XIV polonezów na fortepian kompozycyi księcia Michała Ogińskiego. Wydanie nowe, przejrzane i poprawione pod względem rytmicznym, metrycznym i ortograficznym… przez Ig. F. Dobrzyńskiego. Warszawa: R. Friedlein [ok. 1855].
• Bełza, Igor. Michał Kleofas Ogiński. Przekł. Stefan Prus-Więckowski. Kraków: PWM, 1966.
• Burhardt, Stefan. Polonez: Katalog tematyczny. T. 2, 1792–1830, red. Maria Prokopowicz, Andrzej Spóz. Kraków: PWM, 1976.
• Byczkowska-Sztaba, Jolanta. „Michał Kleofas Ogiński, zbiór po kompozytorze: rękopisy i druki muzyczne oraz inne dokumenty przechowywane w Rosyjskim Państwowym Archiwum Akt Dawnych”. W: Polsko-rosyjskie spotkania w przestrzeni kultury muzycznej: XIX wiek i początek XX stulecia: studia, szkice i materiały, red. Renata Suchowiejko, 667–700. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2022.
• C.F. Whistling’s Handbuch der musikalischen Literatur. Red. Adolph Hofmeister. Wyd. 3. Cz. 2. Leipzig: Friedrich Hofmeister, 1844.
• Chechlińska, Zofia. Romantyzm. Cz. 1, 1795–1850. Warszawa: Sutkowski Edition, 2013 (= Historia Muzyki Polskiej 5).
• Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Wysocki Kasper Napoleon”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 12, 282. Kraków: PWM, 2012.
• Chybiński, Adolf. Słownik muzyków dawnej Polski do roku 1800. Kraków: PWM, 1949.
• Dorabialska, Helena. Polonez przed Chopinem. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1938.
• Gołąb, Maciej. Mazurek Dąbrowskiego. Muzyczne narodziny hymnu. Warszawa: Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2021.
• Gromek, Monika, Grażyna Kilbach. Lekcja muzyki. Podręcznik do muzyki dla klasy siódmej szkoły podstawowej. Warszawa: Nowa Era, [2020].
• Helman, Zofia. Roman Palester: twórca i dzieło. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
• Jachimecki, Zdzisław. „Muzyka polska od roku 1796 do roku 1863”. W: Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, red. Stanisław Lam. T. 3, 633–672. Warszawa: Księgarnia Trzaski, Everta i Michalskiego, 1927.
• Jachimecki, Zdzisław. Muzyka polska w rozwoju historycznym od czasów najdawniejszych do doby obecnej. T. 1, Od Bogurodzicy do Chopina włącznie. Cz. 2. Kraków: Księgarnia Stefana Kamińskiego, 1948.
• Katalog zbiorów Ludwika Gocla: Powstanie Listopadowe i Wielka Emigracja. T. 1, Księgozbiór, opr. Stanisław Ciepłowski. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 1976.
• Les Adieux a la Patrie. Polonaise célebre par le Prince Michel Ogiński. Kijów: A. Kocipiński, [1859].
• Mała encyklopedia muzyki. Red. Stefan Śledziński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
• Michał Kleofas Ogiński. Polonezy: opracowanie na cztery ręce lub dwa fortepiany = Polonaises: Arranged for Piano Four Hands or Two Pianos. Wyd. Marek Toporowski. Kraków: Akademia Muzyczna w Krakowie, 2021.
• Mlekicka, Marianna. Wydawcy książek w Warszawie w okresie zaborów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987.
• Moll, Lilianna M. „Reiss Józef ”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 8, 358–360. Kraków: PWM, 2004.
• M[orawski], J[erzy]. „Ogiński Michał Kleofas”. W: Słownik muzyków polskich, red. Józef Chomiński. T. 2, 84–86. Kraków: PWM, 1967.
• Musikhaus André / Unser Notenarchiv. http://archiv.musik-andre.de/archiv.php, dostęp 29 V 2023.
• Leanid Nestsyarchuk. Mikhail Klyeafas Ahinski: Litsvin, Patryyot, Tvortsa. Brest: Brest’kaâ drukarnâ, 2015.
• Nowak-Romanowicz, Alina. „Dobrzyński Ignacy Feliks”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 2, 421–426. Kraków: PWM, 1984.
• Nowak-Romanowicz, Alina. Klasycyzm. Warszawa: Sutkowski Edition, 1995 (= Historia Muzyki Polskiej 4).
• Nowak-Romanowicz, Alina. „Muzyka polskiego Oświecenia i wczesnego Romantyzmu”. W: Z dziejów polskiej kultury muzycznej. T. 2, Od Oświecenia do Młodej Polski, 9–152. Kraków: PWM, 1966.
• Ogiński, Michał Kleofas. Listy o muzyce. Przekł. Zespół tłumaczy PWM, opr. Tadeusz Strumiłło. Kraków: PWM, 1956.
• Poliński, Aleksander. Dzieje muzyki polskiej w zarysie. Lwów–Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych–E. Wende i Spółka, 1907.
• Pożegnanie Ojczyzny. https://pl.wikipedia.org/wiki/Po%C5%BCegnanie_Ojczyzny, dostęp 29 V 2023.
• Pożegnanie Ojczyzny. Polonez skomponowany na fortepian przez księcia Michała Ogińskiego. Warszawa: J. Kaufmann i Spółka, [1860].
• Reiss, Józef. Mała encyklopedia muzyki. Red. Stefan Śledziński. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1960.
• Reiss, Józef. „Michał Kleofas Ogiński (1765–1833)”. Poradnik Muzyczny 3, nr 12 (1949): 2–4.
• Reiss, Józef. Najpiękniejsza ze wszystkich jest muzyka polska, szkic historycznego rozwoju na tle przeobrażeń społecznych. Kraków: T. Gieszczykiewicz, 1946.
• Sieradz, Halina. „Ogiński Michał Kleofas”. W: Encyklopedia muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 7, 150–152. Kraków: PWM, 2002.
• Suchowiejko, Renata. „Ogiński Michał Kleofas / Oginskii Mihail’ Kleofas (1765–1833), polityk, dyplomata, działacz emigracyjny i kompozytor”. https://www.polskipetersburg.pl/hasla/oginski-michal-kleofas, dostęp 29 V 2023.
• Śpiewajmy Polskę. „Polonez Pożegnanie ojczyzny”. http://spiewajmypolske.pl/utwory/polonez-pozegnanie-ojczyzny/, dostęp 29 V 2023.
• Śpiewajmy Polskę! Warszawskie dzieci i inne pieśni: 30 pieśni na chór mieszany. Zesz. 5, opr. Sebastian Szymański. Kraków: PWM, 2020.
• Winnicki, Zdzisław Julian. Szkice i obrazki zaniemeńskie. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota polska”, Oddział Dolnośląski, 2000.

Identifiers

DOI

10.36744/m.2072

Biblioteka Nauki

30147330