Simon Lyra and the Lutheran liturgy in the second half-century of the Reformation in Breslau

• Authors: Allen Scott

Title variants

PL

Simon Lyra i luterańska liturgia w drugim półwieczu reformacji we Wrocławiu

Abstracts

PL

W 1593 r. Simon Lyra (1547–1601) został kantorem kościoła i gimnazjum św. Elżbiety we Wrocławiu. W tym samym roku sporządził listę druków i rękopisów, które uznał za najodpowiedniejsze do nauczania i sprawowania luterańskich nabożeństw. Oprócz tej listy istnieje sześć rękopisów muzycznych z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVI w., albo do niego należących, albo skompilowanych pod jego nadzorem. W sumie na liście Lyry oraz w tych dodatkowych manuskryptach znalazło się ponad tysiąc utworów, w tym msze, motety, responsoria, psalmy, pasje, nieszpory i pieśni nabożne, które dostarczają cennych wskazówek na temat życia muzycznego w kościele i gimnazjum św. Elżbiety ostatniej ćwierci XVI w., będąc zarazem świadectwem muzyki społeczności luterańskich tych czasów. Autor uważa, że badając kolekcje druków i rękopisów należy rozróżnić dwa rodzaje ich użytkowania. Drukowane edycje muzyczne ukazują możliwości – są to bowiem zbiory, z których kantor czerpał repertuar dokonując określonych wyborów. W przypadku Lyry możemy zauważyć, jakie kolekcje uważał on za odpowiednie pod względem liturgicznym i estetycznym dla jego czasów i potrzeb wyznaczanych przez sprawowaną przez niego funkcję. Z drugiej strony manuskrypty reprezentują wybory. Pojawienie się określonych utworów muzycznych, w ustalonym porządku w sześciu rękopisach związanych z Lyrą (pochodzą one z kolekcji Bohna) jest świadectwem konkretnych decyzji repertuarowych. Mogą one dostarczyć wskazówek, jaka muzyka była wykonywana i przy jakiej okazji. Innymi słowy, manuskrypty dają dokładniejszy obraz kultury muzycznej danego ośrodka. Na podstawie analizy rozumianych w ten sposób zaleceń Simona Lyry można dojść do wniosku, że w czasie gdy objął on posadę przy kościele św. Elżbiety, liturgia, a zwłaszcza msza, wciąż stosowały się do łacińskiej formula missae Marcina Lutra, zaadoptowanej w latach dwudziestych XVI wieku. Muzyka do nabożeństw składała się z łacińskich mszy i motetów najwybitniejszych kompozytorów europejskich I poł. XVI wieku. Jako signator i kantor Simon Lyra zaktualizował repertuar wokalny w kościele i w szkole wprowadzając do niego muzykę kompozytorów swojej generacji, głównie z Europy Środkowej. Z trzema z nich – z Gregorem Lange, Johannem Knoefelem i Jacobem Handlem – mógł on pozostawać w osobistych kontaktach. Ponadto niektóre rękopisy spisane pod nadzorem Lyry dowodzą, że liturgia we Wrocławiu zaczęła przejmować cechy właściwe dla XVII w., kiedy to „chór łaciński” ustąpił miejsca muzyce sakralnej z tekstami niemieckimi, z większym udziałem śpiewu kongregacji.

EN

In 1593, Simon Lyra (1547-1601) was appointed cantor of the St. Elisabeth Church and Gymnasium in Breslau/Wrocław. In the same year, he drew up a list of prints and manuscripts that he considered appropriate for teaching and for use in Lutheran worship. In addition to this list, there are six music manuscripts dating from the 1580s and 1590s that either belonged to him or were collected under his direction. Taken together, Lyra’s repertoire list and the additional manuscripts contain well over a thousand items, including masses, motets, responsories, psalms, passions, vespers settings, and devotional songs. The music in the collections contain all of the items necessary for use in the liturgies performed in the St. Elisabeth Church and Gymnasium in the last quarter of the sixteenth century. This list provides valuable clues into the musical life of a well-established Lutheran church and school at the end of the sixteenth century. When studying collections of prints and manuscripts, I believe it is helpful to make a distinction between two types of use. Printed music represents possibilities. In other words, they are collections from which a cantor could make choices. In Lyra’s case, we can view his recommendations as general examples of what he considered liturgically and aesthetically appropriate for his time and position. On the other hand, manuscripts represent choices. The musical works in the six Bohn manuscripts associated with Lyra are the result of specific decisions to copy and place them in particular collections in a particular order. Therefore, they can provide clues as to what works were performed on which occasions. In other words, manuscripts provide a truer picture of a musical culture in a particular location. According to my analysis of Lyra’s recommendations, by the time he arrived at St. Elisabeth the liturgies, especially the mass, still followed Luther's Latin "Formula Missae" adopted in the 1520s. The music for the services consisted of Latin masses and motets by the most highly regarded, international composers of the first half of the sixteenth century. During his time as Signator and cantor, he updated the church and school choir repertory with music of his contemporaries, primarily composers from Central Europe. Three of these composers, Gregor Lange, Johann Knoefel, and Jacob Handl, may have been his friends and/or colleagues. In addition, some of the manuscripts collected under his direction provide evidence that the Breslau liturgies were beginning to change in the direction of the seventeenth-century Lutheran service in which the "Latin choir" gave way to more German-texted sacred music and greater congregational participation.

Keywords

PL

gimnazjum św. Elżbiety; kościół św. Elżbiety we Wrocławiu; rękopisy muzyczne; repertuar nabożeństw luterańskich; kolekcja Bohna

EN

St Elisabeth Gymnasium in Wrocław; St Elisabeth church in Wrocław; musical manuscripts; repertoire of Lutheran services; Bohn’s collection

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2020
• Volume: 65
• Issue: 1
• Pages: 3-18

Dates

published

2020

Contributors

author

Allen Scott

• Oklahoma State University

• https://orcid.org/0000000342688651

Identifiers

DOI

10.36744/m.309

Biblioteka Nauki

28013309