„Którą nasi wojacy z Hiszpanii przynieśli...” – o pojawieniu się sześciostrunowej gitary hiszpańskiej na ziemiach polskich

• Authors: Wojciech Gurgul

Title variants

EN

‘…which our soldiers brought from Spain...’: On the Appearance of the Six-string Spanish Guitar in Polish Lands

Abstracts

EN

This article deals with the emergence of the six-string Spanish guitar in Polish territories around the turn of the eighteenth and nineteenth centuries. Previous studies devoted to the earliest history of that instrument in Poland and its gradual popularisation are discussed. The various currently available sources are presented in chronological order and used as the basis for a new periodisation of the spread of different types of guitars (English, five- and six-string Spanish) in Polish lands.

PL

W artykule podjęte zostały wątki dotyczące pojawienia się sześciostrunowej gitary hiszpańskiej na ziemiach polskich na przełomie XVIII i XIX wieku. Przedstawione zostały istniejące dotąd opracowania poruszające temat początków gitary w Polsce i jej stopniowej popularyzacji w tym okresie. Przybliżono w porządku chronologicznym znane obecnie, różnorodne źródła, by na ich bazie na nowo ustalić periodyzację obecności na ziemiach polskich odmiennych typów gitary (angielskiej, hiszpańskiej pięciostrunowej, hiszpańskiej sześciostrunowej).

Keywords

PL

gitara hiszpańska; gitara angielska; Józef Boruwłaski; Józef Elsner; Antoni Henryk Radziwiłł; Walenty Kratzer; Romuald Truskolaski

EN

Spanish guitar; English guitar; Józef Boruwłaski; Józef Elsner; Antoni Henryk Radziwiłł; Walenty Kratzer; Romuald Truskolaski

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2024
• Volume: 69
• Issue: 1
• Pages: 41-62

