Emanuel Wurstisen, his Tablature and Links to Poland. Lute Music with Medicine in the Background

• Authors: Agnieszka Leszczyńska

Title variants

PL

Emanuel Wurstisen, jego tabulatura i ich związki z Polską. Muzyka lutniowa z medycyną w tle

Abstracts

PL

Tabulaturę lutniową CH-Bu F IX 70 sporządził Emanuel Wurstisen (1572–1616), student Uniwersytetu w Bazylei, a pod koniec życia lekarz w Biel. Jego życiorys został uzupełniony o nowe dane, m.in. dotyczące współpracy z niemieckim chirurgiem Wilhelmem Fabriciusem Hildanusem w pierwszej dekadzie XVII wieku. Wurstisen, zaczynając w roku 1591 pracę nad tabulaturą, zaplanował jej podział na osiem ksiąg, z których każda poświęcona została utworom pokrewnym pod względem gatunku. Rękopis zawiera prawie pół tysiąca kompozycji, głównie anonimowych, a wśród tych o znanym autorstwie prym wiodą utwory Orlando di Lasso. Do wymienionych z nazwiska twórców należy Amandus Polanus a Polansdorf, profesor teologii na Uniwersytecie w Bazylei, autor Was Gott will. Przypuszczalnie skomponował ten utwór po śmierci żony w roku 1605, co można hipotetycznie uznać za terminus post quem dla momentu ukończenia tabulatury. Rękopis zawiera liczne ślady polskie. Piotr Poźniak zidentyfikował już dawno temu utwory oznaczone inicjałami C.S. jako kompozycje Kaspra Sielickiego. Stwierdził też, że zapisane w CH-Bu F IX 70 dwa utwory Wojciecha Długoraja i Fantazja Diomedesa Cato odmienne są od wersji opublikowanych przez J.B. Besarda (1603). Kompozycje te mogły dotrzeć do Wurstisena nie za pośrednictwem druku. Potencjalne drogi przepływu do Bazylei tego i innego polskiego repertuaru (w tym tańców polskich) są przedmiotem dalszych dociekań autorki. Wśród osób, które mogły się w różny sposób przyczynić do takiego importu wskazani zostali przede wszystkim przybyli z Polski studenci i rezydenci bazylejscy, m.in. profesor miejscowego uniwersytetu, Marcin Chmielewski, jak też studiujący tam medycynę Orestes Cato, brat Diomedesa oraz poeta Daniel Naborowski, wielokrotnie zresztą powracający do Szwajcarii. Do zestawu atrybucji związanych z CH-Bu F IX 70 został dodany autor utworów sygnowanych w tabulaturze inicjałami F.D.D (F.D.D.D.), zidentyfikowany jako wywodzący się z Prus Królewskich lutnista Fridericus de Drusina Dantiscanus, syn Benedicta de Drusina. Kompozycje z rękopisu Wurstisena – Exercitium oraz Passamezo i Saltarello  – są jedynymi znanymi jego utworami.

EN

The lute tablature CH-Bu F IX 70 was compiled by Emanuel Wurstisen (1572–1616), a Basel University student, who became a physician in Biel toward the end of his life. His biography has been supplemented here so as to include new information concerning, among other things, his collaboration with German surgeon Wilhelm Fabricius Hildanus during the first decade of the seventeenth century. When commencing his tablature, in 1591, Wurstisen planned to divide it into eight books, each devoted to works of a similar genre. The manuscript comprises nearly five hundred works, mostly anonymous, while among those of known attribution, compositions by Orlando di Lasso take pride of place. Composers mentioned by name include Amandus Polanus a Polansdorf, a professor of theology at Basel University, who wrote his Was Gott will most likely after the death of his wife, in 1605, which thus becomes the hypothetical terminus post quem for the completion of the tablature. There are many Polish elements in the manuscript. Piotr Poźniak long since identified the works signed with the initials C.S. as written by Kasper Sielicki, and noted that the two works by Wojciech Długoraj, as well as the Fantasia by Diomedes Cato, differ from the versions published by J. B. Besard (1603). Hence they may have reached Wurstisen not through printed editions, but in some other way. The author studies how these and other pieces from the Polish repertoire (including Polish dances) could have found their way to Basel. Among those who could have played some part in this ‘import’ of music, she points, first and foremost, to students and residents who came to Basel from Poland, such as Marcin Chmielewski, a professor of Basel University, the medical student Orestes Cato, brother of Diomedes, and the poet Daniel Naborowski, who frequently returned to Switzerland. The attributions of works from CH-Bu F IX 70 are complemented by the identification of the composer of works signed in the tablature with the initials F.D.D (F.D.D.D.) as Fridericus de Drusina Dantiscanus, a lutenist from Royal Prussia, son of Benedict de Drusina. The pieces by this composer found in Wurstisen’s manuscript (Exercitium and a pair of dances, Passomezo and Saltarello) are his only known works.

