Carmelite music ensembles in the Greater Poland province in the eighteenth century. Musicians and their repertoire

• Authors: Marek Bebak

Title variants

PL

Karmelitańskie zespoły muzyczne Prowincji Wielkopolskiej w XVIII w.: muzycy i repertuar

Abstracts

PL

Artykuł dotyczy kultury muzycznej karmelitów dawnej obserwancji na terenie Wielkopolski w XVIII w. i został przygotowany na podstawie materiałów archiwalnych przechowywanych w polskich i zagranicznych archiwach. W 1743 r. zakonne władze Prowincji Wielkopolskiej wprowadziły zarządzenie, zgodnie z którym z karmelitańskich zespołów mieli być usunięci świeccy muzycy. W tekście wskazano zatem te karmelitańskie ośrodki, w których w XVIII w. aktywne były kapele wokalno-instrumentalne (Poznań, Markowice, Gdańsk, Kcynia, Obory, Drohobycz i Płońsk, a także nieznane wcześniej informacje o kapeli karmelitów w Warszawie), oraz wymieniono muzyków związanych z tymi zespołami (kapelmistrzów, organistów i innych muzyków). Szczególną uwagę zwrócono na kompozytorów i kopistów. W toku badań ustalono wiele szczegółów z życia Eliasza (Elias a Monte Carmeli), który przez wiele lat pełnił obowiązki kapelmistrza w Poznaniu, wskazano jego świeckie imię i nazwisko (Jan Matalski), a także podsumowano informacje na temat źródeł do jego twórczości. Zwrócono uwagę na postać Fabiana od św. Walentego (Valentinusa Winklera), który będąc kapelmistrzem i organistą, prawdopodobnie również komponował. Przybliżono ponadto sylwetkę Teofila od św. Doroty (Theophilus a S. Dorothea), który był kapelmistrzem w Markowicach i Warszawie, a także kopistą dzieł, m.in. arii Hassego i Pergolesiego. Wskazując organistów aktywnych na terenie karmelitańskiej Prowincji Wielkopolskiej, odniesiono się do terminów „organista choralis” oraz „organista figuralis”, które obecne są w źródłach zakonnych, a także wskazano obowiązki organistów znane z drukowanego ceremoniału z 1766 roku.

EN

This article deals with the musical culture of the Carmelites of the Ancient Observance in the territory of Greater Poland in the 18th century and has been prepared on the basis of archival materials stored in Polish and foreign archives. In 1743, the monastic authorities of the Greater Poland Province introduced a decree according to which secular musicians were to be removed from Carmelite ensembles. The text therefore identifies those Carmelite centres where vocal and instrumental ensembles were active in the 18th century (Poznań, Markowice, Gdańsk, Kcynia, Obory, Drohobycz and Płońsk, as well as previously unknown information about the Carmelite ensemble in Warsaw), and lists the musicians associated with these ensembles (Kapellmeisters, organists and other musicians). Special attention was paid to composers and copyists. In the course of the research, many details have been established about the life of Elias (Elias a Monte Carmeli), who served as Kapellmeister in Poznań for many years, his civilian name (Jan Matalski) has been indicated, and information about the sources for his works has been summarised. Attention was drawn to the figure of Fabian of St Valentine (Valentinus Winkler), who, while he was Kapellmeister and organist, probably also composed. In addition, a profile of Teofil a S. Dorothea, who was Kapellmeister in Markowice and Warsaw and a copyist of works such as arias by Hasse and Pergolesi, is presented. In identifying the organists active in the Carmelite Province of Greater Poland, reference is made to the terms 'organista choralis' and 'organista figuralis' found in monastic sources and the duties of organists known from the printed Ceremonial of 1766 are indicated.

Keywords

EN

Carmelites; Greater Poland Province; Elias a Monte Carmeli; Theophilus a S. Dorotea; eighteen-century music

PL

karmelici; Prowincja Wielkopolska; Eliasz Karmelita; Teofil od św. Doroty; muzyka XVIII wieku

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2023
• Volume: 68
• Issue: 4
• Pages: 20-37

