Polski przekład "Ars et praxis musica" Zygmunta Lauksmina z 1798 roku i problemy nauczania śpiewu chorałowego na ziemiach polskich w XVII i XVIII wieku

• Authors: Dominika Grabiec

Title variants

EN

The 1798 Polish Translation of Sigismundus Lauxmin’s ‘Ars et praxis musica’ and the Aspects of Plainchant Teaching in the Territory of Seventeenth- and Eighteenth-century Poland

Abstracts

EN

The handwritten copy of a hitherto unknown Polish-language plainchant handbook held in the Cistercian Fathers’ Library in Szczyrzyc (shelf mark S.II.8/2), produced in 1798 in Limanowa and entitled Nauka y praktyka muzyczna do używania uczącey się młodzi w Kollegiach Societatis Jesu za pozwoleniem starszych przełożona w Wilnie [The teaching and practice of music for the use of pupils of Jesuit colleges, translated in Vilnius with the permission of superiors] has been identified by the author of this article as a translation of the Jesuit Zygmunt Lauksmin’s handbook Ars et praxis musica. The latter was first published in 1667 in Vilnius, and later reissued twice (1669, 1693). Its reception has not been studied thus far. Of the three editions, only several copies have come down to us. The discovery of a Polish translation made during the last years of the eighteenth century, more than a hundred years after the print’s last edition, sheds new light on the history of the handbook and its impact, which extended beyond Jesuit circles and the Baroque era, and also on aspects of plainchant teaching during the early nineteenth century. Lauksmin’s treatise was addressed to pupils and students as an aid to mastering the practice of plainchant. The author included no theoretical commentary and limited himself to the absolute basics, as well as practical methodological guidelines. The Polish translation was prepared in a different historical reality and is one of the relatively few surviving examples of how Polish musical terminology took shape and evolved during the eighteenth century. Indirectly, it also represents the state of musical education at the time and shows that, due to the lack of contemporary handbooks, teachers turned to educational aids from the previous era, adapting them for their current local needs.

PL

W bibliotece oo. Cystersów w Szczyrzycu, pod sygnaturą S.II.8/2, przechowywany jest rękopiśmienny egzemplarz nieznanego dotąd, polskojęzycznego podręcznika do nauki śpiewu chorałowego, sporządzony w 1798 r. w Limanowej i zatytułowany Nauka y praktyka muzyczna do używania uczącey się młodzi w Kollegiach Societatis Jesu za pozwoleniem starszych przełożona w Wilnie. Tekst ten zidentyfikowany został przez autorkę artykułu jako przekład traktatu Ars et praxis musica jezuity Zygmunta Lauksmina, wydanego w Wilnie w 1667 r. i dwukrotnie wznawianego w 1669 oraz 1693 roku. Recepcja wileńskiego podręcznika nie była do tej pory badana, a z trzech wydań zachowało się do dziś zaledwie kilka egzemplarzy. Odkrycie polskiego tłumaczenia sporządzonego w ostatnich latach XVIII w., a więc po ponad stu latach od ukazania się ostatniego wydania druku, w nowym świetle przedstawia zarówno dzieje wileńskiego podręcznika i jego oddziaływania, wykraczającego poza środowisko jezuickie i epokę baroku, jak również problemy nauczania śpiewu chorałowego u progu XIX wieku. Traktat Lauksmina był przeznaczony dla uczniów i studentów i miał być pomocą w praktycznym opanowaniu umiejętności śpiewu chorałowego, dlatego nie zawierał rozważań teoretycznych i ograniczał się jedynie do najbardziej podstawowych wiadomości oraz praktycznych wskazówek metodycznych. Tłumaczenie traktatu na język polski sporządzone w odmiennych już realiach historycznych, jest jednym ze stosunkowo niewielu zachowanych przykładów kształtowania się i ewoluowania polskiej terminologii muzycznej w XVIII wieku. Jest ono pośrednio także świadectwem ówczesnego stanu szkolnictwa muzycznego i braku nowoczesnych podręczników, który skłaniał do korzystania z materiałów dydaktycznych publikowanych jeszcze w poprzedniej epoce i przystosowywania ich do bieżących potrzeb lokalnych.  

Keywords

PL

Zygmunt Lauksmin SJ; Ars et praxis musica; traktat teoretyczno-muzyczny; teoria muzyki; podręcznik muzyczny; nauczanie muzyki; chorał gregoriański; cystersi; Szczyrzyc

EN

Zygmunt Lauksmin; Ars et praxis musica; a musical-theoretical treatise; music theory; singing handbook; music education; Gregorian chant; the Cistercians; Szczyrzyc

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Muzyka
• Year: 2021
• Volume: 66
• Issue: 1
• Pages: 81-104