Keywords

PL

Bazylea; Diomedes Cato; Fridericus de Drusina; Amandus Polanus a Polansdorf

EN

Basel; Diomedes Cato; Fridericus de Drusina; Amandus Polanus a Polansdorf

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2020
• Volume: 65
• Issue: 2
• Pages: 3-24

Dates

published

2020

Contributors

author

Agnieszka Leszczyńska

• Uniwersytet Warszawski

• https://orcid.org/0000000178933300

References

• Barycz, Henryk. W blaskach epoki Odrodzenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968.
• Blázek, Konrad. Der Adel von Österreichisch Schlesien. Nuremberg: Bauer & Raspe, 1883.
• Chachaj, Marian. Zagraniczna edukacja Radziwiłłów od początku XVI do połowy XVII wieku. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1995.
• Engelhardt, Ruth. ‘Albrecht von Preußen.’ In: Wer ist wer im Gesangbuch?, edited by Wolfgang Herbst, 21–22. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2001.
• Genov, Yavor. ‘Emanuel Wurstisen’s Manuscript (CH BU Ms. IX.70) as a Source of German Lute Tablature.’ Bulgarian Musicology 16, no. 4 (2015): 3–20.
• Genov, Yavor. ‘Polythematic Fantasias in Wurstisen Lute Book.’ Bulgarian Musicology 18, nos. 3–4 (2017): 5–20.
• Genov, Yavor. ‘Imitative Fantasias in Wurstisen Lute Book (CH BU Ms. F.IX. 70).’ Art Studies Reading 12, no. 2 (2017): 381–389.
• Genov, Yavor. ‘Intabulations of Protestant Sacred Songs and Psalms in Wurstisen Lute Book.’ Bulgarian Musicology 19, no. 1 (2018): 3–24.
• Goy, François-Pierre, Christian Meyer, and Monique Rollin, Monique, eds. Sources manuscrites en tablature, luth et theorbe (c.1500–c.1800): Catalogue descriptif. Vol. 1, Confoederatio Helvetica (CH), France (F). Baden˗Baden: Valentin Koerner, 1991.
• Grijp, Louis Peter. ‘Psalm for the Lute in the Dutch Republic and Elsewhere.’ In: Te Lute in the Netherlands in the Seventeenth Century: Proceedings of the International Lute Symposium Utrecht, 30 August 2013, edited by Jan W. J. Burgers, Tim Crawford and Matthew Spring, 2–38. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2016.
• Kallenbach, Józef. ‘Polacy w Bazylei w XVI w.’ Archiwum do dziejów literatury i oświaty w Polsce 6 (1890): 1–9.
• Kenkel, Horst. Studenten aus Ost- und Westpreußen an außerpreußischen Universitaten vor 1815, Hamburg: Selbstverlag Verein für Familienforschung in Ost und Westpreußen e. V., 1981.
• Király, Péter. ‘Bakfark, Valentin.’ In: Te New Grove Dictionary of Music and Musicians, edited by Stanley Sadie. Vol. 2, 504–506. London: Macmillan, 2001.
• Kmetz, John. Die Handschriften der Universitatsbibliothek Basel: Katalog der Musikhandschriften des 16. Jahrhunderts: quellenkritische und historische Untersuchung. Basel: Verlag der Universitätsbibliothek Basel, 1988.
• Kmetz, John. ‘Wurstisen, Emanuel.’ In Te New Grove Dictionary of Music and Musicians, edited by Stanley Sadie. Vol. 27, 595. London: Macmillan, 2001.
• Koch, Klaus-Peter. ‘Zur Geschichte eines polnischen Tanzes am Hofe István Báthorys (1533–1586).’ Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae 14, nos. 1–4 (1972): 203–213.
• Koch, Klaus-Peter. ‘Studentische Lauten und Claviertabulaturen im Ostseeraum des 16. und 17. Jahrhunderts und ihre Bedeutung für die Vermittlung eines europäischen Repertoires.’ In: Universitat und Musik im Ostseeraum, edited by Ekkehard Ochs et al., 117–132. Berlin: Frank & Timme, 2009.
• Leitmeir, Christian Tomas. ‘Words for Music, Words about Music. Salomon Frenzel von Friedenthal’s Epigrams as Source for Music History.’ In: Ars musica and its Contexts in Medieval and Early Modern Culture, edited by Paweł Gancarczyk, 367–394. Warsaw: Liber Pro Arte, 2016.
• Leszczyńska, Agnieszka. ‘De Drusina – rodzina muzyków z Gdańska.’ Polski Rocznik Muzykologiczny 7 (2009): 91–101.
• Lorbeer, Lukas. Die Sterbe- und Ewigkeitslieder in deutschen lutherischen Gesangbüchern des 17. Jahrhunderst. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 2012.
• Meyer, Christian, Tim Crawford, François-Pierre Goy, Péter Király, and Monique Rollin (eds.). Catalogue des sources manuscrites en tablature: luth et théorbe c.1500–c.1800, Catalogue descriptive. Vol. III/2, République Tcheque (CZ), Hongrie (H), Lituanie (LT), Pologne (PL), Fédération de Russie (RF), Slovaquie (SK), Ukraine (UKR). Baden-Baden: Valentin Koerner, 1999.