Dates

published

2024

Contributors

author

Wojciech Gurgul

• Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie

• https://orcid.org/000000030113998X

References

• Bełza, Igor. Między oświeceniem i romantyzmem. Polska kultura muzyczna w początkach XIX wieku. Przekł. Stefan Prus-Więckowski. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1961.
• Brandt, Heinrich von. Pamiętniki oficera polskiego (1808–1812). Część II. Przekł. M.G. Warszawa: A.T. Jezierski, 1904.
• Broekere, Stanisław. Pamiętniki z wojny hiszpańskiej (1808–1814). Przekł. Paulina Cybulska. Warszawa: Drukiem Józefa Ungera, 1877.
• Cesarczyk, Leszek. Gitara od A do Z. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2010. Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Bohdanowicz, Michał”. W: The New Grove Dictionary of Music and Musicians, red. Stanley Sadie. T. 3, 794–795. London: Oxford University Press, 2001.
• Chmara-Żaczkiewicz, Barbara. „Horecki, Feliks”. W: Encyklopedia Muzyczna PWM, red. Elżbieta Dziębowska. T. 4, 294–295. Kraków: PWM, 1993.
• Coldwell, Robert. Felix Horetzky works, https://www.digitalguitararchive.com/2013/02/horetzky-works/, dostęp 26 VII 2023.
• Grześkowiak-Krwawicz, Anna. Zabaweczka. Józef Boruwłaski – fenomen natury, szlachcic, pamiętnikarz. Gdańsk: słowo/obraz terytoria, 2004.
• Gurgul, Wojciech. „Gitara angielska w polskiej kulturze muzycznej przełomu XVIII i XIX wieku”. Muzyka 67, nr 1 (2022): 65–95. doi 10.36744/m.1147.
• Guzy-Pasiak, Jolanta. „Nieznana rękopiśmienna tabulatura gitarowa z XVIII wieku”. Muzyka 39, nr 3 (1994): 15–32.
• Heck, Thomas F. „Incidental Music in Commedia dell’Arte Performances”. W: The Routledge Companion to Commedia dell’Arte, red. Judith Chaffee, Olly Crick, 255–267. Abingdon: Routledge, 2017.
• Heck, Thomas F. „The Vogue of the Chitarra francese in Italy: How French? How Italian? How Neapolitan?”. Soundboard Magazine 38, nr 4 (2012): 18–24, 44.
• Hindrichs, Thorsten. Zwischen „leerer Klimperey” und „wirklicher Kunst”. Gitarrenmusik in Deutschland um 1800. Münster: Waxmann, 2012.
• Jachimecki, Zdzisław, Włodzimierz Poźniak. Antoni Radziwiłł i jego muzyka do „Fausta”. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1957.
• Jones, Lindsay. Music by the Ducat: Giuliani’s Guitar and Vienna’s Musical Markets, 1806–1819. Dysertacja doktorska, University of Toronto, 2020.
• Kolberg, Oskar. Pisma muzyczne. Część 1. Wrocław–Poznań: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1975 (= Dzieła Wszystkie 61).
• Korespondencja Fryderyka Chopina. Red. Zofia Helman, Zbigniew Skowron, Hanna Wróblewska-Straus. T. 1, 1816–1831. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2009.
• Martín-Gil, Damián, Erik Stenstadvold. „Eighteenth-century Precedents: the Role of Paris”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 13–27. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. Doi 10.1515/9781800109070-008.
• Mrygoń, Adam, Maria Burchard. „Katalog poloników muzycznych w zbiorach austriackich”. W: Szkice o kulturze muzycznej XIX wieku, red. Zofia Chechlińska. T. 5, 161–324. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
• Olcott-Bickford (Vahdah) Collection, https://oac.cdlib.org/findaid/ark:/13030/c8zp4c79/dsc/, dostęp 27 VII 2023.
• Opałek, Mieczysław. „Gitara i gitarzyści polscy”. Lwowskie Wiadomości Muzyczne i Literackie 2, nr 5 (1927): 1–2.
• Osika, Michał. Charakterystyka polskiej muzyki i tradycji gitarowej XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem działalności rodzimej. Praca licencjacka, Uniwersytet Jagielloński, 2019.
• Page, Christopher. „The Great Vogue for the Guitar: an Overview”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 29–40. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. doi 10.1515/9781800109070-009.
• Podhorodecki, Leszek. Jan Sobieski. Warszawa: Spółdzielnia Wydawniczo-Handlowa „Książka i Wiedza”, 1964.
• Potocki, Wacław. Ogród nie plewiony i inne utwory z lat 1677–1695. Wyd. Leszek Kukulski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1987.
• Poulopoulos, Panagiotis. The Guittar in the British Isles, 1750–1810. Dysertacja doktorska, The University of Edinburgh, 2011.
• Powroźniak, Józef. Gitara od A do Z. Wyd. 1. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1966.