Dates

published

2021

Contributors

author

Dominika Grabiec

• Instytut Sztuki, Polska Akademii Nauk

• https://orcid.org/0000000343503188

References

• Domański, Wojciech. „Teoria muzyki w traktatach chorałowych Sebastiana z Felsztyna”. W: Musica Medii Aevi, red. Jerzy Morawski. T. 7, 184–249. Kraków: PWM, 1986.
• Gach, Piotr Paweł. Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczpospolitej i Śląska 1773–1914. Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 1984.
• Gołos, Jerzy. „Muzykalia Biblioteki Klasztoru Karmelitów na Piasku w Krakowie”. Muzyka 11, nr 3–4 (1966): 86–97.
• Hlávková, Lenka. „Credo Settings in cantus fractus in Bohemian Sources. A Preliminary Report on a Neglected ars nova Repertory”. W: Ars musica and its Contexts in Medieval and Early Modern Culture, red. Paweł Gancarczyk, 247–253. Warszawa: Liber Pro Arte, 2016.
• Jan Aleksander Gorczyn. Tabulatura muzyki abo zaprawa muzykalna. Wyd. Jerzy Morawski. Warszawa, Kraków: Instytut Sztuki PAN, PWM, 1990 (= Monumenta Musicae in Polonia, seria D: Bibliotheca antiqua).
• Kargol, Tomasz. „Cystersi w dobie kasat – przypadek Jędrzejowa i Szczyrzyca. Gospodarka klasztoru w Szczyrzycu w pierwszej połowie XIX w.”. W: Dziedzictwo Wincentego Kadłubka.
• Cystersi – miasto – region od średniowiecza do współczesności, red. Krzysztof Ślusarek, 27–57. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, 2018.
• Królikowska, Anna. Profesorowie jezuickich seminariów nauczycielskich od XVI do XVIII wieku.
• Słownik biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM, 2017.
• Krzepkowska, Agnieszka. Zygmunt Lauxmin – traktat „Ars et praxis musica”. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 2012.
• Kubieniec, Jakub. „Nauka muzyki choralnej u Panien Staniąteckich w XVIII wieku”. W: Ars musica and its Contexts in Medieval and Early Modern Culture, red. Paweł Gancarczyk, 117–129. Warszawa: Liber Pro Arte, 2016.
• Lester, Joel. Between Modes and Keys. German Theory 1592–1802. Stuyvesant, NY: Pendragon Press, 1989 (= Harmonologia Series 3).
• Maciejewski, Tadeusz. „Elementy systemu menzuralnego w monodii chorałowej XIII–XVI wieku”. W: Notae musicae artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI–XVI wieku, red. Elżbieta Witkowska-Zaremba, 283–347. Kraków: Musica Iagellonica, 1999.
• Marcin Kromer. Musicae elementa. Wyd. Elżbieta Witkowska-Zaremba. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2019 (= Monumenta Musicae in Polonia, seria C Tractatus de musica).
• Marszalska, Jolanta M. „Cysterskie szkoły w Szczyrzycu od 1780 do lat trzydziestych XX wieku”. Biuletyn Historii Wychowania 30 (2013): 7–23.
• Marszalska, Jolanta M. Biblioteka opactwa Cystersów w Szczyrzycu do końca XIX stulecia. Tarnów: Wydawnictwo Diecezji Tarnowskiej – Biblos, 2007.
• Miazga, Tadeusz. „Alan Mach – skryptor i kompozytor choralny XVIII wieku”. W: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, red. Zofia Lissa, 284–297. Kraków: PWM, 1967.
• Morawski, Jerzy. „Wileńskie podręczniki chorałowe”. Muzyka 39, nr 2 (1994): 27–46.
• Nir, Roman. „Rękopisy muzyczne w Bibliotece oo. Cystersów w Szczyrzycu”. Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 37 (1978): 233–248.
• Nir, Roman. „Rękopiśmienne zabytki muzyczne w niektórych polskich bibliotekach klasztornych”. Muzyka 90, nr 3 (1978): 95–109.
• Nowak-Romanowicz, Alina. Klasycyzm 1750–1830. Warszawa: Sutkowski Edition, 1995 (= Historia Muzyki Polskiej 4).
• Pamuła, Maria. „Pojęcie tonów i śpiewu kościelnego w «Musices Practicae Erotemata» Starowolskiego”. Muzyka 23, nr 1 (1974): 54–68.
• Przybyszewska-Jarmińska, Barbara. Barok. Część pierwsza: 1595–1696. Warszawa: Sutkowski Edition, 2006 (= Historia Muzyki Polskiej 3).
• Sebastian z Felsztyna. Pisma o muzyce. Wyd. Elżbieta Witkowska-Zaremba. Kraków: PWM, 1991 (= Monumenta Musicae in Polonia, seria C: Tractatus de musica).
• Sierakowski, Wacław. Sztuka Muzyki dla Młodzieży Kraiowey. Kraków: Drukarnia Szkoły Głównej Koronnej, 1795–96.
• Sigismundus Lauxmin (1596–1670), Ars et praxis musica. Graduale pro exercitatione studentium. Antiphonale ad Psalmos. Wyd. Jūratė Trilupaitienė. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2016 (= Fontes Musicae in Polonia, B/I).
• Trilupaitienė, Jūratė. „Zygmunt Lauksmin w życiu muzycznym Akademii Wileńskiej”. Muzyka 36, nr 1 (1991): 101–115.
• Wiśniewski, Piotr. „Processionale z klasztoru oo. Karmelitów w Oborach”. Liturgia Sacra 22, nr 1 (2016), s. 165–175.
• Witkowska-Zaremba, Elżbieta. Ars musica w krakowskich traktatach muzycznych XVI wieku. Kraków: PWM, 1986.
• Woroniec, Antoni Arnulf. Początki muzyki, tak figuralnego iako i choralnego kantu. Wilno: Drukarnia Józefa Zawadzkiego, 1806.

Identifiers

DOI

10.36744/m.797

Biblioteka Nauki

26850447