Dates

published

2023

Contributors

author

Marek Bebak

• Jagiellonian University in Kraków

• https://orcid.org/0000000188822858

References

• Bebak, Marek. ‘Informacje o muzyce i muzykach w klasztorze karmelitów w Trembowli w świetle dokumentacji archiwalnej’. In: Musica Galiciana. Muzyczne tradycje Galicji – dziedzictwo, inspiracje, konteksty, eds. Grzegorz Oliwa, Kinga Fink and Teresa Mazepa. Vol. 18. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2023 (in print).
• Bebak, Marek. ‘Karmelitański inwentarz muzyczny z 1739 roku’. Muzyka 66, no. 1 (2021): 149–167.
• Bebak, Marek. ‘Karmelitańskie kapele w Rozdole i Horodyszczu w XVIII wieku’. Muzyka 67, no. 3 (2022): 137–149.
• Bebak, Marek. ‘The Musical Culture of Carmelites in the Former Polish-Lithuanian Commonwealth During the Seventeenth- and Eighteenth-Century. Music Sources and Other Documentation’. Fontes Artis Musicae 69, no. 4 (2022): 313–326.
• Bebak, Marek. ‘Introduction’. In: Operae Carmelitanae 1: Thelesphorus Wikliński, Andreas Wołoszko, ed. Marek Bebak, 5–20. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2022 (= Fontes Musicae in Polonia C/XXXII).
• Chrzanowski, Tadeusz, Tadeusz Maciejewski, eds. Graduał karmelitański z 1644 o. Stanisława ze Stolca. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1976.
• Hauptman-Fischer, Ewa. ‘Osiemnastowieczne muzykalia opactwa cysterskiego w Pelplinie: katalog i omówienie zbioru’. Studia Pelplińskie 37 (2006): 13–180.
• Jazdon, Andrzej. ‘Eliasz Karmelita ponownie “odnaleziony”’. Muzyka 40, no. 4 (1995): 119–122.
• Kloskowski, Grzegorz. ‘Karmelici trzewiczkowi prowincji wielkopolskiej w XVII–XIX wieku’. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 98 (2012): 149–270.
• Kolak, Wacław. Katalog Archiwum oo. Karmelitów w Krakowie „na Piasku”. 1398–1945 (1988). Kraków: Zakon oo. Karmelitów, 1997.
• Maciejewski, Tadeusz. ‘Inwentarz muzykaliów kapeli karmelickiej w Krakowie na Piasku z lat 1665–1684’. Muzyka 21, no. 2 (1976): 77–99.
• Maciejewski, Tadeusz. ‘Muzycy karmeliccy z lwowskiego Conventus Major’. In: Musica Galiciana. Kultura muzyczna Galicji w kontekście stosunków polsko-ukraińskich (od doby piastowsko-książęcej do roku 1945), ed. Leszek Mazepa. Vol. 5, 23–38. Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 2000.
• Maciejewski, Tadeusz. ‘O Eliaszu Karmelicie, Wawrzyńcu Zadorskim – warszawskim organmistrzu i Gabrielu Seneńskim – trębaczu’. Muzyka 22, no. 3 (1977): 111–115.
• Maciejewski, Tadeusz. ‘Przyczynek do biografii Andrzeja Wołoszki (ca 1700–1757) i historii kapel karmelickich’, Muzyka 20, no. 2 (1975): 73–81.
• Mądry, Alina, Tomasz Nowak. Muzyka w klasztorze norbertanek w Strzelnie. Strzelno: Dom Kultury w Strzelnie, 2021.
• Mądry, Alina. The Baroque. Part 2: 1697–1795. Religious Music and its Baroque Modus Operandi. Transl. John Comber. Warsaw: Sutkowski Edition, 2015.
• Mielcarek-Krzyżanowska, Barbara. ‘Aktywność muzyczna stowarzyszeń działających przy klasztorze Karmelitów w XVIII-wiecznej Bydgoszczy’. In: Muzyka w instytucjach i stowarzyszeniach na Pomorzu i Kujawach, ed. Barbara Mielcarek-Krzyżanowska, 83–91. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Akademii Muzycznej im. F. Nowowiejskiego, 2004.
• Podejko, Paweł. ‘Życie muzyczne Bydgoszczy do końca XVIII wieku’. In: Z dziejów muzyki polskiej, ed. Konrad Pałubicki. Vol. 7, 91–109. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1964.
• Puziak, Marcin. ‘Eliasz Karmelita (1690–1752) i jego muzyczne środowisko zakonne’. Muzyka 68, no. 3 (2023): 99–109.
• Puziak, Marcin. ‘Karmelici strictioris observantiae – promotorzy sanktuarium kcyńskiego w XVIII wieku’. In: Sanktuarium Krzyża Świętego w Kcyni, ed. Marcin Puziak, 75–128. Pelplin–Bydgoszcz: Bernardinum, 2022.
• Puziak, Marcin. ‘Lista przeorów karmelitów gdańskich w XVIII i XIX wieku’. Studia Gdańskie 50 (2022): 66–79.
• Puziak, Marcin. ‘Przeorzy karmelitańskiego konwentu w Bydgoszczy w latach 1728–1816 w świetle akt prowincjalnych’. Studia Bydgoskie 10 (2016): 267–294.
• Puziak, Marcin. ‘Przyczynek do historii karmelitów strictior observantia w Markowicach w XVIII wieku’. Studia Gnesnensia 33 (2019): 163–190.
• Puziak, Marcin. ‘Uwagi o prowincjałach karmelitańskiej Wielkopolskiej Prowincji Najświętszego Sakramentu w XVIII w.’. Studia Bydgoskie 11 (2017): 165–194.
• Puziak, Marcin. ‘Uwagi o składzie osobowym konwentu karmelitów bydgoskich w XVIII i XIX wieku w świetle akt prowincjalnych’. Kronika Bydgoska 40 (2019): 17–53.
• Słownik muzyków Rzeczpospolitej XVIII wieku. Ed. Irena Bieńkowska. https://slownikmuzykow.pl.
• Szweykowski, Zygmunt M. ‘Eliasz karmelita, nieznany staropolski kompozytor. Przyczynek do systematyki formy kantatowej’. In: Z dziejów muzyki polskiej, ed. Konrad Pałubicki. Vol. 7, 110–119. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1964.
• Walter-Mazur, Magdalena. Figurą i fraktem. Kultura muzyczna polskich benedyktynek w XVII i XVIII wieku. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2014.
• Węgrzyn-Klisowska, Walentyna. ‘Bydgoskie bractwo muzyczne z XVII wieku przy klasztorze karmelitów’. In: Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwo Naukowego. Vol. 11, 139–142. Bydgoszcz: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1975.
• Zyglewski, Zbigniew. ‘Z dziejów klasztoru karmelitów w Bydgoszczy 1398–1816’. In: Karmelitańskie dziedzictwo Bydgoszczy, ed. Marcin Puziak, 39–74. Bydgoszcz: Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej, 2017.

Identifiers

DOI

10.36744/m.2442

Biblioteka Nauki

24298359