„Echo w lesie” Józefa Elsnera i Wojciecha Pękalskiego – późny pogłos włoskiego intermezza na warszawskiej scenie narodowej?

• Authors: Jakub Chachulski

Title variants

EN

Józef Elsner and Wojciech Pękalski’s 'The Echo in the Wood': A Late Reverberation to Italian Intermezzi in the Repertoire of Warsaw’s National Theatre?

Abstracts

EN

The paper presents Józef Elsner’s one-act opera Echo w lesie [The echo in the wood] to a text by Wojciech Pękalski in the context of the generic term ‘intermezzo’, originally applied by both its authors to this work, similarly as to several other pieces by Elsner, written in 1808–10 and now considered lost. Most of these compositions were written for performance by Jan Nepomucen Szczurowski and Joanna Szczurowska, a married couple of actors-singers. The historical context justifies the interpretation of this term as an intentional reference to late 18th-century Italian intermezzi buffi. I therefore analyse fragments of The Echo, revealing the associations between its textual content and the 18th-century opera buffa, the presence of stylistic qualities and composition techniques characteristic of that repertoire, as well as of elements of musical allusion, parody, and other intertextual references which are typical of the opera buffa. Furthermore, I discuss the existing sources and their problems, such as the major discrepancies between the libretto manuscript of 1808 and the surviving copy of the score, made after 1835. These differences, along with conclusions from my analysis, suggest that the version of the work now known to us is the original (and the only) one, though in the current state of knowledge the opposite hypothesis might also be true.

PL

Przedmiotem artykułu jest jednoaktowa opera Echo w lesie Józefa Elsnera z tekstem Wojciecha Pękalskiego, rozpatrywana w kluczu określenia gatunkowego „intermezzo” nadanego jej oryginalnie przez obu twórców, podobnie jak kilku innym – dziś zaginionym – utworom Elsnera powstałym w latach 1808–1810, w większości z myślą o małżeństwie aktorów-śpiewaków Janie Nepomucenie i Joannie Szczurowskich. Tło historyczne uzasadnia uznanie tego określenia za sygnalizujące  intencje nawiązania dla włoskich intermezzów buffa z końca XVIII w.; pod tym kątem zanalizowane zostają fragmenty opisywanego utwóru, ujawniając zarówno treściowe powiązania z osiemnastowieczną opera buffa, obecność cech stylistycznych i technik kompozytorskich charakterystycznych dla tego obszaru repertuarowego, jak i typowych dla opery buffa elementów muzycznych aluzji, parodii i innego typu nawiązań intertekstualnych. Omówione zostają także kwestie zachowanych źródeł, tj. istotne odmienności zachodzące pomiędzy rękopisem libretta z 1808 r. a zachowanym odpisem partytury powstałym po 1835 roku. Różnice te, wespół z wnioskami z analizy utworu, wskazują raczej na to, iż znana nam postać utworu jest wersją pierwotną (i jedyną), choć hipotezy przeciwnej przy obecnym stanie wiedzy także nie da się odrzucić.

Keywords

PL

Józef Elsner; Wojciech Pękalski; Jan Nepomucen Szczurowski; opera; intermezzo

EN

Józef Elsner; Wojciech Pękalski; Jan Nepomucen Szczurowski; opera; intermezzo

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2020
• Volume: 65
• Issue: 2
• Pages: 105-146