• Powroźniak, Józef. Gitara od A do Z. Wyd. 2. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1989.
• Prat, Domingo. Diccionario de Guitarristas. Buenos Aires: Romero y Fernández, 1934.
• Prosnak, Jan. Kultura muzyczna Warszawy XVIII wieku. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1955.
• Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. „Nieznane fakty do biografii Jakuba Kremberga i jego rodziny z archiwaliów warszawskich”. Muzyka 57, nr 3 (2012): 225–230.
• Rolle, Antoni Józef. Opowiadania historyczne. Lwów: Nakład Księgarni Gubrynowicza i Schmidta, 1876.
• Schiller, Joanna. Portret zbiorowy nauczycieli warszawskich publicznych szkół średnich 1795–1862. Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Historii Nauki. Zakład Dziejów Oświaty, 1998 (= Monografie z Dziejów Oświaty 39).
• Swędrowski, Michał. Polacy w Hiszpanii 1808–1813, https://napoleon.org.pl/index.php/guerra-de-la-independencia-espanola/polacy-w-hiszpanii/527-polacy-w-hiszpanii-1808-1813, dostęp 26 VII 2023.
• Szulc, Zdzisław. Katalog instrumentów muzycznych. Poznań: Muzeum Wielkopolskie, 1949.
• Śliwiak, Tomasz. The Guitar Composition Works of Felix Horetzky. Wrocław: Dellartemusic, 2008.
• Timofeyev, Oleg. The Seven-String Guitar in Russia: Its Origins, Repertoire, and Performance Practice, 1800–1850. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2023.
• Tomaszewski, Wojciech. Bibliografia warszawskich druków muzycznych 1801–1850. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 1992.
• Tomaszewski, Wojciech. Między salonem a jarmarkiem. Życie muzyczne na prowincji Królestwa Polskiego w latach 1815–1862. Warszawa: Biblioteka Narodowa, 2002 (= Z Dziejów Kultury Czytelniczej w Polsce 14).
• Truskolaski, Romuald. Quatre variations sur un theme original na gitarę. Red. Wojciech Gurgul. Gdynia: Eufonium, 2021.
• Tyler, James, Paul Sparks. The Guitar and Its Music. From the Renaissance to the Classical Era. Oxford: Oxford University Press, 2002.
• Valois, Pascal. Les guitaristes français entre 1770 et 1830. Pratiques d’exécution et catalogue des méthodes. Dysertacja doktorska, Université Laval, 2009.
• Vogel, Beniamin. „Nieznani instrumentarze osiemnastowiecznego Wilna”. Ruch Muzyczny 25, nr 16 (1981): 19.
• Vogel, Beniamin. Słownik lutników działających na historycznych i obecnych ziemiach polskich oraz lutników polskich działających za granicą do 1950 roku. Bydgoszcz: Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, 2019.
• Westbrook, James. „The Instrument and Its Makers”. W: The Great Vogue for the Guitar in Western Europe 1800–1840, red. Christopher Page, Paul Sparks, James Westbrook, 41–56. Woodbridge: The Boydell Press, 2023. doi 10.1515/9781800109070-010.
• Wieczorek, Antoni. Przyczynki do twórczości operowej Karola Kurpińskiego w pierwszym dziesięcioleciu jego działalności kompozytorskiej 1811–1820. Dysertacja doktorska, Uniwersytet Jagielloński, 1926.
• Wójcicki, Kazimierz Władysław. Warszawa, jej życie umysłowe i ruch literacki w ciągu lat trzydziestu (od 1800 do 1830 r.). Warszawa: Gebethner i Wolff, 1880.
• Zalewski, Marcin. „Pierwsza polska szkoła na gitarę”. W: Romuald Truskolaski, Szkoła na gitarę hiszpańską, 27–46. Warszawa: Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina, 2016.
• Zalewski, Marcin. „Pierwsza polska szkoła na gitarę Romualda Truskolaskiego z 1820 roku”. W: Druga Ogólnopolska Sesja Naukowo-Artystyczna Gitarystyki Polskiej, red. Jerzy Zamuszko, 43–60. Łódź: Akademia Muzyczna w Łodzi, 1998 (= Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej w Łodzi 26).
• Zamoyski, Adam. Chopin. Przekł. Halina Sołdaczuk. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990.
• Zbiory Cyfrowe. Muzeum Narodowe w Krakowie, https://zbiory.mnk.pl/pl/wyniki-wyszukiwania/katalog/424814, dostęp 2 VIII 2023.
• Zieliński, Gustaw, Jan Zieliński. Wiadomość historyczna o rodzie Świnków oraz rodowód pochodzącej od nich rodziny Zielińskich herbu Świnka. Część 2. Od roku 1600 do czasów obecnych. Toruń: Drukarnia J. Buszczyńskiego, 1881.
• Żak, Jerzy. „Początki gitary w Polsce – wiek XVII”. Gitara. Historia i Aktualności 1, nr 2 (1997): 20–23.
• Żórawska-Witkowska, Alina. „The Comici Italiani Ensemble at the Warsaw Court of Augustus III”. Musicology Today 2 (2005): 72–105.

Identifiers

DOI

10.36744/m.2531

Biblioteka Nauki

30097908