• Milek, Katarzyna. ‘Lute Music in Sixteenth-Century German Speaking Countries: a Study of the Manuscripts Pl-Lzu M6983, Ch-Bu F.IX.70 and D-Si G.1.4.’ PhD thesis, University of Southampton, 2016.
• Naborowski, Daniel. Poezje. Kraków: Universitas, 2003.
• Popinigis, Danuta. ‘Zur Biographie von Diomedes Cato.’ In: Musica Baltica. Gdańsk and European Musical Culture, edited by Danuta Popinigis, 178–182. Gdańsk: Wydawnictwo Akademii Muzycznej w Gdańsku, 2000.
• Poźniak, Piotr. ‘Długoraj, Wojciech.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 2, 417. Kraków: PWM, 1984.
• Poźniak, Piotr. ‘Długoraj, Wojciech.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 2 supplement, 85. Kraków: PWM, 2001.
• Poźniak, Piotr. ‘Kasper Sielicki, lutnista – kompozytor i jego twórczość.’ Saeculum Christianum: pismo historyczno-społeczne 9, no. 2 (2002): 131–150.
• Poźniak, Piotr. ‘Sielicki, Kasper.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 9, 256. Kraków: PWM, 2007.
• Poźniak, Piotr. ‘Utwory Wojciecha Długoraja w rękopisach z Bazylei, Genui i Kolonii oraz w druku E. Mertela.’ In: Almanach muzykologii krakowskiej: 1911–2011, edited by Małgorzata Woźna-Stankiewicz, Zofa Dobrzańska-Fabiańska and Andrzej Sitarz, 334– 350. Kraków: Musica Iagellonica, 2016.
• Rivier, Alphons. ‘Schweizer als Mitglieder der “deutschen Nation” in Orléans.’ Anzeiger für schweizerische Geschichte 2 (1874–77): 244–247.
• Robinson, John H., ed. ‘Music Ascribed to A.F. in Basel F.IX.70.’ Lute News 60 (2001), Music Supplement: 1–12.
• Ruhnke, Martin. Beitrage zu einer Geschichte der deutsche Hofmusikkollegien im 16. Jahrhundert. Berlin: Merseburger, 1963.
• Schlegel, Andreas. ‘Accords nouveaux: Quellen mit Bezug zur Schweiz.’ http://www.accordsnouveaux.ch/de/Quellen_CH/Quellen_CH.html.
• Schlegel, Andreas, ed., Basel, Öffentliche Bibliothek der Universitat Basel, Musiksammlung (CH-Bu), Ms. F IX 70. Lautentabulatur, 1591 bis ca. 1594 in Basel geschrieben von Emanuel Wurstisen (1572–1619?) Bildteil. Buch 1, Preambeln. Stand 25. Dezember 2012, http://www.accordsnouveaux.ch/de/DownloadD/fles/CH-Bu_F_IX_70_1.pdf.
• Schöning, Kateryna. ‘Die Lautentabulatur UKR-LVu 1400/I als ein humanistisches Scholarbuch.’ Musikforschung 73, no. 3 (2020), in print.
• Sittard, Joseph. Geschichte des Musik- und Concertwesens in Hamburg von 14. Jahrhundert bis auf die Gegenwart. Altona–Leipzig: Reher, 1890.
• Staehelin, Ernst. Amandus Polanus von Polansdorf. Basel: Helbing & Lichtenhahn, 1955.
• Von Steinmeyer, Elias, ed. Die Matrikel der Universitat Altdorf. Würzburg: Stürtz, 1912.
• Stęszewska, Zofa. ‘Cato, Diomedes.’ In: Encyklopedia muzyczna PWM, edited by Elżbieta Dziębowska. Vol. 2, 50–51. Kraków: PWM, 1984.
• Stęszewska, Zofa, and Piotr Poźniak, eds. ‘Tańce polskie’ z tabulatur klawiszowych / ‘Polish Dances’ from Keyboard Tablatures. Warsaw: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2017 (= Monumenta Musicae in Polonia, series B: Collectanea musicae artis).
• Wackernagel, Hans Georg, Marc Sieber and Hans Sutter. Die Matrikel der Universitat Basel. Vol. 2: 1532/33–1600/1601. Basel: Verlag der Universitätsbibliothek, 1956.
• Wasilewski, Tadeusz. ‘Radziwiłł Janusz herbu Trąby (1579–1620).’ In: Polski Słownik Biograficzny. Vol. 30, 202–220. Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987.
• Welti, Manfred Edwin. Giovanni Bernardino Bonifacio, Marchese D’Oria, im Exil, 1557–1597: Eine Biographie und ein Beitrag zur Geschichte des Philippismus. Geneva: Droz, 1976.
• Welti, Manfred Edwin. Pożegnanie z Giovannim Bernardinem Bonifaciem, markizem d’Oria (1517–1597). Translated by Anna Marx-Vannini. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2013.
• Werthmüller, Hans. Tausend Jahre Literatur in Basel. Basel: Birkhäuser, 1980.
• Włodarski, Maciej. Dwa wieki kulturalnych i literackich powiązań polsko-bazylejskich 1433–1632. Kraków: Universitas, 2001.

Identifiers

DOI

10.36744/m.445

Biblioteka Nauki

28327947