Dates

published

2020

Contributors

author

Jakub Chachulski

• Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk

• https://orcid.org/0000000289721490

References

• Aleksandrowska, Elżbieta. „Wojciech Pękalski h. Odrowąż”. W: Internetowy Polski Słownik Biograficzny, https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/wojciech-pekalski-h-odrowaz.
• Allanbrook, Wye Jamison. Rhythmic Gesture in Mozart: Le Nozze di Figaro and Don Giovanni. Chicago: University of Chicago Press, 1983.
• [Bogusławski, Wojciech]. Dzieła dramatyczne Woyciecha Bogusławskiego. T. 10. Warszawa: N. Glücksberg, 1832.
• [Bogusławski, Wojciech]. Dzieła dramatyczne Woyciecha Bogusławskiego. T. 15. Warszawa: N. Glücksberg, 1831.
• Carlson, Marvin. „Il re alla caccia and Le Roi et le fermier: Italian and French Treatments of Class and Gender”. W: Opera Buffa in Mozart’s Vienna, red. Mary Hunter, James Webster, 82–97. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2000.
• Chachulski, Jakub. „«Zły smak i gminna przesada». Kilka uwag o muzyczno-dramatycznej konstrukcji opery Sułtan Wampum Józefa Elsnera na tle oryginalnego libretta Augusta von Kotzebue”, Muzyka 64, nr 4 (2019): 3–36.
• Chachulski, Jakub. „Heroiczne – komiczne – sentymentalne. Muzyczny obraz Amazonek w najstarszej zachowanej operze Józefa Elsnera i Wojciecha Bogusławskiego”. Studia Chopinowskie 2, nr 4 (2019): 7–29.
• Charlton, David. French Opera 1730–1830: Meaning and Media. London–New York: Routledge, 2016.
• Ciechowicz, Jan. Sam na scenie. Teatr jednoosobowy w Polsce. Z dziejów form dramatyczno-teatralnych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1984.
• Einstein, Alfred. Mozart. Człowiek i dzieło. Przekł. Adam Rieger. Kraków: PWM, 1983.
• Elsner, Józef. Sumariusz moich utworów muzycznych. Przekł. Kazimierz Lubomirski. Kraków: PWM, 1957.
• Got, Jerzy. Na wyspie Guaxary: Wojciech Bogusławski i teatr lwowski 1789–1799. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971.
• Hunter, Mary. Te Culture of Opera Buffa in Mozart’s Vienna. Poetics of Entertainment. Princeton: Princeton University Press 1999.
• Hunter, Mary. „Te Fusion and Juxtaposition of Genres in Opera Buffa 1770–1800: Anelli and Piccinni’s Griselda”, Music & Letters 67, nr 4 (1986): 363–380.
• Jarząbek-Wasyl, Dorota, Barbara Maresz. Archiwum teatru XIX wieku. Ludzie, dokumenty, historie. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 2019.
• Johnson, Jennifer E. „Domenico Cimarosa”. W: Grove Music Online, https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.05785.
• Kürschner, Joseph. Ellmenreich, Johann Baptist. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 6. Leipzig: Duncker & Humblot, 1877.
• Kutsch, Karl-Josef, Leo Riemens. Großes Sängerlexikon. T. 4. Berlin: Walter de Gruyter, 42012.
• Lipiński, Jacek, red. Recenzje teatralne towarzystwa Iksów. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1956 (= Materiały do Dziejów Teatru w Polsce 4).
• McClymonds, Marita. „Opera Buffa? Opera Seria? Genre and Style as Sign”. W: Opera Buffa in Mozart’s Vienna, red. Mary Hunter, James Webster, 197–231. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2000.
• Nowak-Romanowicz, Alina. Józef Elsner. Monografa. Kraków: PWM, 1957.
• Platoff, John. „Musical and Dramatic Structure in the Opera Buffa Finale”. Te Journal of Musicology 7, nr 2 (1989): 191–230.
• Poskuta-Włodek, Diana. „Egzemplarz teatralny – między repertuarem a archiwum”. Pamiętnik Teatralny 64, nr 1–2 (2016): 50–74.
• Rabin, Ronald J. „Figaro as Misogynist: On Aria Types and Aria Rhetoric”. W: Opera Buffa in Mozart’s Vienna, red. Mary Hunter, James Webster, 232–260. Cambridge–New York: Cambridge University Press, 2000.
• Raszewski, Zbigniew. Bogusławski. Warszawa: PIW, 1982.
• Raszewski, Zbigniew. „Dokumentacja przedstawienia teatralnego”. W: Dokumentacja w badaniach literackich i teatralnych. Wybrane problemy, red. Jadwiga Czachowska, 287–303. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1970.
• Raszewski, Zbigniew, red. Słownik biografczny teatru polskiego. T. 1. Warszawa: PWN, 1973.
• Raszewski, Zbigniew. Staroświecczyzna i postęp czasu. Warszawa: PIW, 1963.
• Ratajczakowa, Dobrochna. „Styl polski w teatrze lat trzydziestych XIX wieku”. W: Opera polska w XVIII i XIX wieku, red. Maciej Jabłoński, Jan Stęszewski, Janina Tatarska. Poznań: PTPN, 2000.
• Rosen, Charles. Styl klasyczny. Haydn, Mozart, Beethoven. Przekł. Rafał Augustyn. Warszawa– Kraków: NIFC–PWM, 2014.
• Szwankowski, Eugeniusz. Teatr Wojciecha Bogusławskiego w latach 1799–1814. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1954 (= Materiały do Dziejów Teatru w Polsce 1).
• Weaver, Robert Lamar, Susan Parisi. „Ferdinando Rutini”. W: Grove Music Online, https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.24180.
• Webster, James. „Te Analysis of Mozart Arias”. W: Mozart Studies, red. Cliff Eisen, 133–140. Oxford: Clarendon Press, 1991.
• Witkowski, Michał. „Flet czarnoksięski w przekładzie Bogusławskiego: odszukane fragmenty tekstu”, Pamiętnik Teatralny 16, nr 3/4 (1967), 450–457.
• Wronkowska, Sonia. „Elsneriana zachowane z przedwojennego zasobu Biblioteki Narodowej. Charakterystyka, losy i znaczenie kolekcji”. Rocznik Biblioteki Narodowej 45 (2014), 47–77.
• Żórawska-Witkowska, Alina. Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta. Warszawa: Arx Regia, 1995.

Identifiers

DOI

10.36744/m.449

Biblioteka Nauki

28328071